Þórdís Kolbrún Reykfjörð Gylfadóttir dómsmálaráðherra hefur lagt fram frumvarp sem felur í sér herta útlendingastefnu og þrengir að réttindum ákveðins hóps hælisleitenda, meðal annars fólks sem þegar hefur fengið stöðu sína sem flóttamenn viðurkennda í öðru Evrópuríki. 

Mál einnar slíkrar fjölskyldu hefur vakið mikla athygli eftir að nemendur Hagaskóla efndu til undirskriftasöfnunar fyrir skólasystur sína Zainab Safari, móður hennar og bróður, og gengu fylktu liði þann 22. mars að dómsmálaráðuneytinu og húsnæði kærunefndar útlendingamála.

Nokkrum dögum síðar, þann 2. apríl, var frumvarp dómsmála-ráðherra tekið fyrir í ríkisstjórn og í gær var það lagt fram sem stjórnarfrumvarp á Alþingi. Frumvarpið byggir á drögum sem kynnt voru í ráðherratíð Sigríðar Á. Andersen og aðeins smávægilegar efnislegar breytingar hafa verið gerðar.

Áfram stendur til að takmarka verulega andmælarétt hælisleitenda, sporna gegn því að að­stand­endur kvóta­flótta­fólks geti fengið dvalar­leyfi á grund­velli fjöl­skyldu­sam­einingar og veikja réttarstöðu fjölskyldna sem þegar hafa hlotið alþjóðlega vernd í öðru landi, svo sem í Grikklandi eða Ungverjalandi en sækjast eftir því að búa á Íslandi. 

Eins og Stundin hefur fjallað um felldi kærunefnd útlendingamála úr gildi nokkrar ákvarðanir Útlendingastofnunar í fyrra þar sem hælisleitendum hafði verið neitað um efnislega meðferð á Íslandi í ljósi þess að Ungverjaland og Grikkland höfðu þegar veitt þeim vernd. Taldi kærunefndin að stjórnvöldum bæri skylda til að meta umsóknir fólksins efnislega vegna viðkvæmrar stöðu þeirra. 

Í úrskurðum kærunefndarinnar var lagt fyrir Útlendingastofnun að taka hælisumsóknir fólksins til efnislegrar meðferðar á grundvelli 1. málsl. 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga þar sem fjallað er um „sérstakar ástæður“.

Fyrirhugaðar lagabreytingar ríkisstjórnarinnar fela í sér að sá málsliður mun ekki eiga við um einstaklinga sem þegar hafa hlotið alþjóðlega vernd í öðru ríki. Þá verður hópurinn sviptur möguleikanum á að fá réttaráhrifum ákvörðunar Útlendingastofnunar frestað. Verður þannig réttarstaða fjölskyldna í sams konar aðstæðum og fólkið sem Hagskælingar sameinuðust um að styðja skert verulega og girt fyrir að kærunefndin geti komið í veg fyrir brottflutning þeirra. 

„Ástæða þykir til að bregðast við fjölgun umsókna einstaklinga um alþjóðlega vernd, sem þegar hafa dvalið í öðrum aðildarríkjum Schengen áður en þeir komu til Íslands svo að auka megi skilvirkni við vinnslu mála einstaklinga í þeirri stöðu,“ segir í greinargerð frumvarpsins.

„Er því meðal annars lagt til að skýrt verði kveðið á um að beita skuli Dyflinnarreglugerðinni þegar þess er nokkur kostur, mælt fyrir um sjálfkrafa kæru í málum sem þessum, lagt til að kæra fresti ekki réttaráhrifum ef umsækjanda um alþjóðlega vernd hefur verið synjað um efnislega meðferð á þeim grundvelli að hann hafi þegar hlotið alþjóðlega vernd í öðru ríki, auk þess sem tilefni þykir til að hverfa frá þeirri framkvæmd að umsóknir einstaklinga sem þegar hafi hlotið alþjóðlega vernd séu teknar til efnislegrar meðferðar á grundvelli undantekninga 2. mgr. 36. gr. um sérstök tengsl og sérstakar ástæður.“

Hvað þennan hóp varðar hefur þó verið gerð sú breyting á fyrri drögum að lagt er til að bætt verði inn ákvæði um að „mál skuli tekið til efnismeðferðar ef brýnar einstaklingsbundnar aðstæður umsækjanda krefjast þess, svo sem þegar einstaklingsbundnir hagsmunir barns koma í veg fyrir endursendingu til viðtökuríkis eða þegar umsækjandi glímir við alvarleg líkamleg eða andleg veikindi og nauðsynleg yfirstandandi meðferð krefst þess að fallið verði frá endursendingu til viðtökuríkis“. 

Á meðal þess sem Rauði krossinn gagnrýndi í frumvarpsdrögum Sigríðar Andersen eru ákvæði sem koma í veg fyrir að nánustu aðstandendur kvótaflóttamanna geti  fengið dvalarleyfi á Íslandi á grundvelli fjölskyldusameiningar. Þessari stefnu er haldið til streitu í frumvarpi Þórdísar Kolbrúnar en hún þó milduð örlítið.

„Lagt er til að orðalagi 2. mgr. 45. gr. laganna verði breytt á þá leið að þeir einir geti verið grundvöllur fjölskyldusameiningar sem uppfylli skilyrði 37. og 39. gr. laganna. Þannig geta einstaklingar sem fengið hafa alþjóðlega vernd á grundvelli 45. gr. laganna ekki verið grundvöllur frekari fjölskyldusameininga,“ segir í greinargerð frumvarpsins. Hins vegar er lagt til að ráðherra mæli fyrir um heimild til útgáfu dvalarleyfis í sérstökum tilvikum til nánustu aðstandenda flóttafólks sem kemur til Íslands í boði stjórnvalda í reglugerð, t.d. þegar fjölskyldumeðlima hefur verið getið í skýrslum Flóttamannastofnunar og upplýsingar legið fyrir um fjölskyldumeðlimi og af hverju þeir gátu ekki komið til landsins á sama tíma og sá sem fengið hefur alþjóðlega vernd á grundvelli 43. gr. laganna. 

Mynd: Stjórnarráðið