Hér er umhugsunarefni fyrir sagnfræðinga og stjórnmálafræðinga:

Hingað til hefur verið viðtekinn sannleikur að uppgangur fasista í Evrópu á þriðja áratug 20. aldar – er endaði með hryllingi nasismans í Þýskalandi og víðar – að þessi uppgangur fasismans hafi staðið í beinu sambandi við upplausn álfunnar eftir fyrri heimsstyrjöldina.

Bæði pólitíska og efnahagslega.

Það hafi verið á einhvern hátt skiljanlegt að fólk hafi laðast til fylgis við fasismann þegar kjör margra versnuðu og óvissa jókst og ótti greip um sig.

Þá hafi verið næstum „eðlilegt“ að fólk leitaði á náðir „sterka mannsins“.

Uppgangur Donald Trumps, baráttuaðferðir hans og undirróður eru óneitanlega af fasískum rótum runnin. Það stefnir að minnsta kosti allt í þá átt hjá honum.

Sjá til dæmis þetta hér:

En þá er spurningin: Af hverju er fasísk – eða altént hálffasísk – lýðskrumshreyfing NÚNA að rísa í Bandaríkjunum?

Efnahagur Bandaríkjanna er alveg þokkalegur og atvinnuleysi frekar lítið. Staða Bandaríkjanna í heiminum er alveg traust – hún er kannski ekki alveg eins ógnarsterk og fyrstu árin eftir endalok kalda stríðsins, en hér um bil. Þótt örfá hryðjuverk framin í nafni Íslamska ríkisins hafi bitnað á Bandaríkjamönnum, þá mælist sú ógn í rauninni alls ekki á neinum venjulegum mælikvörðum.

Eins og einhver benti á, þá verða húsgögn fleiri Bandaríkjamönnum að bana en hryðjuverkamenn.

Og flóttamenn eru alls ekki vandamál í Bandaríkjunum.

Af hverju er þá þessi fasíska hreyfing Trumps að rísa um þessar mundir?

Af hverju reis fasismi ekki í Bandaríkjunum á tímum kreppunnar miklu? Þá var efnahagurinn miklu, miklu verri en nú. Af hverju risu ekki lýðskrumarar í landinu á tímum kalda stríðsins? Þá var óvissan miklu meiri en nú, og ógnin sem vofði yfir.

Getur sem sagt verið að það séu ekki þjóðfélagslegar aðstæður eins og efnahagshrun og óvissa sem fyrst og fremst fæði af sér fasisma?

Heldur blundi fræ hans alltaf undir niðri og það séu þrátt fyrir allt einstaklingar sem kveiki í þeim líf?

Og það sé þá kannski alltaf hægt kveikja það líf - ef menn eru nógu óforskammaðir og ef við gætum okkar ekki. Hvert og eitt okkar, sem einstaklingar.

Getur fasisminn risið fyrirvaralaust og án þess að nokkrar samfélagslegar ástæður virðist fyrir hendi?

Bara ef - eins og Yeats orðaði það:

„The best lack all conviction, while the worst

Are full of passionate intensity.“

Það er að minnsta kosti full ástæða til að hugleiða þetta held ég.