Við lifum og njótum, berjumst og bröltumst, molnum og deyjum. Svo hefst leikurinn á ný. Læra yngri kynslóðir af hinum eldri eða er mannkynið dæmt til að tortíma sjálfu sér í þvermóðsku sinni? Hefur eitrið tekið varanlega búsetu í genamengi mannfólksins eða er hægt að finna móteitur? Guðlegar verur eru táknmyndir fyrir mannlega hegðun, enda oftar en ekki mannlegur tilbúningur. Hið góða, hið illa og allt þar á milli. Við dveljum yfirleitt einhvers staðar á milli.

Afbygging og póstdramatík

Þorleifur Örn Arnarsson snýr aftur á íslenskt leiksvið, uppfullur af hugmyndum sem hann dregur úr ýmsum áttum, oftar en ekki þráðbeint úr samtímanum. Eitt af helstu verkfærum hans er að afbyggja fyrir fram gefnar hugmyndir um efniviðinn hverju sinni og endurmeta tengslin á milli hefða og samtímans, hetjusagna og raunveruleikans. Einnig leitast hann við að vekja hughrif hjá áhorfendum í anda póstdramatíkur þar sem snúið er upp á orð, persónur og framvindu í leit að kjarna málsins.

Eddukvæðin eru Þorleifi Erni hugleikin og hefur hann áður sviðsett sagnabálkinn, á leiksviðum í Þýskalandi og Austurríki, þá í slagtogi við höfundinn Mikael Torfason. Þýska uppfærslan færði honum Faustverðlaunin fyrir bestu leikstjórn. Samstarfið náði listrænum hápunkti á Íslandi með Guð blessi Ísland í Borgarleikhúsinu árið 2017. Síðan þá hefur honum ekki tekist að endurskapa listræna sprengikraftinn, allavega heima fyrir.

Sagnabálkurinn er endurskrifaður af leikstjóra í samvinnu við Jón Magnús Arnarsson og Hörpu Rún Kristjánsdóttur. Textinn er samsuða af hefðbundnu máli og orðfæri samtímans. Frumtexti Snorra Sturlusonar er til grundvallar en höfundar vefa nýjar setningar og einræður inn í framvinduna:

„Ég er atómið sem klífur sig aftur og aftur og aftur þangað til ekkert er eftir nema þögnin og tómið.“

Eins og í heimi goðanna vantar jafnvægi í bæði handrit og sýninguna. Fyrir hlé dragast sumar senur á langinn og eru jafnvel óþarfar, eins og viðtalið milli Snorra Sturlusonar og Heimdallar. Eftir hlé, þegar Ragnarök eru yfirvofandi, tekur sýningin allt í einu á sprett. Atriði eru endasleppt, stórir atburðir smættaðir og atriði á köflum átakalítil. Einnig má sjá leifar af hugmyndum sem voru annaðhvort yfirgefnar eða ókláraðar, samaber grímurnar tvær staðsettar á svölunum hvort sínum megin við sviðið. Hér þyrfti stærra sameiginlegt átak og sterkari dramatúrg, en þetta er fyrsta stóra verkefni Matthíasar Tryggva Haraldssonar síðan hann hóf störf.

Erkitýpurnar á meðal okkar

Til að vitna í Barböru Streisand og Carl Jung eru mýtur og erkitýpur sprelllifandi á meðal okkar, í samfélaginu og heima hjá okkur. Frummynstur heimsins gera okkur kleift að rannsaka eigið sálarlíf og jafnvel læra eitthvað um okkur sjálf. Í uppfærslunni í Vínarborg var heimsendastríð goðanna borið saman við dauðastríð rakara við Hlemm. Hið guðlega og hið mannlega sín hvor hliðin á sama peningnum.

Líkt og guðlega fjölskyldan sem um ræðir er leikhópurinn samansafn af hæfileikafólki en sundurslitinn, allir að leika sín hlutverk í stað þess að leika saman í átt að sameiginlegu markmiði. Óðinn og Frigg eru þungamiðjan í þessum heimi, alvaldur og alsjáandi með einu auga en hinu fórnaði hann til að öðlast þekkingu. Arnar Jónsson og Guðrún Gísladóttir fara afar vel með sinn texta en eru frekar fjarlæg.

Fjarlægðin er Almari Blævi Sigurjónssyni í hag enda er Baldur, goð ljóssins og fegurðarinnar, ekki gerður fyrir þennan heim. Almar Blær er gæddur miklum hæfileikum og þræðir harmræna uppgjöf í mann sem á að tákna von.

Jaðarpersónuna og bragðarefinn Loka leikur Atli Rafn Sigurðarson sem japlar á textanum. Í hans höndum er Loki bæði fóstbróðir Frank-N-Furter og fórnarlamb, ögrandi og ámátlegur. Hallgrímur Ólafsson er greindargranni þrumuguðinn Þór, holdgervingur eitraðrar karlmennsku. Hann barmar sér yfir örlögum sínum og er fullkomlega ófær um að skilja að ofbeldi er val. Þversagnirnar fanga þeir báðir listavel, bitrir og hnyttnir.

Við hlið Þórs stendur hin langþjáða og hárfagra Sif leikin af Þuríði Blævi Jóhannsdóttur. Hennar besta atriði er þegar Sif er með atriði, bráðfyndin endurspeglun af konu sem margir kannast við. Sigurbjartur Sturla Atlason á sín ágætu atriði í hlutverki (Instagram)goðsins Freys en týnist fljótlega. Vigdís Hrefna Pálsdóttir nær betri tökum á systur hans Freyju en er sömuleiðis aðeins á sporbaug sýningarinnar frekar en þátttakandi.

María Thelma Smáradóttir kemur sterk til leiks í nokkrum smærri hlutverkum. Þá sérstaklega sem æskugyðjan Iðunn í safaríkri og seðjandi söngsenu. Önnur smærri hlutverk skilja ekki mikið eftir sig fyrir utan innkomu Angurboðu, leikin af Ólafíu Hrönn Jónsdóttur, skilnaðarmóðirin sem situr ekki á skoðunum sínum, yfirgefin og bitur.

Leikmynd í lausu lofti

Listamaðurinn Vytautas Narbutas snýr aftur til Þjóðleikhússins og hannar leikmyndina fyrir Eddu. Hringsviðið er hreyfiafl enda er heimur goðanna á heljarþön um himinhvolfin. Fyrir miðju hangir askur Yggdrasils, undirstaða heimsins og uppspretta alls lífs. En þó að hringsviðið sé laglega notað þá er Yggdrasill nánast dauður að innan, líflaust skraut frekar en miðpunktur alheimsins.

Aftur á móti er ljósahönnun Ástu Jónínu Arnardóttur ljóslifandi, barmafull af dýpt, litbrigðum og skuggum. Salka Valsdóttir semur tónlistina ásamt Agli Andrasyni sem flytur, bæði ung að árum sem eru að feta sig á listabrautinni. Hljóðheimurinn er hljómþýður en stóru nótuna er ekki að finna.

Athygli vekur að samhliða Karen Briem, búningahönnuði sýningarinnar, er Andri Unnarson skrifaður fyrir sjálfbærnihönnun búninganna sem er vonandi merki um nýja og umhverfivænni tíma í sviðslistum. Þó að sjálfbærni sé markmiðið bera búningarnir með sér ofgnótt, úrkynjun og hnignun. En eins og með margt annað í Eddu þá skilja búningarnir lítið eftir sig, vel hannaðir á einstaka persónur en samhengislitlir.

Endalok og/eða upphaf

Að afbyggja og endurskilgreina epíkina er bráðnauðsynlegt fyrir nútímasamfélag. Einnig að setja spurningarmerki við ráðandi öfl, ríkjandi valdastéttir og ríkt fólk.  Guðir og goð, eða fólk sem telur sig vera slík, eiga ekkert með að standa á stalli enda eru þau ekkert betri en við hin.

Eins og svo oft áður er Þorleifur Örn uppfullur af spennandi og rammpólitískum hugmyndum en tekst ekki að skapa þeim nægilega sterkan farveg. Þannig skolast sumar þeirra til, aðrar verða eftir á leiðinni og þær sterkustu verða kraftminni en efni standa til. Leikhópurinn nær þannig sjaldan að fanga sundruðu samböndin sem steypa heiminum til glötunar. Heildarhughrifin tengjast lauslegum böndum þó að hápuntki væri náð í kynngimögnuðu lokaatriði.

Eftir stendur Óðinn einn, heimurinn grafinn í ösku og dufti. Þegar síðan síðasta veran yfirgefur þennan heim eru bara pottaplönturnar eftirstandandi. Færa má rök fyrir því að Ragnarök séu yfirstandandi nákvæmlega núna. Kannski nærir askan plöntuna, kannski deyr hún. En örlögin eru ekki sjálfstætt afl heldur mannanna verk líkt og guðirnir, ábyrgðin er okkar.