Í nýrri skýrslu OECD, Efnahags- og framfarastofnunar Evrópu, er varað við varanlegum skemmdum á óbyggðum Íslands, sem hafa munu í för með sér efnahagslegar afleiðingar.

Í skýrslunni er fjallað um að víðerni Íslands séu ein helsta auðlind landsmanna, sem beri að vernda.

„Í dag njóta íslensku óbyggðirnar og einstakt umhverfi vaxandi viðurkenningar sem mikilvæg efnahagsleg auðlind,“ segir í skýrslunni. Stofnunin mælir með því að ósnortið landsvæði verði verndað.

Varanlegar skemmdir

80 prósent ferðamanna sem koma til Íslands eru að sækja í landslag og náttúru, meðal annars óbyggðir landsins. Íslenska miðhálendið eru einhverjar stærstu óbyggðir í Evrópu og þriðjungur ferðamanna sækir þangað. En ósnortin náttúra liggur undir skemmdum.

„Ósnortin náttúra Íslands er mikið aðdráttarafl fyrir ferðamenn, en þróun ferðamennsku hefur skapað aukinn þrýsting á náttúruna. Sumir (oft vinsælir) staðir hafa orðið fyrir umhverfisskemmdum. Að miklu leyti er um eldfjallajarðveg að ræða sem er sérstaklega rofgjarn, á sama tíma og gróður er viðkvæmur. Varðveisla á aðdráttarafli náttúrunnar krefst varfærins skipulags á landnotkun til að koma í veg fyrir eyðileggingu óbyggða. Eyðilegging þessara staða verður líklega óafturkræf, sérstaklega á svæðum þar sem áhrif mannsins geta varað í hundruð ára,“ segir í skýrslunni.

Hugmyndir um þjóðgarð ekki samþykktar

Í könnun árið 2011 kom fram að 56 prósent landsmanna voru fylgjandi stofnun þjóðgarðs á miðhálendinu. Bæði þingmenn Vinstri grænna og Samfylkingarinnar hafa lagt fram þingsályktunartillögu á síðustu árum um stofnun slíks þjóðgarðs. Málið var endurflutt á Alþingi í mars síðastliðnum, en hefur ekki náð fram að ganga. Í stjórnarsáttmála Sjálfstæðisflokks, Viðreisnar og Bjartrar framtíðar er málinu haldið opnu, en þar segir: „Unnin verður sérstök áætlun um vernd miðhálendisins.“

Björt Ólafsdóttir umhverfisráðherra lagði áherslu á verndun miðhálendisins í umræðum og auglýsingum fyrir alþingiskosningar. Í mars síðastliðnum lagði hún hins vegar til að heimilað yrði að virkja á Skrokköldu á Suðurlandi, sem veldur töluverðum umhverfisáhrifum á hálendinu.  

Þá stendur yfir tilraun til að fá samþykki fyrir virkjun í Árneshreppi á Ströndum sem mun skerða stærsta, samfellda víðerni Vestfjarða. 

Íslenskt prinsipp að mega ferðast um

Þá segir að þriðjungur ferðamanna svari því í könnunum að þeim þyki vera of margir ferðamenn sums staðar á hálendinu.

Stofnunin nefnir ýmsa möguleika til að bregðast við, meðal annars gjaldtöku fyrir bílastæði, gjaldtöku og og aðgangstakmörkunum á viðkvæmum svæðum. En lykilatriðið sé að uppbygging innviða þýði ekki um leið skerðing óbyggðanna. Innviðauppbygging þurfi þannig að byggja á arðsemisgreiningu, sem taki mið af umhverfis- og félagslegum áhrifum. 

„... það brýtur gegn íslensku grundvallarreglunni - réttinum til að ferðast um.“

„Aðdráttarafl óbyggðanna skapar togstreitu á milli þarfarinnar fyrir nauðsynlega innviði fyrir ferðamennsku og þarfarinnar til að vernda óbyggðirnar og tryggja möguleikann á einveru. Önnur lönd bregðast við áhrifum manna með aðgangskvótum og gjaldtöku á ákveðnum svæðum. Hins vegar getur verið kostnaðarsamt að viðhalda  og framfylgja slíkum kerfum, auk þess sem það brýtur gegn íslensku grundvallarreglunni - réttinum til að ferðast um.“

Leggja til skoðun á flutningi innanlandsflugs

Stofnunin brýnir fyrir íslenskum stjórnvöldum að stefna í samgöngum og ferðamennsku fari saman.

„Betri dreifing á ferðamönnum um landið getur líka hjálpað til, en gæta þarf þess að tryggja að þetta leiði ekki til þess að útbreidd uppbygging éti upp meira af óbyggðunum sem eftir eru.“

Í þessu skyni mælir stofnunin með könnun á áhrifum þess að starfrækja innanlandsflug frá Keflavíkurflugvelli. „Þróun innanlandsflugs frá Keflavík gæti verið valkostur til að kanna út frá arðsemisgreiningu.“

Borgaryfirvöld í Reykjavík hafa ákveðið að flugvöllurinn verði fluttur úr Vatnsmýrinni eftir fimm ár og uppbygging íbúðahverfis hafin þar. Jón Gunnarsson samgönguráðherra hefur hins vegar sagt að engin önnur lausn sé á flugvallarmálinu en að hafa hann þar. Hann boðaði að hann vildi hefja uppbyggingu á nýrri flugstöð í Vatnsmýrinni í Reykjavík á næsta ári. „ Í mín­um huga er miðstöð inn­an­lands­flugs í Vatns­mýri,“ sagði hann á dögunum. Jón, sem er í Sjálfstæðisflokknum, nýtur ekki stuðnings samstarfsflokkanna í ríkisstjórn með þessi áform. Bæði Viðreisn og Björt framtíð segja skipulagsvaldið liggja hjá Reykjavíkurborg.

Þá mælir stofnunin með því að undanþága ferðaþjónustu í virðisaukaskattskerfinu verði afnumin, en Benedikt Jóhannesson fjármálaráðherra hefur boðað þær breytingar, gegn andstöðu nokkurra þingmanna Sjálfstæðisflokksins. Eins og staðan er nú nýtur ferðaþjónusta þess að greiddur er 11 prósent virðisaukaskattur af starfseminni, en ætlunin er að hækka skatinn í efra þrepið, 22,5 prósent.