Hlýnun jarðar hefur víðtæk áhrif á okkur öll. Eitt af því sem títt hefur verið rætt þegar hlýnun jarðar kemur við sögu er matvælaöryggi. Hugtakið matvælaöryggi vísar til þess hversu örugg við erum um aðgang að þeirri næringu sem við þurfum. 

Matvælaöryggi getur verið ógnað af ýmsum ástæðum en ein þeirra er hlýnun jarðar sem leiðir til verri afkomu þeirra lífvera sem við veljum að neyta. Sem dæmi má nefna að plöntur sem við ræktum okkur til matar geta ekki vaxið við hvaða hitastig sem er. Að auki má nefna að fylgifiskur hlýnunar jarðar er þurrkun á stórum landsvæðum, og landsvæði sem áður gátu reytt sig á árleg úrhelli verða nú verr úti en önnur.

Það er því augljóst að með breytingu ýmissa vistkerfa munum við horfa upp á gríðarlegar breytingar í framleiðslu matvæla. Samhliða sveiflum í matvælaframleiðslu munum við án efa líka sjá breytingar í hagkerfum þeirra ríkja sem reiða sig á ákveðin matvæli sem útflutningsvöru.

Styrkur gróðurhúsalofttegunda hefur víðtæk áhrif

Eins og þetta sé ekki nógu dramatískt þá er því miður ekki öll sagan sögð. Hitastigsbreytingar eru ekki það eina sem hefur áhrif á lífverurnar sem við borðum. Þau efni sem valda gróðurhúsaáhrifum finnast nú í lofthjúpnum í mun meira magni en áður og fer styrkur þeirra vaxandi. Efnasamsetning lofthjúpsins hefur einnig áhrif á það hversu vel lífverur lifa og hvaða efni þær eru að framleiða.

Ýmsar rannsóknir hafa bent til þess að samhliða auknum styrk koltvíoxíðs í andrúmslofti hafi næringargildi plantna breyst. Ein hugsanleg skýring á því er sú að breyting á styrk koltvíoxíðs skapi ójafnvægi milli þeirra efna sem plöntur nýta úr loftinu og þeirra efna sem þær nýta úr jarðveginum.  

Með tímanum hafa þessar tilgátur fengið meira vægi. Sem dæmi var nýverið hrint af stað rannsókn þar sem gömul yrki af papriku, kaffi og hrísgrjónum eru ræktuð samhliða þeim yrkjum sem nýtt eru í dag. Þessari rannsókn er ætlað að skera úr um vægi erfða og umhverfis í þessum efnum. 

Hlýnun jarðarMeð auknum útblæstri svokallaðra gróðurhúsalofttegunda festist meiri hiti af sólarljósi í andrúmslofti jarðarinnar.

Mynd: Shutterstock

Hrísgrjón tapa næringargildi sínu með áframhaldandi hlýnun

Fleiri hafa lagt sitt á vogaskálarnar til að skilgreina hvort og þá hvaða áhrif koltvíoxíðsaukningin hefur á matvælin okkar. Rannsóknarhópur við University of Tokyo birti í nýjasta tölublaði Science Advances, niðurstöður rannsóknar sinnar á 18 hrísgrjónategundum sem ræktaðar voru  við háan styrk koltvíoxíðs.

Til að mæla áhrifin skoðaði hópurinn afbrigði af hrísgrjónaplöntum sem allar eru notaðar til matvælaræktunar í Japan eða Kína. Styrk koltvíoxíðs var haldið í tæplega 600 ppm sem er sami styrkur og talið er að verði til staðar í andrúmsloftinu þegar líða tekur á seinni hluta þessarar aldar. 

Hópurinn vildi sýna fram á áhrif koltvíoxíðs við sambærilegar ræktunaraðstæður og plönturnar eru ræktaðar í og því var ekki notast við gróðurhús heldur var styrk koltvíoxíðs stjórnað með pípulögnum í kringum lítinn hrísgrjónaakur, þar sem lofttegundinni var dælt út. 

Þegar hrísgrjónin voru skoðuð, með tilliti til næringarefna kom í ljós að í flestum tilfellum voru hrísgrjónin næringarsnauðari, samanborið við næringargildi tegundanna í dag. Prótíninnihald hrísgrjónanna minnkaði að meðaltali um 10,3%, járn minnkaði um 8,0% og zink um 5,1%. Þegar hópurinn bar saman B-vítamín magn í hrísgrjónum ræktuð við herfðbundar aðstæður eða við hækkaðan styrk koltvíoxíðs var sömu sögu að segja.  B1-vítamín minnkaði um 17,1%, B2 um 16,6%, B5 um 12,7% og B9 um 30,3%. 

Ójafnvægi breytir næringargildi?

Ástæða þess að plönturnar breyta næringarinnihaldi sínu getur verið margþætt. Helst má telja að plantan sé þarna að svara þeirri ofgnótt sem hún upplifir af byggingarefni kolvetna. Kolvetni verða til þegar plöntur nota koltvíoxíð úr andrúmslofti og orku frá sólarljósinu til að ljóstillífa. 

Plantan nýtir einnig efni úr jarðvegi til að framleiða t.d. vítamín og prótín en styrkur þeirra efna hefur ekki aukist í jarðvegi á sama hátt og styrkur koltvíoxíðs hefur aukist í andrúmslofti. Þarna myndast því ákveðið ójafnvægi sem leiðir til breytinga í næringagildi hrísgrjónanna. Ekki má svo gleyma að fylgifiskur þessa alls er hlýnun jarðar sem gerir plönturnar ennþá viðkvæmari eða getur a.m.k. haft áhrif á getu hennar til að lifa.

Áhrifin mest í fátækari heimshlutum

Í sumum hlutum heims eru hrísgrjón meginuppistaða í fæðu fólks. Þetta á ekki bara við um ákveðna menningarheima heldur eru hrísgrjón líka ódýr matur og því algengt að fátækari hlutar velmegandi ríkja lifi mikið á hrísgrjónum. 

Gangi það eftir sem þessi rannsókn hefur sýnt fram á, að næringargildi hrísgrjóna dali, mun það án efa hafa áhrif á fjölda fólks sem notar hrísgrjón í miklum mæli. Fyrirsjáanlegar afleiðingar þess er vannæring stórra hópa og aukin tíðni sjúkdóma.

Hér hefur aðeins verið skoðað hvaða áhrif koltvíoxíð hefur á næringargildi hrísgrjóna. Ástæða þess að hrísgrjónaplantan var tekin fyrir er hve stór hlutdeild hennar er í fæðu heimsins. Það má þó ekki gleymast að fleiri plöntur liggja undir og þegar litið verður á heildarmyndina gætum við verið að sjá almennt næringarsnauðari mat þegar fram líða stundir. 

Við skulum þó ekki örvænta strax þar sem að þessar niðurstöður þarf að staðfesta í stærra úrtaki. Að auki innihalda hrísgrjón fleiri næringarefni en hér voru mæld og því er einhver möguleiki á að hlutdeild þeirra aukist eða breytist lítið. Hvað sem því líður þá er löngu tímabært að við lítum öll í eigin barm og finnum hvert og eitt leið til að sporna við aukinni losun koltvíoxíðs út í andrúmsloftið.