Mér þótti fengur að því fyrir nokkrum árum að finna gamla grein eftir afa minn heitinn, Karl Nikulásson, þar sem hann rifjar upp vinskap þeirra Hallgríms Hallgrímssonar, sem varð síðar einn af vinsælustu forystumönnum ungra sósíalista. Þeir voru félagar í Menntaskólanum á Akureyri og upptendruðust þar báðir af hugsjónum jafnaðarstefnunnar og kom Einar Olgeirsson, kennari þar efalítið við sögu.

Saman tóku þeir síðan þátt í sögulegu verkfalli í Krossanesi 1930 þar sem náðist að knýja fram réttlæti fyrir hlunnfarna verkamenn. Verkfallið var ólöglegt, eins og allar slíkar aðgerðir á þessum tíma.

Hallgrímur brann fyrir hugsjón jöfnuðar og réttlætis og var reiðubúinn að hætta lífi sínu fyrir þá hugsjón. Hann fór og barðist í Spánarstríðinu í hópi alþjóðlegra herdeilda gegn fasistum landsins. Eftir tvö ár í stríðinu hélt hann heim og skrifaði bókina Undir fána lýðveldisins, um þennan herleiðangur gegn ógeði fasismans. Margt í sögunni kynni að hafa farið á betri veg ef tekist hefði að brjóta á bak aftur þessi andlýðræðisöfl á Spáni.

Blygðunarlausir fasismadýrkendur

Hugur og samúð íhaldsins á Vesturlöndum lá með fasismanum eins og glöggt mátti sjá þegar Morgunblaðið hæddist að Hallgrími á meðan hann barðist á Spáni árið 1938. Sigríður Björnsdóttir, móðir hans, skrifaði grein honum til varnar í Þjóðviljann:

En svo blygðunarlaust er Morgunblaðið og fasismadýrkendur þess, að það skammast sín ekki fyrir að ráðast á mannorð þess manns, sem hefir sýnt að hann þorir að ganga í berhögg við ógnir fasismans, vitandi það, að hann hefir ekkert upp úr því sjálfur, annað en ofsóknir, örkuml eða dauða. Ég ætla að leggja það undir dóm góðra manna hvor málsaðilinn hefir betri málstað að verja, níðskrifarar Morgunblaðsins eða Hallgrímur Hallgrímsson.

Hallgrímur komst heill frá stríðinu en drukknaði 1942 þegar bátur sökk undan honum með sviplegum hætti. Hallgrímur varð aðeins 32 ára og nýkominn úr fangelsi eftir að hafa verið handtekinn og dæmdur í Dreifibréfsmálinu, svokallaða. Breska hernámsliðið varpaði þá nokkrum vinstri mönnum í fangelsi fyrir að dreifa bréfi til hermanna, þar sem því var mótmælt að þeir væru látnir ganga í störf Dagsbrúnarmanna sem voru í verkfalli. Að dreifa bréfinu kallaðist landráð á þeim tíma.

Tyrkland er orðið fasistaríki

Þetta rifjast upp nú þegar maður á sama aldri og Hallgrímur hefur farið í herleiðangur eins og hann og verið að öllum líkindum drepinn af fasistum. Tyrkneskar hersveitir Erdoğan stjórnarinnar eru sagðar hafa fellt Hauk Hilmarsson í loftárásum í liðnum mánuði þegar fasistaherinn réðst með ólögmætum hætti inn í Sýrland, inn á yfirráðasvæði Kúrda í Afrin héraði.

Haukur barðist með YPG, liðssveitum Kúrda og tók m.a. með þeim þátt í lokasókn gegn morðhundum ISIS í borginni Raqqa. Baráttuvilji og harðfylgi Kúrda gegn hryðjuverkamönnum Islamska ríkisins hefur vakið aðdáun og athygli, sérstaklega það að konur hafi tekið virkan þátt í hernaðinum. Með því að vera öflugasta sóknarvopnið gegn öfgaliðinu í ISIS voru Kúrdar að gera heimsbyggðinni greiða: berja niður drápsöfl hryðjuverka og afturhalds trúarofstækisins. Það er því býsna öfugsnúið þegar Haukur og hans félagar þurftu í upphafi ársins að snúast til varnar gegn innrásarher Tyrkja í Afrin og vera drepnir þar og kallaðir hryðjuverkamenn af fasistaher Erdoğans.

Tyrkland er í dag orðið að fasistaríki. AKP, „réttlætis og þróunarflokkur“, Erdoğans forseta líður ekkert mótlæti. Þúsundir manna eru í fangelsum og blátt bann er lagt við því t.d. að fjalla um innrásina í Afrin nema út frá „ættjarðarást“, eins og það er kallað. Frá áramótum hafa fleiri hundruð manns þurft að sæta varðhaldi fyrir það eitt að gagnrýna innrásina í samfélagsmiðlum eða í fjölmiðlum. Í fasistaríkjum fyllast fangelsin af blaðamönnum. Það er því ekki að undra að tyrkneskir fjölmiðlar fagni dauða Hauks Hilmarssonar og kalli hann hryðjuverkamann.

Mun íslensk valdastétt aftur styðja fasismann?

Þögnin í okkar heimshluta um uppgang fasismans í Tyrklandi og innrásina í Afrín er æpandi. Stjórnmálamenn láta sér þetta í léttu rúmi liggja og segja fátt, nema bjánar eins og Boris Johnsson, utanríkisráðherra Bretlands sem hefur varið þessa innrás.

Hvernig ætla íslensk stórnvöld og innlendir fjölmiðlar að bregðast við, núna þegar fasísk öfl hafa drepið Hauk Hilmarsson? Verður því tekið þegjandi að hann sé stimplaður hryðjuverkamaður? Má búast við því að sagan frá 1938 endurtaki sig og hann, eins og Hallgrímur, verði hæddur af Morgunblaðinu? Mun íslensk valdastétt, nú sem þá, styðja fasismann, fremur en frelsisöflin?

Erdoğan stjórnin hefur ráðið alþjóðlega áróðursfyrirtækið Burson-Marsteller (stundum kallað almannatengslafyrirtæki) til að snúa sögunni sér í hag og verja óhæfuverk sín í fjölmiðlum. Þetta er sama fyrirtækið og Guðlaugur Þór Þórðarson, utanríkisráðherra, hefur samið við til að bæta ímynd Íslands (lesist: valdastéttarinnar) og greitt fyrir yfir 200 milljónir á síðustu fimm árum.

Mynd: Heiða Helgadóttir

Það er fleira sem sameinar Guðlaug Þór og Recep Erdoğan: flokkar þeirra, Sjálfstæðisflokkurinn og AKP, eru saman í bandalagi Evrópskra íhaldsflokka sem kallast ACRE. Til skamms tíma var Guðlaugur Þór einn af varaforsetum þessa flokkabandalags. Hvernig ætlar utanríkisráðherra að bregðast við þegar vinaflokkur Sjálfstæðisflokksins, tyrkneski fasistaflokkurinn, hefur drepið Íslending í ólögmætri innrás? Ætlar Guðlaugur Þór að una því þegjandi að Erdoğan drepi Íslendinga? Ætlar Guðlaugur Þór að kalla Hauk hryðjuverkamann, eins og félagi hans Erdoğan gerir? Hvernig mun Morgunblaðið, málgagn Sjálfstæðismanna, sem að hluta er í skráðri eigu vinar Guðlaugs, Eyþórs Arnalds, oddvita flokksins í verðandi borgarstjórnarkosningum, fjalla um málið?

Hvoru megin ætlar Katrín Jakobsdóttir að vera í sögunni?

Enn fremur verður vert að sjá hvaða stöðu Katrín Jakobsdóttir, forsætisráðherra landsins tekur, nú þegar fasistar hafa drepið Íslending. Mun hún reyna að þegja þetta af sér? Mun hún hafa skilning á því að fasistar í Tyrklandi hafa lagt réttarríkið í rúst þar í landi? Mun leiðtogi Vinstri grænna verja Erdoğan vantrausti, í fullum skilningi á því að veiking á dómstólum landsins og aðför að sjálfstæði þeirra sé bara stundum í lagi? Mun Katrín láta sér fátt um finnast þó að frjáls fjölmiðlun í Tyrklandi sé lögð í rúst; sýna því skilning svona úr því hún ríkir nú í landi þar sem lögbann ríkir á umfjöllun um viðskiptaumsvif fjölskyldu Bjarna Benediktssonar, samherja hennar í ríkisstjórninni? Hvað ætlar ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur að gera fyrir Evu Hauksdóttur, móður Hauks, sem í sorg og sárum reynir nú að finna hvar lík sonar síns er niðurkomið svo hægt sé að koma honum heim?

Mynd: Pressphotos

Það liggur maður í valnum, hugsjónamaður sem hefur sannað að hann barðist fyrir frelsi, réttlæti, jafnrétti og bræðralagi. Það liggur einnig í valnum heill stjórnmálaflokkur, vinstri flokkur sem spratt úr arfleifð Hallgríms Hallgrímssonar, en hefur nú svikið allar þær hugsjónir sem hann stóð fyrir. Verkamenn og konur eiga enga samleið með þessu flokki eins og nú hefur sannast.

Haukur er látinn en fasisminn lifir og mun ala af sér aukinn og stigvaxandi viðbjóð. Ég veit fyrir víst hvernig sagan mun minnast Hauks Hilmarssonar. Þess verður einnig minnst hvernig íslenskir stjórnmálamenn bregðast við dauða hans. Þetta er hótun. Hótun í þeim sama anda og Sigríður Á. Andersen flutti úr ræðustól þingsins í fyrrakvöld. Víglínan er skýr: öðru megin er minning um góðan málstað og góðan dreng; handan hennar er ógeð fasismans og stuðningsmenn hans. Hvoru megin ætlar Katrín Jakobsdóttir að vera í sögunni?

Sagan dæmir hart og hún er nú þegar byrjuð á því.

Greinin birtist upphaflega í Kvennablaðinu.