„Það þýðir lítið að predika yfir fullorðnu fólki. Fólk gerir nefnilega ekki endilega það sem því er sagt að gera, heldur frekar það sem það vill gera. Þess vegna þarf að gefa fólki tækin og tólin og fræðsluna til að láta sér líða betur og þola erfiðleika lífsins betur.“ Þetta segir Kristín Sigurðardóttir, slysa- og bráðalæknir og leiðsögumaður, sem árum saman hefur kynnt sér samspil streitu og seiglu við heilsu og hamingju fólks. Kristín segir að það mikilvægasta sem COVID-19 kórónaveirufaraldurinn muni hafa í för með sér verði að fólk muni hægja á og þora að gefa sér tíma til að grípa góðu stundirnar í lífinu.

Kristín hefur víða komið við í störfum sínum en þegar hún vann á Landspítalanum starfaði hún á neyðarbílum, sem læknir á þyrlu Landhelgisgæslunnar og kenndi í slysavarnaskóla sjómanna á Sæbjörgu hér á landi, auk þess sem hún vann sem læknir í afleysingum víðs vegar um landið, á Vesturlandi, Vestfjörðum og allt austur um Norðurland eystra. Hún tók sérnám sitt í slysa- og bráðalækningum í Bretlandi og bjó síðan á Spáni um árabil þar sem hún starfaði meðal annars fyrir íslensk sjávarútvegsfyrirtæki sem áttu skip að veiðum við Afríku.

Í öllum þessum störfum sínum hefur Kristín því kynnst fólki af öllum stigum sem hefur glímt við ýmis heilsufarsleg vandamál. Stundum hefur orsök vanlíðunar fólks meðal annars verið að finna í andlegu ástandi þess, og fjölmörg dæmi eru um að fólk þjáist líkamlega vegna streitu. „Það skiptir svo miklu máli hvernig við bregðumst við streitu varðandi áhrif á okkur andlega og líkamlega.“

H-in til heilla

Kristín hefur ráðlagt fólki hvernig takast megi á við streitu, hvernig vinna megi gegn henni en einnig hvernig hægt er að nota streitu sem afl til að takast á við áskoranir og breytingar. „Mér þykir í raun hafa verið full illa talað um streitu í gegnum tíðina. Streita er okkur nauðsynleg, við myndum til að mynda ekki lifa af fæðingu ef við hefðum ekki þetta kerfi sem gerir okkur kleift að takast á við erfiðleika og áskoranir í lífinu. Við þurfum hins vegar að finna jafnvægi milli þeirra kerfa sem eru til staðar í líkama okkar, hvetjandi eða örvandi kerfisins sem við tengjum streitu gjarnan við, og svo róandi kerfisins sem veitir okkur endurheimt og hvíld.“

„Mér þykir í raun hafa verið full illa talað um streitu í gegnum tíðina“

Aðferðin sem Kristín beitir eru svokölluð streituráð sem hún kallar H-in til heilla. H-in eru all nokkur en Kristín leggur þó áherslu á fimm þau fyrstu; hvíld, hreyfingu, hollustu, hugsun og hegðun. Rétt eins og hún nefnir hér að framan er grundvallaratriði að finna jafnvægi milli örvandi kerfisins í líkamanum og róandi kerfisins sem veitir fólki hvíld. Þar er svefn lykilatriði. „Það er ótrúlegt að það hafi verið talin einhver sérstök dyggð að sofa lítið, það að neita fólki um svefn er einhver elsta pyntingaraðferð sem þekkt er sem segir okkur hversu mikilvægur svefninn er fyrir líkamlega og andlega heilsu fólks. Sem betur fer held ég nú að þetta sé breytt, að við séum farin að skilja og viðurkenna gildi hvíldar og svefns.“

Hvíld er mikilvægKristín segir að sem betur fer sé fólk farið að skilja gildi hvíldar og mikilvægi hennar þegar kemur að vellíðan fólks og hamingju.

Mynd: Heida Helgadottir

Annað H-ið sem Kristín leggur áherslu á er hreyfing. Afskaplega mikilvægt er að fólk finni sér hreyfingu sem hentar því, sem því þyki skemmtileg, og stundi hana reglulega. „Við erum hönnuð til að hreyfa okkur en ekki til kyrrsetu. Þess vegna finnst mér að tala ætti um hreyfingarleysi sem áhættuþátt í heilsu fólks, rétt eins og reykingar til dæmis. Hreyfing örvar blóðrásina og boðefni í líkamanum og eykur gleði og hamingju.“ Sjálf stundar Kristín sjósund af kappi og segist reyna að fara tvisvar til þrisvar í viku. Hún hafi þó farið enn oftar meðan á samkomubanninu vegna COVID-19 veirunnar stóð. „Þó að líkamsræktarstöðvarnar hafi lokað og sundlaugarnar, þá var sjórinn alltaf opinn og mjög auðvelt að halda meira en tveggja metra fjarlægð.“

Þriðja H-ið sem Kristín nefnir er hollusta. Þó að það sé sjálfgefið að fólk eigi að gæta að hollustu þá er að sama skapi ekki alltaf auðvelt að fylgja þeim viðmiðum sem fólk setur sér. „Þetta er einfalt: Við erum raunverulega búin til úr því sem við borðum. Hvort viltu vera búin til úr gæðum eða rusli ?“ Svo er það ytri hollusta, til að mynda umhverfið og loftgæðin. Sú hollusta skiptir ekki síður máli og fólk þarf eftir fremsta megni að reyna gæta þess.“

Fjórða H-ið er þá hugsunin. Kristín segir að fólk hafi áhrif á hugsanir sínar og það sé vel hægt að hugsa sig inn í jákvætt ástand, að hugsa sig að hamingjunni. Til að mynda sé hægt að gera þakklætisæfingar sem hjálpi til við að sjá hið jákvæða í lífinu. „Það hvernig við bregðumst við því sem gerist í kringum okkur, hvernig við hugsum um hlutina, það hefur afleiðingar. Ef erfiðleikar steðja að þá valda neikvæðar hugsanir því að okkur gengur enn verr að vinna okkur frá þeim erfiðleikum.“

Fimmta H-ið, hegðunin er nátengt hugsuninni. „Ef við bregðumst við á einhvern þann hátt sem er óheilbrigt fyrir okkur eða umhverfi okkar, þá verðum við að endurskoða þá hegðun. Við getum breytt því, vegna þess að við höfum vald yfir hegðun okkar og hugsunum.“

Mismunandi þarfir á mismunandi tímum

Spurð hvort henni takist sjálfri að lifa eftir H-unum sínum, þessum gildum, segir Kristín að það sé auðvitað misjafnt eftir dögum. „Ég er bara mannleg eins og allir aðrir og fer stundum út af línunni. Ég held þó að ég geti sagt að ég hafi alla tíð, alveg frá því ég var barn, verið þakklát fyrir lífið og það sem það hefur boðið mér. Ég hef líka stundað heilbrigt líferni og það hefur hjálpað mér við að takast á við lífið. Stundum gleymir maður sér samt eins og aðrir, auðvitað. Svo er það auðvitað mismunandi hverju við þurfum á að halda á hverjum tíma, við gerum aldrei allt í einu af því sem ég hef verið að nefna. Það þýðir lítið að predika yfir fullorðnu fólki. Fólk gerir nefnilega ekki endilega það sem því er sagt að gera, heldur frekar það sem það vill gera. Þess vegna þarf að gefa fólki tækin og tólin og fræðsluna til að láta sér líða betur og þola erfiðleika lífsins betur.“

„Lífið er ekki auðvelt“

Kristín segir að fyrir henni hafi alltaf verið augljóst að líkaminn er tengdur huganum og sálinni. Vanlíðan á einum stað valdi vanlíðan annars staðar en hið sama megi líka segja um vellíðanina. Þessu reyni hún að koma á framfæri þegar hún ræðir við fólk um samspil heilsu og streitu. Þá nefnir Kristín gjarnan seiglu. „Þegar ég tala um seiglu þá á ég við hæfni einstaklinga eða samfélaga til að styrkjast í glímunni við mótlæti og erfiðleika. Hugarfarið er lykilatriði í þessum efnum, hvernig lítum við á erfiðleika, sjáum við tækifæri í þeim en ekki bara basl? Lífið er ekki auðvelt, það þýðir ekki að gefa sér það vegna þess að það er hreinlega erfitt að vera manneskja oft og tíðum. Við þroskumst líka í gegnum erfiðleika. Það koma alls konar dagar. Það er hins vegar svo margt sem við getum gert til að grípa góðu stundirnar.“

Kristín segir að til að verða hamingjusamur þurfi fólki að líða vel. „Vellíðan og hamingja eru beintengd. Þótt hamingja sé að sumu leyti órætt hugtak, því hamingjan er auðvitað upplifun fólks, þá finnst mér hamingjan vera þegar við erum í tengslum við lífið sjálft. Hamingjan er ekki áfangastaður heldur ferðalagið sjálft og ég held að við þurfum að taka eftir góðu stundunum á leiðinni en ekki rjúka framhjá þeim af því hraðinn er of mikill, eins og ég held að hafi verið orðið. Það er auðvitað hrikalegt að það hafi þurft heimsfaraldur til að við hægðum á.

Ég held, eða vona alla vega, að það sem við tökum með okkur út úr þessum faraldri verði að sýn okkar á lífið breytist kannski aðeins, að við sjáum betur hvað það er sem gerir lífið í raun og veru þess virði að lifa því og að við metum samskipti okkar við aðra betur en var orðið. Ég á von á að við náum kannski aðeins hægari og heilbrigðari takti.“