Laganefnd Lögmannfélags Íslands telur að frumvarp Sigríðar Á. Andersen dómsmálaráðherra, sem þrengir verulega að möguleikum hælisleitenda til að fá brottvísun sinni frestað, geti falið í sér brot á mannréttindum flóttafólks. Þetta kemur fram í umsögn félagsins um frumvarpið. 

Í frumvarpinu er lögð til breyting sem kemur í veg fyrir að kærur hælisleitenda fresti réttaráhrifum ákvörðunar Útlendingastofnunar um brottvísun í tilvikum þar sem hælisumsókn hefur verið metin „bersýnilega tilhæfulaus“ og umsækjandi kemur frá landi sem er á lista stofnunarinnar yfir örugg ríki. Lagabreytingin myndi festa endanlega í sessi þá reglu sem lögfest var til bráðabirgða síðasta haust og Stundin fjallaði um. Samkvæmt henni kemur kæra hælisleitenda til kærunefndar útlendingamála ekki í veg fyrir að viðkomandi verði vísað úr landi, þó svo að endanleg niðurstaða liggi ekki fyrir í málinu. 

Laganefndin telur breytingarnar fela í sér mismunun á grundvelli þjóðernis og geta orðið til þess að umsóknir fólks frá svokölluðum „öruggum ríkjum“ verði ekki metnar einstaklingsbundið heldur verði umsókn metin á grundvelli fyrirfram mótaðra skoðana um að umsókn sé bersýnilega tilhæfulaus með vísan til þjóðernis umsækjanda. 

Minnihluti allsherjar- og menntamálanefndar hefur sömuleiðis lagst eindregið gegn breytingunni. 

Mannréttindasamtök og alþjóðastofnanir leggjast gegn hugtakinu „öruggt ríki“

Í greinargerð frumvarpsins er bent á að hælisumsóknum fólks frá öruggum ríkjum, einkum Makedóníu og Albaníu, hafi fjölgað umtalsvert. Með frumvarpinu sé stefnt að því að lágmarka dvalartíma fólksins á Íslandi. Laganefndin bendir hins vegar á að þrátt fyrir að sum lönd hafi verið álitin örugg heimaríki, þar með talin Albanía og Makedónía, sé ekki þar með sagt að allar umsóknir þaðan séu tilhæfulausar. „Vísað er í þessu samhengi til þess að hugtakið öruggt ríki hefur og er enn afar umdeilt og hafa virt mannréttindasamtök og alþjóðastofnanir, þar með talin Flóttamannastofnun Sameinuðu þjóðanna, lagst gegn notkun hugtaksins.“ Þessu til stuðnings vísar laganefndin til álits evrópsku efnahags- og félagsmálanefndarinnar sem birt var í Stjórnartíðindum Evrópusambandsins á síðasta ári vegna tillögu að reglugerð þingsins um lista yfir örugg ríki. Í álitinu kemur fram að notkun og beiting hugtaksins „örugg ríki“ geti reynst erfið í framkvæmd, meðal annars vegna þess að erfitt verður að auðkenna umsækjendur sem eru í sérstaklega viðkvæmri stöðu þar sem málsmeðferðartími er afar stuttur og þá verður veiting alþjóðlegrar verndar til einstaklinga frá þessum ríkjum mjög erfið í framkvæmd vegna þess að meðferð umsókna er byggð á fyrirfram mótuðum skoðunum um að umsókn sé bersýnilega tilhæfulaus. 

„Það verður þannig vegabréf umsækjanda sem ræður úrslitum um það hvort hlýtt er á mál hans.“

„Þá ber jafnframt að nefna að mismunandi málsmeðferð á grundvelli þjóðernis getur falið í sér mismunun sem er í andstöðu við 65. gr. stjórnarskrárinnar og 3. gr. flóttamannasamnings Sameinuðu þjóðanna frá 1951,“ segir í umsögn nefndarinnar.

Í nefndaráliti minnihluta allsherjar- og menntamálanefndar segir einig að hugmyndin um svokölluð „örugg ríki“ sé í meira lagi vafasöm og engan veginn byggð á traustum grunni, sérstaklega ekki þegar kemur að málefnum ýmissa minnihlutahópa í þeim löndum sem um ræðir. „Með því að beita skírskotuninni til „öruggra ríkja“ og nota hana til að senda fólk af landi brott án viðhlítandi málsmeðferðar er í raun verið að hafna því, á grundvelli ríkisfangs, að meta umsóknir stórra hópa umsækjenda um alþjóðlega vernd. Það verður þannig vegabréf umsækjanda sem ræður úrslitum um það hvort hlýtt er á mál hans en ekki kringumstæður viðkomandi,“ segir í nefndarálitinu. 

Óheimilt að réttlæta brot á mannréttindum með tilvísun í fjárskort

Í greinargerð með frumvarpinu segir að gangi lögfesting frumvarpsins ekki eftir gæti sú réttaróvissa sem skapast leitt til þess að dvöl umsækjanda í þjónustu fari úr þremur vikum í tvo til þrjá mánuði með tilheyrandi kostnaðarauka. „Þess ber að geta að kostnaður við hvern umsækjanda í þjónustu er 8.000 kr. fyrir hvern dag sem þeir dvelja í þjónustu. Það gæti þýtt aukinn kostnað fyrir ríkissjóð á bilinu 200–300 m.kr. á ársgrundvelli en erfitt er þó að meta það með nákvæmum hætti,“ segir í greinargerð frumvarpsins. 

Í þessu samhengi ítrekar laganefnd Lögmannafélags Íslands að áhrif ákvæðisins muni leiða til skerðingar á rétti umsækjenda um alþjóðlega vernd til réttlátrar málsmeðferðar. „Þá ber að hafa í huga að óheimilt er með öllu að réttlæta brot á mannréttindum með tilvísun í fjárskort,“ segir í umsögn laganefndar Lögmannafélags Íslands. 

Rætt var um frumvarpið á Alþingi í gær: