„Minnisblaðið á ekki að fara til forseta og ber að eyða því í pappírstætara að fundi loknum.“ Þessi málsgrein kemur fyrir í bréfum sem ritari innanríkisráðherra sendi ráðuneytisstjóra forsætisráðuneytisins og ríkisráðsritara þann 16. september 2016, sama dag og tillögur um uppreist æru Roberts Downey og Hjalta Sigurjóns Haukssonar komu á borð Guðna Th. Jóhannessonar, forseta Íslands.

Umrædd bréf fylgdu ekki þeim skjalapakka sem fjölmiðlar fengu frá dómsmálaráðuneytinu í september. Eins og Stundin hefur áður greint frá varð dómsmálaráðuneytið ekki við beiðni nefndarmanna í stjórnskipunar- og eftirlitsnefnd Alþingis um að afhenda öll tiltæk gögn í málum Downey og Hjalta fyrir kosningar. Nú hefur þó verið veittur aðgangur að gögnunum á grundvelli upplýsingalaga. 

Fékk almennar og ónákvæmar upplýsingar

Í minnisblöðum um beiðnir Downeys og Hjalta um uppreist æru kemur skýrt fram fyrir hvaða brot á almennum hegningarlögum þeir voru dæmdir.

Tilgreint er að Robert Downey hafi verið „dæmdur í 3 ára óskilorðsbundna refsivist fyrir kynferðisbrot gegn fjórum stúlkum“ Um Hjalta er tekið fram að hann hafi verið „dæmdur í 5 ára og 6 mánaða óskilorðsbundna refsivist fyrir kynferðisbrot“. 

Bréfin sem Guðni fékk á sitt borð hafa ekki að geyma upplýsingar af þessu tagi. Þar kemur eingöngu fram að Hjalti Sigurjón og Robert Downey hafi verið dæmdir í fangelsi fyrir brot á almennum hegningarlögum og að skilyrði til veitingar uppreistar æru séu uppfyllt. 

Ef vilji hefði staðið til þess að kanna sérstaklega bakgrunn mannanna sem áttu að fá uppreist æru hefði forsetaskrifstofan getað flett upp dómunum yfir þeim á vef Hæstaréttar. Hins vegar bera ráðherrar ábyrgð á öllum stjórnarathöfnum samkvæmt stjórnarskrá og ekki er venjan að forsetaembættið leggist í rannsóknarvinnu áður en forseti veitir stjórnarathöfnum gildi með undirskrift sinni. 

Svo virðist sem gætt hafi verið sérstaklega að því að forseti fengi eingöngu mjög almennar og yfirborðskenndar upplýsingar um mennina sem átti að veita uppreist æru. Sjálfur hefur Guðni greint frá því að hann hafi ekki vitað neitt um þá. „Ég fæ engan rökstuðning, engin fylgigögn, einungis nafn og lengd dóms,“ sagði hann í viðtali við Stöð 2 þann 16. júní síðastliðinn. 

Þegar innanríkisráðuneytið sendi ríkisráðsritara tillögur um uppreist æru Hjalta Sigurjóns Haukssonar og Roberts Downey þann 16. september 2016 var vakin athygli á því að afrit af minnisblaði fylgdi tillögunni en að það ætti ekki að fara til forseta.

Gera má ráð fyrir að um sé að ræða staðlað bréf. Stundin hefur sent dómsmálaráðuneytinu fyrirspurn um hvort svo sé og óskað eftir sams konar bréfum í málum annarra umsækjenda um uppreist æru. 

Mynd: forseti.is

Guðni sá eini sem baðst afsökunar

Guðni Th. Jóhannesson forseti boðaði konurnar sem voru beittar kynferðisofbeldi af Roberti Downey á unglingsárunum og stóðu að vitunarvakningunni #Höfumhátt til fundar við sig þann 9. nóvember síðastliðinn og bað þær afsökunar á að hafa skrifað undir tillögu um uppreist æru Roberts. 

„Ég var ánægð með að hann steig fram, tók ábyrgð á sín­um hlut í mál­inu og baðst inni­legr­ar af­sök­un­ar,“ sagði Glódís Tara, ein kvennanna, í viðtali við Mbl.is sama dag. „Hann sagði að það að skrifa und­ir svona og eiga þátt í því að þess­ir menn hafi fengið upp­reista æru og að hafa valdið okk­ur þess­um sárs­auka liggja þungt á hon­um. Hann vildi sjálf­ur, per­sónu­lega, biðjast af­sök­un­ar á sín­um hlut í mál­inu.“

Guðni er eini ráðamaðurinn sem hefur tekið þetta skref gagnvart þolendum Downeys, en áður hafði hann mælt sér mót við brotaþola og fyrrverandi stjúpdóttur Hjalta Sigurjóns Haukssonar og beðið hana afsökunar á þætti sínum í að veita Hjalta uppreist æru.

Eftir að ríkisstjórn Bjartrar framtíðar, Viðreisnar og Sjálfstæðisflokksins var slitið beittu íslensk stjórnvöld sér sérstaklega gegn því að fjallað væri um þátt kvennanna, og átaksins #Höfumhátt í umfjöllun erlendra fjölmiðla um stjórnarslitin.

Á sama tíma hélt Bjarni Benediktsson, þáverandi forsætisráðherra og núverandi fjármálaráðherra, því ítrekað fram að hugur Sjálfstæðisflokksins hefði ávallt verið hjá brotaþolunum og þeim sem ættu um sárt að binda.

„Þau hlusta ekki, svara ekki þegar við leitum til þeirra með spurningar,“ sagði Nína Rún Bergsdóttir, ein kvennanna í samtali við Stundina þann 21. október. „En samt nýta þau sér okkur brotaþola í pólitískum tilgangi með yfirlýsingum á borð við að „samúð Sjálfstæðismanna hafi alltaf verið hjá brotaþolum“, að flokkurinn „standi með brotaþolum og aðstandendum þeirra“. Hvernig geta þau leyft sér að tala svona um okkur opinberlega þegar þau þora ekki, geta ekki eða vilja ekki tala við okkur í eigin persónu?“

Gögn, sem Þórhildur Sunna Ævarsdóttir, þingkona Pírata, fékk frá dómsmálaráðuneytinu á grundvelli upplýsingalaga í síðustu viku og Stundin fékk afrit af, benda til þess að við veitingu uppreistar æru hafi þess verið gætt sérstaklega að forseti hefði ekki vitneskju um hvers kyns brotamenn hann væri að sæma óflekkuðu mannorði með undirskrift sinni.