Íslenskar útgerðir hafa aukið eigið fé sitt um 300 milljarða króna á sex árum, eða um 50 milljarða á ári að meðaltali, samkvæmt tölum Hagstofunnar.
Helsta eign útgerðarfélaganna er eign sem eignarréttur gildir ekki um, lögum samkvæmt, eða heimildir til að nýta auðlindina.
Síðustu þrjú ár hefur veiðigjald til ríkissjóðs fyrir nýtingu á fiskveiðiauðlindinni hins vegar lækkað um fimm milljarða króna.
Eigið fé útgerðarfyrirtækja var neikvæð eftir efnahagshrunið, fór úr mínus 83 milljörðum króna árið 2008 í 216 milljarða króna í plús árið 2014.
Aðgangur að auðlindinni er eign
Þrátt fyrir að lög kveði á um að aflaheimildir, eða kvóti, séu ekki eign, eru þær skráðar sem eign í efnahagsreikningi sjávarútvegsfyrirtækja og hagtölum.
Í lögum um stjórn fiskveiða segir: „Nytjastofnar á Íslandsmiðum eru sameign íslensku þjóðarinnar ... Úthlutun veiðiheimilda samkvæmt lögum þessum myndar ekki eignarrétt eða óafturkallanlegt forræði einstakra aðila yfir veiðiheimildum.“
Kvóti er skráður sem „óefnisleg eign“ í efnahagsreikningi sjávarútvegsfyrirtækja. Frá árinu 2002 hafa óefnislegar eignir, sem að stærstum hluta eru aflaheimildir, aukist úr 93 milljörðum króna í 251 milljarð króna á föstu verðlagi.
Óefnislegar eignir útgerðarfyrirtækja, mestmegnis í kvóta, jókst um svipaða upphæð og skuldir þeirra árin 2002 til 2007. Fjölmörg útgerðarfélög veðsettu eign sína í kvóta til þess að fá lán, jafnvel til hlutabréfakaupa. Þannig veðsettu þau eign sem ekki myndar eignarrétt því hún telst til sameignar íslensku þjóðarinnar. Án þessarar eignar væri eigið fé íslenskra sjávarútvegsfyrirtækja neikvætt, þau myndu skulda meira en þau eiga.
Milljarðamæringar af kvóta
Þrátt fyrir að aflaheimildir séu ekki eiginleg eign og eigi ekki lagalega að lúta eignarrétti geta útgerðarmenn, eigendur útgerðarfélaganna, framkallað raunverulega eign úr þeim með því að selja kvóta.
Í úttekt Stundarinnar í fyrra á helstu „eigendum“ auðlindarinnar kom fram að einstakir útgerðarmenn hafi yfir að ráða sameign upp á tugi milljarða króna.
Sjá umfjöllun Stundarinnar um fólkið sem ræður auðlindinni.
Þess ber að geta að þegar kvóti er seldur eru oft skuldir að baki, þar sem stór hluti kvóta er veðsettur.
Eftirfarandi útgerðarmenn réðu yfir mestum hluta auðlindarinnar í fyrra:
Veiðigjöld lækkuð
Þrátt fyrir að eignir sjávarútvegsfyrirtækja hafa stóraukist hafa veiðgjöld verið lækkuð síðustu þrjú árin. Fiskveiðiárið 2012-2013 greiddu útgerðir tæpa 13 milljarða króna í veiðigjöld, en árið 2014-2015 fimm milljörðum minna, eða 7,7 milljarða króna. Það jafngildir því að veiðigjöldin eru nú árlega um 10% af aukningu á eigin fé útgerðarfélaga á Íslandi.
Eftir að ríkisstjórn Sjálfstæðisflokks og Framsóknarflokks var mynduð í kjölfar kosninganna í apríl 2013 var tekin ákvörðun um að lækka hið svokallaða „sérstaka veiðigjald“, sem leiddi til þess að veiðigjaldið lækkaði um tæpan milljarð 2014-2015, 1,4 milljarða árið áður og tæpa þrjá milljarða árið þar áður.
Kvótinn boðinn upp?
Í kjölfar tilrauna Færeyinga með uppboð á kvóta, sem þýðir að ríkið býður upp kvótann gegn hæsta verði á markaði, hefur vaknað umræða um að Íslendingar fari svokallaða uppboðsleið.
Meðal þeirra flokka sem styðja uppboðsleiðina eru Píratar, sem njóta um 23% fylgis samkvæmt síðustu skoðanakönnun Gallups. Þá hefur VG, sem um 13% styðja, horft til uppboðsleiðarinnar. Formaður flokksins, Katrín Jakobsdóttir, segist vilja „byrja á þessu í áföngum eins og Færeyingar hafa gert“. Viðreisn, studd af 12% í síðustu skoðanakönnun, styður einnig uppboðsleiðina í áföngum, sem og Björt framtíð með 3% stuðning.
Alls eru rúmlega 60% kjósenda, ef marka má skoðanakannanir, að baki flokkum sem styðja uppboðsleiðina eins og staðan er nú. Sjálfstæðisflokkur og Framsóknarflokkurinn eru andsnúnir uppboðsleiðinni.
„Hvað höfum við gert ykkur?“
Samfylkingin, með 9% fylgi, styður uppboðsleið, án þess að hafa innleitt hana í síðustu ríkisstjórn, þegar gerð var málamiðlun vegna mikilla mótmæla útgerðarmanna. „Hvað höfum við gert ykkur?“ sagði einn af fyrrverandi stjórnendum Síldarvinnslunnar á Neskaupsstað á átakafundi með Steingrími J. Sigfússyni, þá sjávarútvegsráðherra, í apríl 2012.
Renta af auðlindinni fyrir heilbrigðisútgjöldum
Fyrrverandi hagstofustjóri Færeyja, Hermann Oskarsson, sem styður uppboðsleiðina, sagði í viðtali við Stundina á dögunum að renta ríkisins af uppboði á heimildum til nýtingar fiskveiðiauðlindarinnar í Færeyjum myndi duga fyrir öllu heilbrigðiskerfi landsins. „Uppboðin hafa gengið vel og meirihluti Færeyinga er augljóslega hlynntur því að greitt sé fullt gjald fyrir fiskveiðiréttindi. Auðvitað hefðu útgerðarfyrirtækin áfram viljað fá aflaheimildum úthlutað ókeypis, en samt hafa þau tekið virkan þátt í uppboðunum og boðið svo hátt verð að það hefur komið hagfræðingum sem fylgjast með á óvart. Þegar allur kvóti verður boðinn upp er reiknað með að tekjurnar muni duga til að standa straum af öllum heilbrigðisútgjöldum landsins og lækka tekjuskatt umtalsvert. Það ætti því engan að undra að breiður stuðningur er við aðgerðirnar í Færeyjum.“
Athugasemdir