Teitur Björn Einarsson, þingmaður Sjálfstæðisflokksins í Norðvestur kjördæmi og fyrsti flutningsmaður áfengisfrumvarpsins, lýsti í dag efasemdum sínum um gildi rannsókna sem benda til þess að aukið aðgengi að áfengi leiði til aukinnar neyslu líkt og Alþjóðaheilbrigðisstofnun og Landlæknisembættið hafa ítrekað varað við.

Í flutningsræðu um frumvarpið á Alþingi í dag tók hann sem dæmi að meðaltalsútrekningur leiði í ljós að mannkynið hafi að meðaltali eitt eista. Andsvar Teits við viðvörunum Landlæknisembættisins um að aukið aðengi að áfengi muni auka neyslu og valda margvíslegum slæmum samfélagslegum afleiðingum er að rannsóknir sem sýni aukna neyslu séu ekki marktækar.

Áfengisfrumvarp frá árinu 2015 hefur verið endurflutt á Alþingi í dag í lítillega breyttri mynd. Teitur og átta meðflutningsmenn hans að frumvarpinu vilja leyfa frjálsa smásölu áfengis í matvöruverslunum og jafnframt heimila auglýsingar á áfengi.

Segir varasamt að draga ályktanir

Teitur sagði rannsóknarniðurstöður „mikilvægt hjálpartæki við úrlausn á ýmsum flóknum verkefnum“, en efast um gildi þeirra rannsókna sem benda til þess að áfengisneysla aukist við aukið aðgengi. „En það reynist líka oft varasamt að fella alla mannlega hegðun undir einfalda tölfræðilega samantekt og draga víðtækar ályktanir út frá einfaldri samlagningu og deilingu. Tökum sem dæmi, til að létta aðeins lundina, sem er þessi fullyrðing hér: Að meðaltali hefur homo sapiens eitt eista. Að meðaltali hefur mannkynið eitt eista. Þetta er auðvitað rétt tölfræði, ef bæði kynin eru sett í mengið og stuðst við einfalda deilingu. Þetta er rétt. En hefur augljóslega enga þýðingu og er fullkomlega marklaust.“ 

Björn Leví Gunnarsson, þingmaður Pírata, gagnrýndi það viðhorf sem Teitur færði fram gagnvart vísindum í rökstuðningi sínum fyrir sölu áfengis í verslunum. „Það er í rauninni vegið að fagmennsku vísindamanna, sem viðkomandi er ekki,“ sagði Björn Leví. „Aukið aðgengi leiðir til aukinnar neyslu, það er enginn vafi um það.“

„Það á við í þessu máli, eins og öðrum, að forðast ægivald vísindalegrar kennisetningar“

„Það á við í þessu máli, eins og öðrum, að forðast ægivald vísindalegrar kennisetningar,“ svaraði Teitur. „Þegar farið er í gegnum þessar samantektir, hverja fyrir sig, er niðurstaðan sú, að þessar fullyrðingar um allt að 40 prósent aukningu eru hlutdræg túlkun á niðurstöðum sem byggja á veikum grunni og eru uppfullar af ákveðnum fyrirvörum um hvað muni gerast að ákveðnum gefnum forsendum og skilgreindu mengi. Þetta eru nefnilega í fæstum tilfellum vísindalega sannaðar kenningar byggðar á empírískum rannsóknaraðferðum yfir lengri tíma þar sem margs konar breytur í mannlegu samfélagi útiloka þær með vísindalegum hætti. Í rauninni er eina sem hægt er að fá út úr þessu öllu saman að rannsóknum, samanteknum og skýrslum um þetta mál stangast á að mörgu leyti í þessu máli.“

Landlæknir varar við frumvarpinu

Álitið sem Teitur reiddi fram í ræðustóli Alþingis er í andstöðu við álit Alþjóðaheilbrigðisstofnunarinnar (WHO) og Landlæknisembættisins. 

Embætti landlæknis ítrekaði andstöðu sína við áfengisfrumvarpið þegar fram kom að frumvarpið væri væntanlegt á Alþingi. „Þessar breytingar geta haft aukin skaðleg áhrif á heilbrigði landsmanna sem verða ekki aftur tekin. Mikilvægt er að hafa lýðheilsusjónarmið að leiðarljósi og að farið sé að ráðgjöf þeirra sérfræðinga sem hafa það hlutverk að vera stjórnvöldum til ráðgjafar í umræðu og ákvarðanatöku. Embætti landlæknis ítrekar því enn og aftur andstöðu við frumvarp um aukið aðgengi að áfengi. Aukið aðgengi að áfengi, sem leiðir til aukinnar áfengisneyslu, er líklegt til að auka tíðni einstaklingsbundinna og samfélagslegra vandamála samfara stórauknum samfélagslegum kostnaði. Samfélagsleg áhrif geta meðal annars verið aukin fjarvera vegna veikinda, þjófnaðir, öryggisleysi vegna áfengisneyslu annarra, slys og ofbeldi. Mikilvægt er að skoða heildarmyndina og hafa heilbrigðissjónarmið að leiðarljósi í umræðunni áður en tvær af þremur virkustu forvarnaraðgerðum í áfengisforvörnum samkvæmt Alþjóðaheilbrigðismálastofnuninni eru afnumdar, það er að segja takmörkun á aðgengi og bann við auglýsingum.“

Landlæknisembættið telur að áfengisneysla sé ekki einkamál neytandans og bendir á samnorræna rannsókn þar sem kemur fram að margir verði „fyrir neikvæðum áhrifum vegna áfengisdrykkju annarra, jafnt fjölskyldumeðlima, vina, kunningja og ókunnugra“. 

Fram kemur í rannsókn Norrænu velferðarmiðstöðvarinnar (NVC) að þriðjungur Íslendinga á aldrinum 18 ára og eldri hefur orðið fyrir skaðlegum áhrifum vegna áfengisdrykkju annarra í sínu nánasta umhverfi, einna helst konur og yngra fólk 

„Nái frumvarpið fram að ganga eru stórauknar líkur á  skaðlegum áhrifum á þá sem neyta áfengis í óhófi, fjölskyldur þeirra og einnig á þriðja aðila.“

Flutningsmenn úr fjórum flokkum

Áfengisfrumvarpið er nú flutt aftur á Alþingi, en Vilhjálmur Árnason, þingmaður Sjálfstæðisflokks, var fyrsti flutningsmaður þess á síðasta kjörtímabili. Flutningsmenn áfengisfrumvarpsins nú eru: Teitur Björn Einarsson, Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir, Vilhjálmur Árnason og Hildur Sverrisdóttir úr Sjálfstæðisflokki, Pawel Bartoszek í Viðreisn, Nichole Leigh Mosty úr Bjartri framtíð og Jón Þór Ólafsson, Ásta Guðrún Helgadóttir og Viktor Orri Valgarðsson úr Pírötum.

Í frumvarpinu er gert ráð fyrir því að í stað að 1 prósent af áfengisgjaldi renni í forvarnir renni 5 prósent gjaldsins í forvarnir. Í því segir að frumvarpið feli „ekki í sér tillögur um breytingu á áfengisstefnu, áherslum í tóbaksvörnum eða tekjuöflunarkerfi ríkisins á þessu sviði“. Þá verði sala áfengis gefin frjáls og auglýsingar á áfengi, sem nú eru ólöglegar, gerðar löglegar.