Nunna nokkur sem nefndist Systir María lést fyrir nokkru í Bandaríkjunum. Við krufningu var heili hennar fjarlægður og rannsakaður sérstaklega. Í ljós komu flækjur og dauð svæði líkt og eru fylgifiskar Alzheimer-sjúkdómsins á háu stigi. Það hefði í sjálfu sér ekki þurft að koma á óvart. Systir María var 101s árs og helmingur fólks yfir 85 ára aldri þjáist af Alzheimer eða öðrum heilahrörnunarsjúkdómum.

En þó kom þessi niðurstaða öllum sem þekktu Systur Maríu alveg í opna skjöldu. Hún hafði nefnilega ekki sýnt minnstu merki um að vera farið að hrörna andlega. Þvert á móti hafði hún allt fram í andlátið verið bæði kvik og hress andlega. Og minnið var bara alveg í ágætu lagi.

Nokkurn veginn svona hefst ritdómur Brians Appleyards í breska blaðinu Sunday Times um nýja bók um Alzheimer-sjúkdóminn, þar sem sagan um Systur Maríu er sögð. Bókin heitir The End of Memory og er eftir Jay Ingram, kanadískan rithöfund sem mikið hefur skrifað um vísindaleg málefni.

Í ritdómi Appleyards kemur og fram að Systir María hafi verið ein af 678 nunnum sem mjög umfangsmikil heilsufarsleg rannsókn hófst á árið 1986 og stendur enn. Þar hefur nú þegar tvennt komið fram sem lýtur að Alzheimer.

Í fyrsta lagi er Systir María alls ekki eina dæmið um að mikil líkamleg einkenni Alzheimers hafi fundist í heila látinna nunna, án þess að þær hafi sýnt nein andleg einkenni sjúkdómsins meðan þær lifðu.

Og í öðru lagi vill svo til að sumar nunnurnar höfðu í æsku verið beðnar um að skrifa frásagnir af ævi sinni fram að því. Nákvæm rannsókn á texta þeirra sýndi að þær ungnunnur sem sýndu merki um hugmyndaauðgi, blæbrigði og ímyndunarafl fengu mun síður Alzheimer en aðrar.

Þó liðu margir áratugir milli þess að þær skrifuðu þennan ævisögulega texta og svo þess að sjúkdómurinn fór að láta á sér kræla.

Appleyard er mjög hrifinn af bók Ingrams, og segir hana ekki draga á nokkurn hátt fjöður yfir hve við vitum í raun lítið um Alzheimer og aðra skylda hrörunarsjúkdóma. Við vitum til dæmis ekki af hverju sannkölluð sprenging varð í fjölda sjúklinga á síðari hluta nítjándu aldar og þó einkum á þeirri tuttugustu og við vitum heldur ekki af hverju nú virðist aftur hafa dregið heldur úr útbreiðslu Alzheimer.

Í Bretlandi mun nýjum Alzheimer-sjúklingum hafa fækkað um 20 prósent síðustu 20 árin, sér í lagi meðal karlmanna. Möguleg skýring á þessu mun felast í ört minnkandi reykingum á þessu sama tímabili.

En hvers fann Systir María ekki fyrir Alzheimer-sjúkdómnum sem hún var sannanlega haldin? Verndaði trú henni á guð hana? Ekki er það skýringin, að mati Ingrams. Hann bendir hins vegar á að hún hafi lifað öguðu lífi sem þó fól í sér mikil og örvandi tengsl við annað fólk. Heilinn var sístarfandi, og kann því að hafa átt auðveldara en ella með að finna leiðir til að sigrast á hrörnuninni þegar hún fór að gera vart við sig.

Hún var vissulega með Alzheimer en hafði vopn til að berjast við sjúkdóminn. 

Aðrar rannsóknir sem Ingram vitnar til benda til þess að fólk með litla menntun og/eða litla sérstaka hæfileika og/eða rólyndislega hugarstarfsemi sé mun líklegra en aðrir til að þróa með sér Alzheimer.

Þótt sú „regla“ sé fjarri því að vera án undantekninga.

Enn aðrar rannsóknir hafa sýnt fram á mikil tengsl milli Alzheimer og sykurneyslu. Sumir hafa meira að segja vilja ganga svo langt að telja Alzheimer eina tegund sykursýki. Eitt sérkennilegt dæmi um tengsl sykurs og Alzheimers birtist í að sjúkdómurinn er fátíðari en ella meðal þeirra sem neyta mikils grænmetis, en ekki meðal þeirra sem borða mikið af ávöxtum.

Túrmerik kann að koma að sérstökum notum til að hamla gegn Alzheimer - en um leið og Ingram segir þetta þá tekur hann fram að það sé reyndar alls ekki öruggt.

Og Appleyard nefnir að ein staðreynd komi skýrt fram í bók Ingrams: Að nánustu frændur okkar í dýraríkinu - prímatar á borð við górillur og simpansa fá ekki Alzheimer eða skylda heilahrörnunarsjúkdóma, sama hve gamlir aparnir verða.

Bara alls ekki.

Kannski er Alzheimer á einhvern hátt gjaldið sem við greiðum fyrir okkar fjörugu heilastarfsemi.

En helsta ráðið til að vinna sjúkdómnum virðist þá sem sé vera að halda heilastarfseminni sem allra fjörugastri sem allra lengst. Halda samskiptum við fólk, vera sífellt að læra eitthvað nýtt.