Þann 28. ágúst 1974 tók ný ríkisstjórn við völdum á Íslandi. Forsætisráðherra var Geir Hallgrímsson, formaður Sjálfstæðisflokksins. Flokkur hans hafði unnið góðan kosningasigur þegar kosið var til þings 30. júní og fékk þá 42,7 prósent atkvæða og 25 þingmenn.
Framsóknarflokkurinn, sem hafði staðið í stað með 25 prósent atkvæða, var með Sjálfstæðisflokknum í stjórninni. Saman höfðu flokkarnir nærri 68 prósent atkvæða og 42 þingmenn af 60.
Þegar fréttist af þessari niðurstöðu, þá man ég að 14 ára stjórnmálaskýranda í Vesturbænum í Reykjavík varð að orði við móður sína: „Þessi stjórn er svo sterk að hún getur setið í þrjátíu ár!“
Og ég man ekki betur en mamma hafi tekið undir það.
Þarna væri komin ríkisstjórn sem myndi endast okkur eitthvað töluvert fram á 21. öldina.
Öll mín táningsár og öll mín ungdómsár og töluvert fram yfir fertugt myndi því sitja þessa óbifanlega ríkisstjórn Sjálfstæðisflokksins og Framsóknarflokksins, svo sterk, svo sterk!
Mér fannst eitthvað örlítið óþægilegt við þá tilhugsun, þótt ég væri þá ekki orðinn neitt hatrammur andstæðingur þessara tveggja flokka. Ekki Sjálfstæðisflokksins alla vega. Afi og amma á Reynimel, sem ég gat ákaflega mikils, voru eindregnir Sjálfstæðismenn svo eitthvað hlaut flokkurinn að hafa til brunns að bera. Það voru að vísu farnar að læðast að mér efasemdir, en þær voru ekki öflugar orðnar.
En kosningar yrðu altént ekki spennandi næstu áratugina. Þótt eitthvað kynni að flísast úr fylgi flokkanna tveggja á næstunni gæti stjórn þeirra tveggja aldrei fallið.
Nógu mikið vissi ég um pólitík á Íslandi til að vita það.
Leið svo og beið og kom fram í júní 1978.
Þá hökti ríkisstjórn Geirs Hallgrímssonar í mark eftir sitt fjögurra ára skeið, lemstruð, hölt og rúin trausti. Þrátt fyrir að kjósendur væru í þá daga miklu flokkshollari en nú á dögum, þá yfirgáfu þeir valdaflokkana tvo í hrönnum.
Sjálfstæðisflokkurinn tapaði 10 prósentum atkvæða, Framsóknarflokkurinn 8. Frá 68 prósentum atkvæða fóru þeir samanlagt niður í 49,6 prósent.
Hvor flokkur um sig tapaði 5 þingmönnum og þótt þeir hefðu formlega séð ennþá meirihluta á Sameinuðu þingi – 32 þingmenn af 60 – þá var öllum ljóst að þessi stjórn gat ekki starfað áfram.
Þessi „30 ára stjórn“ féll með bauki og bramli við fyrstu hindrun.
Þá var hinn 14 ára meira-og-minna-hlutlausi stjórnmálaskýrandi í Vesturbænum orðinn 18 ára og langt frá því að vera hlutlaus. Mér fannst leiðinlegt hvað afi og amma voru hnípin eftir ósigur flokksins síns, en huggaði mig við að þau gátu þó að minnsta kosti kennt Geir Hallgrímssyni um fylgishrunið.
Þau voru nefnilega Gunnarsmegin í flokknum, eða altént afi.
(Ef þið eruð svo ung að „Geirmenn“ og „Gunnarsmenn“ í Sjálfstæðisflokknum segir ykkur ekkert, þá prísið ykkur sæl og eyðið ekki tíma í að reyna að komast að því við hvað sé átt! Þið hafið margt betra við tímann að gera.)
En þá taldi ég mig sem sagt anarkista svo þið getið rétt ímyndað ykkur hvort ég fagnaði ekki þessu afhroði ríkisstjórnarflokkanna þegar afi og amma sáu ekki til.
Svo gerðist nú margt næstu áratugina bæði í mínu lífi og pólitík landsins, en það sem ég vildi sagt hafa með þessari sögu er að það er ekki allt sem sýnist þegar um er að ræða „sterka stjórn“.
Hinn 14 ára ég var ekkert einn um það sumarið 1974 að spá því að stjórn Geirs yrði allt í senn: sterk, styrk og afar langlíf. Það héldu allir, og flestir voru fegnir.
Því ríkisstjórn verður jú að vera sterk, er það ekki?
Umfram allt sterk?!
Onei. Það dugði ríkisstjórn Geir Hallgrímssonar ekki að vera svo sterk. Og það þarf reyndar ekki að fara svo langt aftur í tímann til að finna dæmi um „sterka“ ríkisstjórn sem klúðraði öllum sínum málum.
Ríkisstjórn Sigmundar Davíðs Gunnlaugssonar, sem mynduð var 2013, hafði að vísu aðeins rúm 51 prósent kjósenda á bak við sig. En vegna hagstæðrar skiptingar atkvæða var þingstyrkur hennar geysilegur: 38 þingmenn af 63.
Einhverjir gerðu sér örugglega vonir um að hún gæti setið í 30 ár!
Hvernig fór aftur fyrir þessari stjórn?
Og muniði eftir stjórn Geirs Haarde 2007? Hún var líka mjög „sterk“ – hafði 63 prósent atkvæða á bak við sig og 43 þingmenn af 63.
Og já, okkur rámar í hvernig fór fyrir henni.
Allt voru þetta ógnarsterkar tveggja flokka stjórnir. Allar klúðruðu þær sínum málum og það illilega.
Mórallinn í sögunni er að sjálfsögðu þessi: Við þurfum ekki „sterka“ ríkisstjórn í þessum úrelta hefðbundna skilningi.
Við þurfum samhenta stjórn sem vinnur fyrir fólkið í landinu, ekki sérhagsmunaöfl.
Punktur.
Athugasemdir