Nýlega varð ég vitni að umræðuþræði á netinu þar sem fólk viðraði áhyggjur af heilbrigðiskerfi Íslendinga og hinum gríðarlega kostnaði sem það taldi fylgja því. Eftir þúfur og þras meðal þátttakenda var niðurstaðan sú að íslenska heilbrigðiskerfið væri alls ekki svo kostnaðarsamt samanborið við önnur lönd, hins vegar væri feitt fólk að sliga það.

Það að feitt fólk sé byrði á samfélaginu er algengt stef í umræðunni og áhugavert að velta fyrir sér hvers vegna það þykir í lagi að taka þennan hóp fyrir með þessum hætti þegar það þætti annað hvort óviðeigandi eða fáránlegt gagnvart flestum öðrum hópum. Tökum karlmenn sem dæmi.

Ég efast um að margir hafi leitt hugann að því en það væri í raun auðvelt halda uppi ríkulegri umræðu um þann samfélagslega kostnað, álag og áhættu sem fylgir karlmönnum. Karlmenn lifa óheilsusamlegra lífi en konur, þeir neyta minna af ávöxtum, borða oftar skyndibita, drekka meira gos, sofa minna og bursta sjaldnar í sér tennurnar. Þeir nota meira tóbak, drekka meira og glíma frekar við áfengis- og vímuefnafíkn. Einnig lenda þeir oftar í umferðarslysum og eru líklegri til að slasast alvarlega. Karlmenn fá hjartasjúkdóma fyrr en konur og yfir 80% þeirra sem gangast undir kransæðahjáveituaðgerðir á Landspítalanum eru karlmenn. Fyrir utan allt ofbeldið. Langflest ofbeldisbrot eru framin af karlmönnum og fangelsin eru full af körlum. Í samfélagi þar sem karlmenn nytu lítillar virðingar er auðvelt að sjá hvernig hægt væri að halda uppi nánast linnulausri, ásakandi umræðu um karlmenn og allt það vesen sem þeim fylgir.

Nú gæti einhver sagt að þessi mál séu óskyld því karlmenn geti lítið að því gert að vera karlmenn, en feitt fólk geti hins vegar ráðið því hvort það er feitt eða ekki. En málið er ekki svona einfalt. Við fæðumst með mismikla tilhneigingu til að fitna og rannsóknir undanfarinna áratuga sýna svo ekki verður um villst að persónuleg stjórn fólks yfir holdarfari sínu er mun minni en almennt er álitið. Niðurstöður eru allar á sömu leið: Flestir geta grennst í byrjun en fæstum tekst að viðhalda þyngdartapi til lengri tíma. Það er afar sjaldgæft að feitt fólk breytist í grannt fólk. Undantekningar eru til og fer sannarlega mikið fyrir þeim í fjölmiðlum, sem skapar þá tálsýn að stórfellt og varanlegt þyngdartap sé algengt. En því fer fjarri.

Svo má spyrja sig hvort karlmenn geti þá ekkert gert að því að þeir drekki meira, tannbursti sig sjaldnar og fremji fleiri kynferðisbrot? En réttlætir sú tölfræðilega staðreynd það að tala um alla karlmenn sem fyllibyttur og nauðgara? Nei að sjálfsögðu ekki.

Það er óréttmætt að gera alla meðlimi tiltekins hóps ábyrga fyrir því sem sumir innan hópsins gera. Það er ósanngjarnt að tengja samfélagsleg vandamál á borð við ofbeldi eða vímuefnafíkn sérstaklega við kyn frekar en aðra mikilvæga áhrifaþætti sem vitað er að stuðla að slíkum vanda. Það er einnig siðferðilega rangt að ráðast að fólki sem glímir við alvarlega sjúkdóma og auka þjáningar þeirra með því að gera það að sakamönnum í eigin veikindum. En það er sérstaklega siðlaust og samfélagslega óábyrgt að ala á neikvæðum viðhorfum í garð hópa sem þegar eru jaðarsettir.

Feitt fólk er jaðarsettur hópur í samfélaginu og býr við gríðarlega fordóma, neikvæðar staðalímyndir og kerfislægt misrétti. Hann er í ofanálag álitinn persónulega ábyrgur fyrir þessari stöðu þar sem undirliggjandi hugmyndin er sú að ef feitt fólk væri ekki svona latt og laust við sjálfsaga, þá væri það ekki feitt og þar af leiðandi ekki litið hornauga. Þannig er þolandinn gerður ábyrgur fyrir fordómunum sem að honum beinast og gerandinn þarf ekki að skammast sín. Nýlega birtist rannsókn sem staðfestir það sem við öll vitum: Að fitufordómar eru algengir og samþykktir í umræðum á netinu og ríkjandi staðalmyndin er að feitt fólk sé latt, heimskt og veiklundað. Þetta endurspeglast í því hve margir eru ófeimnir við að láta fitufordóma sína í ljós opinberlega og hve sjálfsagt það þykir að ræða um feitt fólk sem samfélagsmein. Þetta kemur einnig fram í hinni endalausu heimsósóma umræðu um offitu sem virðist snúast um fátt annað en að koma á framfæri ásökun og andúð í garð undirskipaðs samfélagshóps. Ekki af því að það væri ekki hægt að tala um aðra hópa heldur af því þessi stendur neðar í virðingarstiganum. 

Sigrún Daníelsdóttir er sálfræðingur og baráttukona fyrir líkamsvirðingu. Hún hefur haldið úti líkamsvirðingarblogginu um árabil og gaf nýverið út bókina "Kroppurinn er kraftaverk" sem miðar að því að efla jákvæða líkamsmynd og líkamsvirðingu meðal barna.