N1 Rafmagn baðst ekki afsökunar á villandi ofrukkunum fyrir rafmagn til viðskiptavina sinn fyrr en í þriðju atrennu. Framkvæmdastjóri N1 Rafmagns, Hinrik Örn Bjarnason,  hafði í tvígang opinberlega varið verðlagningu fyrirtækisins til viðskiptavina þess sem komið höfðu til þess í gegnum þrautavaraleið stjórnvalda áður en fyrirtækið baðst afsökunar í gær.

Þeir viðskiptavinir N1 Rafmagns sem komið hafa í gegnum þrautavaraleiðina hafa greitt allt að 75 prósent hærra verð fyrir rafmagn en lægsta, birta verð fyrirtækisins en það er einmitt á grundvelli þessa verðs sem N1 Rafmagn hefur fengið þessa viðskiptavini til sín í gegnum Orkustofnun.

Ef neytendur velja sér ekki sjálfir raforkusala hafa þeir verið sendir í viðskipti til N1 Rafmagns frá sumrinu 2020. Samtals hafa um 18 þúsund neytendur orðið viðskiptavinir fyrirtækisins með þessum hætti og hefur tekjuaukning fyrirtækisins út af verðmuninum numið um 250 til 300 milljónum króna á ári. 

N1 Rafmagn: Fólk þurfti að átta sig sjálft

Í viðtali við Stundina þann 22. desember síðastliðinn, þegar Stundin fjallaði um verðlagninguna á rafmagni til þrautavarakúnna N1 Rafmagns, réttlætti Hinrik verðlagninguna og sagði meðal annars að fólk þyrfti að átta sig á því sjálft að það gæti fengið rafmagnið á lægra verði ef það hefði samband. „Þú ert að benda á það að þeir sem koma inn í gegnum þrautavaraleiðina borgi hærra verð en þeir sem skrá sig í viðskipti við okkur. Ástæðan fyrir þessu er sú  að þessi kúnnar koma hérna inn og við höfum ekki hugmynd um hversu margir þeir eru og við getum ekki gert ráð fyrir þessum kúnnum í langtímainnkaupum hjá okkur. Við erum hins vegar vissulega að hvetja fólk til að skrá sig í viðskipti hjá okkur og greiða þá lægra verð hjá okkur. Vandamálið er hins vegar að við höfum engar upplýsingar um fólkið sem kemur inn hjá okkur í gegnum þrautavaraleiðina og getum því ekki haft samband við það. Við erum því ekkert að reyna að blöffa einn né neinn í þessum bransa og þetta er alveg heimilt samkvæmt lögum. Við erum valin sem orkusali til þrautavara á grundvelli þess að hafa verið ódýrastir sex mánuði aftur í tímann þannig að faktískt séð þurfum við ekki að vera ódýrastir núna. Fólk þarf bara að skrá sig í viðskipti hjá okkur og njóta þá bestu kjaranna. [...] Fólk þarf að átta sig á þessu sjálft,“  sagði Hinrik. 

Grundvöllur hugmyndarinnar um orkusala til þrautavara er hins vegar einmitt sá að neytandinn á ekki að þurfa að „átta sig sjálfur“ heldur er ríkisvaldið að setja hann í viðskipti við það fyrirtæki sem býður upp á lægsta rafmagnsverðið. Í stað þess seldi N1 Rafmagn þessum viðskiptavinum sínum rafmagnið á hæsta verðinu sem fannst á markaðnum á Íslandi. Það er segja: Þar til viðskiptavinirnir áttuðu sig á því sjalfir og höfðu samband við fyrirtækið. 

Einni viku eftir að þessi grein birtist, þann 29. desember, sagði Stundin frá því að Orkustofnun hefði hafið rannsókn á þessum viðskiptaháttum N1 Rafmagns. 

Orkustofnun sendir út tilmæli

 Berglind Rán Ólafsdóttir, framkvæmdastjóri samkeppnisaðila fyrirtækisins, Orku Náttúrunnar, birti grein um þetta mál og viðskiptahætti N1 Rafmagns á Vísi á miðvikudaginn.  Í greininni sagði hún meðal annars að um væri að ræða „okur með aðstoð ríkisins“ þar sem ríkisstofnunin Orkustofnun væri milliliður í því að beina viðskiptunum til N1 rafmagns. 

Hún sagði svo meðal annars um málið: „Söluaðili til þrautavara er valinn á grundvelli verðs sem á að vera lægsta verð og þá hlýtur það að vera tilgangur reglugerðarinnar að viðskiptavinurinn borgi þetta lægsta verð. N1 ákveður að gera þetta öðruvísi. Það sem mér finnst blasa við er að það hljóti að vera eitthvað að í eftirlitinu og að því sé ábotavant.“  

Stundin greindi frá því í kjölfarið að rannsókn Orkustofnunar á viðskiptaháttum N1 Rafmagns, sem hófst á grundvelli ábendingar viðskiptavinar fyrirtækisins þann 16. desember, hefði beint þeim tilmælum til raforkusölufyrirtækja að viðskiptavinir sem kæmu inn með þrautavaraleiðinni skyldu greiða lægsta birta verð fyrirtækjanna en ekki annan taxta. Guðmundur Bergþórsson, verkefnastjóri raforkumarkaða hjá Orkustofnun, sagði þá við Stundina:  „Við erum búin að senda út til sölufyrirtækjanna uppfærðar leiðbeiningar og það er umsagnarfrestur sem ekki er liðinn. Í þeim leiðbeiningum er þeim tilmælum beint til fyrirtækjanna að þau geti ekki selt nema á birtu verði til þrautavarakúnnanna þannig að þau geti ekki leikið þennan leik að selja þeim rafmagnið á hærra verði. Síðan erum við búin að kalla eftir viðbrögðum N1 rafmagns við kvörtuninni sem rannsóknin byggir á.“ 

Önnur réttlætingin 

Eftir þetta, síðdegis á miðvikudaginn, birtist grein eftir Hinrik Bjarnason á Vísi þar sem hann endurtók fyrri réttlætingar N1 fyrir því að þrautavarakúnnar greiði hærra verð en fyrirtækið auglýsir. „Stuttu eftir að N1 Rafmagn var valinn söluaðili til þrautavara frá 1. júní 2020 kom í ljós að erfitt var að gera ráð fyrir viðskiptum einstaklinga og fyrirtækja sem komu í gegnum þrautavaraleið við innkaup. Fjöldi viðskiptavina er óþekkt stærð á hverjum tíma fyrir sig. Leiddi það til þess að N1 Rafmagn þurfti að jafnaði að kaupa raforku fyrir þessa einstaklinga á skammtímamarkaði og jafnvel jöfnunarmarkaði. Á þeim mörkuðum eru verð hærri og hefur fyrirtækið því neyðst til að rukka þrautavaraviðskiptavini í samræmi við það, því annars væri tap á viðskiptunum,“ sagði hann en þetta er efnislega sama svar og hann gaf Stundinni þann 22. desember síðastliðinn. 

Tekið skal fram að þessi réttlæting N1 Rafmagns á verðinu kom eftir að Orkustofnun var búin að senda tilmæli til fyrirtækisins um hvernig ríkisstofnunin teldi að haga ætti rafmagnsverði til þrautavarakúnna. 

N1 biðst afsökunar

Þrátt fyrir þessa réttlætingu N1 Rafmagns á miðvikudaginn ákvað fyrirtækið hins vegar að biðjast afsökunar á verðlagningunni með fréttatilkynningu í gær:  „Í ljósi umræðu síðustu tveggja daga varðandi N1 Rafmagn sem söluaðila til þrautavara, vill N1 Rafmagn koma eftirfarandi á framfæri. Ákveðið hefur verið að frá og með 1. janúar 2022 muni N1 Rafmagn selja alla raforku til heimila samkvæmt uppgefnum taxta til allra okkar viðskiptavina, hvort sem þeir hafa skráð sig í viðskipti hjá okkur eða koma í gegnum þrautavaraleið stjórnvalda. Jafnframt hefur verið ákveðið að endurgreiða mismun á uppgefnum taxta og þrautavarataxta frá 1. nóvember síðastliðnum þegar félagið var valið af Orkustofnun til að sinna þessu hlutverki. Við störfum á neytendamarkaði og tökum mark á þeim athugasemdum sem okkur berast og biðjumst velvirðingar á því að hafa ekki gert það fyrr. Aldrei var ætlunin að blekkja neytendur á nokkurn hátt og þykir okkur leitt ef neytendur túlka það svo,“ sagði Hinrik í yfirlýsingunni. 

Af hverju ekki endurgreiðslur frá sumrinu 2020

Athygli vekur að í yfirlýsingunni með afsökunarbeiðninni segir að N1 Rafmagn ætli bara að endurgreiða viðskiptavinum sínum mismuninn á verðinu sem innheimt var af þeim og auglýstu verði fyrirtækisins frá „1. nóvember“ síðastliðnum. Því er aðeins um að ræða endurgreiðslu sem nær yfir rúmlega 2 mánaða tímabil. Eins og Hinrik sagði í fyrri yfirlýsingu sinni þá hefur N1 Rafmagn, áður Íslensk Orkumiðlun, hins vegar verið söluaðili á rafmagni til þrautavara frá  „1. júní árið 2020“. 

Stundin hefur ekki náð tali af Hinrik til að spyrja hann um það af hverju N12 Rafmagn ætlar ekki að endurgreiða mismuninn á innheimtu verði og auglýstu frá 1. júní árið 2020. Blaðið hefur sent honum tölvupóst um að hafa samband en hann hefur ekki gert það. Þar af leiðandi liggur ekki fyrir af hverju endurgreiðslur N1 rafmagns ná ekki yfir lengra tímabil.