Ein af ráðgátum seinni heimsstyrjaldar, sem enn telst vera óleyst, varðar örlög franska kafbátsins Surcouf, en hann var eitt merkilegasta herskip síns tíma en hvarf að lokum með undarlegum hætti. Þótt opinber skýring á hvarfi bátsins sé sú að bandarískt flutningaskip hafi siglt hann niður eru ekki allir sáttir við þá skýringu.

Smíði Surcouf hófst árið 1927 en margvíslegir erfiðleikar sögðu til sín við smíðina svo báturinn var ekki tekinn í notkun fyrr en árið 1934. Hann var 4.000 tonn og 110 metrar að lengd, en fæstir kafbátar annarra þjóða fóru yfir 1.000 tonn um þær mundir og voru yfirleitt aldrei meira en 80 metrar að lengd.

Surcouf var eiginlega hugsaður sem beitiskip sem gæti farið í langa leiðangra um heimshöfin. Auk öflugra tundurskeyta var hann búinn stærri fallbyssum en nokkrir aðrir kafbátar framan við stjórnpall Surcouf voru tvær fallbyssur að hlaupvídd 20 sentímetrar, eða átta þumlunga. Svo stórar byssur báru aðeins svonefnd þung beitiskip þess tíma.

Þá var sjóflugvél um borð í Surcouf, sem og öflugur mótorbátur. Áhöfnin taldi 120 manns, þrisvar sinnum fleiri en um borð í venjulegum kafbátum.

Þegar Þjóðverjar réðust inn í Frakkland í maí 1940 var Surcouf sem oftar til viðgerða og lá í höfninni í Brest. Áhöfninni tókst naumlega að komast undan á annarri aðalvélinni til Bretlands. Eftir að Frakkar gáfust upp fyrir Þjóðverjum sendu Bretar mannskap um borð í Surcouf, svo báturinn félli ekki í hendur Þjóðverja, en franska áhöfnin varðist yfirtökunni og féllu nokkrir menn. Bretar náðu þó bátnum, og seinna var hann afhentur herliði hinna svonefndu Frjálsu Frakka, sem börðust gegn yfirráðum Þjóðverja í Frakklandi. 

Undir fána Frjálsra Frakka sinnti Surcouf eftirliti með skipalestum á Atlantshafi og tók þátt í að taka nokkrar  franskar smáeyjar við Nýfundnaland sem verið höfðu undir fána Vichy-stjórnarinnar, leppstjórnar Þjóðverja í Frakklandi.

Þrátt fyrir að Frjálsir Frakkar væru bandamenn Breta var oft nokkuð grunnt á því góða millum Frakka og Breta, og Bretar óttuðust að kafbáturinn kynni að stinga af yfir til Vichy-stjórnarinnar. Því voru nokkrir breskir eftirlitsmenn á endanum settir yfir í Surcouf, frönsku áhöfninni til sárrar gremju.

Í byrjun árs 1943 ákvað yfirstjórn Frjálsra Frakka að senda Surcouf til Kyrrahafsins. Þann 12. febrúar fór báturinn frá Bermúda-eyjunni og tók stefnuna til Panama þar sem sigla átti gegnum skipaskurðinn mikla inn á Kyrrahafið.

Líklega réðust örlög bátsins á niðdimmri nóttu þann 18. febrúar. Þá var bandaríska flutningaskipið Thompson Lykes á siglingu nokkuð fyrir norðan Panama og rakst þá utan í það sem virtist vera kafbátur sem maraði í hálfu kafi. Skipið skaddaðist lítt eða ekki, en skraukst meðfram kafbátnum og um borð í Thompson Lykes heyrðu menn neyðaróp í mönnum. Bandaríkjamennirnir sinntu því ekki heldur sigldu brott, enda töldu þeir að kafbáturinn sem þeir rákust á hlyti að vera þýskur. Kafbátar Hitlers-Þýskalands höfðu sést á þeim slóðum þær vikurnar. Að vísu heyrðu Bandaríkjamennirnir að hrópað var á ensku, en héldu samt að þarna væru Þjóðverjar á ferð.

Rannsóknir á ferðum þýskra kafbáta hafa síðan ekki leitt í ljós að siglt hafi verið á neinn þeirra á þessum slóðum þessa nótt. Því getur ekki mikill vafi leikið á að um Surcouf hafi verið að ræða. En flak bátsins hefur þó aldrei fundist og til eru kenningar um að bátnum hafi verið sökkt af þýskum kafbáti, breskum eða pólskum tundurspilli eða jafnvel bandarísku loftskipi.

Í skjölum J.Edgar Hoovers, foringja alríkislögreglunnar FBI, er líka að finna fullyrðingar um að bátnum hafi verið sökkt „undan St.Pierre“ en ekki er ljóst hvort þar er átt við eyjuna St. Pierre við Nýfundnaland eða bæinn St. Pierre á karabísku eyjunni Martinique. Talið er að Vestur-Íslendingurinn William Stephenson hafi verið heimildarmaður Hoovers en ekki er meira um þessar fullyrðingar vitað.

Kafarar hafa oftar en einu sinni talið sig hafa fundið flakið af Surcouf út af austurströnd Bandaríkjanna, langt frá þeim stað sem opinberar skýrslur herma að kafbáturinn hafi verið á ferðinni, en ekki hefur tekist að sannreyna þær fullyrðingar.

Í bók sem breski rithöfundurinn James Rusbridger skrifaði um Surcouf kemur fram að bandarísk deild sprengjuflugvéla sem aðsetur hafði í Panama tilkynnti þann 19. febrúar 1943 að hún hefði komið auga á og gert loftárás á þýskan kafbát út af Panama. Hefði báturinn sokkið við árásina. Sem fyrr segir eru engar heimildir hins vegar til um að þýskur kafbátur hafi sokkið á þessu svæði um miðjan febrúar. Því gæti verið að Surcouf hafi laskast við ásiglingu bandaríska flutningaskipsins og verið að reyna að komast til Panama þegar sprengjuvélarnar þaðan gerðu árás.

Ný kenning er hins vegar komin á kreik sem gengur út á Bretar hafi sökkt kafbátnum af því þeir hafi óttast að áhöfnin - sem var víst ekki sérlega traustvekjandi - hefði í hyggju að stinga af úr herbúðum Frjálsra Frakka og ganga í raðir Vichy-stjórnarinnar.

En ekkert neyðarkall heyrðist frá bátnum.

Svo eru að sjálfsögðu á kreiki margvíslegar kenningar um að hin myrku öfl Bermúda-þríhyrningsins hafi náð tangarhaldi á Surcouf ...