Forsætisráðherra hefur skipað Ásgeir Jónsson hagfræðing í embætti seðlabankastjóra. Hver er maðurinn og hvers vegna var hann skipaður? Hvað hefur hann gert og hvaða skoðanir hefur hann á efnahags- og samfélagsmálum? Stundin tók saman nokkrar áhugaverðar staðreyndir um Ásgeir Jónsson.

1. Þykir vel liðinn, skarpgreindur og farsæll stjórnandi

Í umsögnum sem forsætisráðuneytinu barst um Ásgeir vegna umsóknar hans um stöðu seðlabankastjóra kemur fram að hann sé skarpgreindur, víðsýnn, afkastamikill, ritfær, frjór í hugsun, mannasættir og góður í mannlegum samskiptum.

„Hefur Ásgeir reynst farsæll stjórnandi, verið
vel liðinn, með skýra sýn, sanngjarn en fylginn sér“

„Að mati umsagnaraðila hefur Ásgeir reynst farsæll sem stjórnandi, verið vel liðinn, með skýra sýn, sanngjarn en fylginn sér, úrræðagóður og fljótur að setja sig inn í hluti. Hann njóti virðingar og hafi lyft þeim einingum sem hann hefur stýrt upp á hærra stig,“ segir í rökstuðningi ráðuneytisins. Fram kemur að í viðtali hafi hann sýnt „afburða þekkingu á verkefnum og stjórntækjum Seðlabankans“. 

Mynd: hi.is

2. Stýrði greiningardeild Kaupþings fyrir hrun

Ásgeir Jónsson var forstöðumaður í greiningardeild og aðalhagfræðingur Kaupþings og síðar Arion banka á árunum 2004–2011. Fram kemur í skýrslu rannsóknarnefndar Alþingis um bankahrunið að á þeim árum hafi starf lektors við hagfræðideild Háskóla Íslands verið kostað af Kaupþingi og Ásgeir gegnt lektorsstöðunni samhliða störfum sínum hjá greiningardeildinni. 

„Menn hafa soldið hlaupið á undan
sjálfum sér með því að tala um að
það þyrfti að bjarga bönkunum“

Þann 7. maí, fáeinum mánuðum fyrir hrun, sagði hann í viðtali um stöðu bankanna að það hefði verið „ákveðin hystería í gangi og menn soldið hlaupið á undan sjálfum sér með því að tala um að það þyrfti að bjarga bönkunum og svo framvegis“. Sagði Ásgeir að bankarnir væru „burðugar stofnanir“ og rekstur þeirra gengi þokkalega.  „Það sem við höfum fengið með útrásinni er að þeir náttúrlega eru að starfa í mörgum löndum og tekjurnar koma víða að og jafnvel þótt það gangi eitthvað verr hér á Íslandi þá höfum við auðvitað tekjur annars staðar frá.“

Tveimur dögum síðar var svo haft eftir Ásgeiri í Viðskiptablaðinu að útrás bankanna hefði gert þá vel í stakk búna að mæta niðursveiflu í hagkerfinu. „Það er tvímælalaust styrkur núna að hafa mikið eigið fé og starfsemi erlendis, til áhættudreifingar,“ sagði hann á kynningarfundi vegna hagspár greiningardeildar bankans. 

„Það er tvímælalaust styrkur núna að
hafa mikið eigið fé og starfsemi erlendis“

Einu og hálfu ári síðar lýsti Ásgeir því í Fréttablaðspistli að runnið hefði upp fyrir þjóðinni að „hún hefði gerst sek um ofurbjartsýni á góðæristímunum“. Nú mætti þó þjóðin ekki falla í gryfju ofursvartsýni enda væri allt á réttri leið.

3. Skrifaði doktorsritgerð um sveiflujöfnun í litlu hagkerfi

Hæfnisnefnd mat fjóra umsækjendur mjög vel hæfa til að gegna embætti seðlabankastjóra, en eitt af því sem réði úrslitum var að Katrín Jakobsdóttir telur sérþekkingu Ásgeirs á peningastefnu geta nýst vel við stjórn Seðlabankans. Ásgeir lauk doktorsprófi í hagfræði frá Indiana University í Bandaríkjunum árið 2001 með alþjóðafjármál, peningamálahagfræði og hagsögu sem aðalsvið. Doktorsritgerð hans fjallaði um sveiflujöfnun yfir skamman tíma í litlu opnu hagkerfi og ber heitið “Short-term Stabilization in Small Open Economies”. 

„Leit ráðherra meðal annars
til efnis doktorsritgerðar Ásgeirs“

„Var það mat ráðherra að sérþekking Ásgeirs Jónssonar á peningastefnu myndi nýtast mjög vel í embætti seðlabankastjóra. Í því sambandi leit ráðherra meðal annars til efnis doktorsritgerðar Ásgeirs á þessu sviði, rannsókna hans og kennslu á sviðinu, ritun fræðirita og reynslu hans af ráðgjöf við stjórnvöld um umgjörð peningastefnu,“ segir í rökstuðningi ráðherra fyrir ráðningunni. Jafnframt taldi ráðherra að stjórnunarhæfni Ásgeirs myndi nýtast betur en samsvarandi hæfni annarra umsækjenda í embætti seðlabankastjóra.

Undanfarin ár hefur Ásgeir gegnt starfi forseta hagfræðideildar í Háskóla Íslands. Sérfræðiþekking Ásgeirs á peningamálum og peningastefnu kom að góðum notum þegar Benedikt Jóhannesson fjármálaráðherra skipaði starfshóp um endurmat á peningastefnu Íslands árið 2017. Ásgeir var formaður hópsins og afraksturinn birtist í ítarlegri skýrslu um framtíð íslenskrar peningastefnu í fyrra.

4. Markaðssinnaður sonur þjóðlegs vinstrimanns

Faðir Ásgeirs Jónssonar er Jón Bjarnason, þingmaður Vinstri grænna til 14 ára sem gegndi embætti sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra árin 2009 til 2011. Jón er þekktur fyrir þjóðlega verndarstefnu og enginn sérstakur aðdáandi frjálsra viðskipta.  Hann lenti upp á kant við samherja sína á kjörtímabili vinstristjórnarinnar – meðal annars vegna tregðu til að fylgja eftir verkefnum í tengslum við umsókn um aðild að Evrópusambandinu.

Mynd: Pressphotos

Ásgeir Jónsson er hins vegar gallharður markaðssinni og lítt hrifinn af viðskiptahöftum. Árið 2014 tók hann þátt í vinnslu úttektar fyrir ASÍ, Samtök atvinnulífsins, Viðskiptaráð og Félag atvinnurekenda þar sem mælt var með því að Ísland tæki upp evru og gerðist aðili að myntbandalagi Evrópu. 

5. Fengið á annan tug milljóna fyrir að ráðleggja stjórnvöldum 

Forsætisráðuneytið greiddi Ásgeiri Jónssyni rúmar 13 milljónir króna fyrir formennsku í nefnd um endurskoðun íslenskrar peningastefnu árin 2017 og 2018. Stundin fjallaði um málið í fyrra en fram kom í svörum ráðuneytisins að Ásgeir hefði fengið greiðslur í samræmi við verksamning fyrir 1.021 klukkustundar vinnu. Ásgeir veitti forsætisráðuneytinu einnig ráðgjöf árið 2014 þegar skoðaðar voru hugsanlegar leiðir til afnáms verðtryggingar og fékk hann þá greiðslu að fjárhæð 425.000 kr. Loks greiddi fjármála- og efnahagsráðuneytið Ásgeiri 300.000 krónur fyrir vinnu vegna frumvarps til laga um opinber fjármál í júní 2013.

Þannig er ljóst að þekking Ásgeirs þykir dýrmæt: ráðherrar þriggja mismunandi ríkisstjórna, bæði af hægri- og vinstrivængnum, hafa leitað til hans og þegið ráðgjöf frá honum við mikilvæga stefnumótun á undanförnum árum. 

6. Vel tengdur inn í fjármálageirann

Samhliða störfum sínum við Háskóla Íslands hefur Ásgeir Jónsson verið efnahagsráðgjafi hjá fjármálafyrirtækjunum Virðingu og Gamma. Þegar Stundin ræddi við Ásgeir í fyrra, vegna erindis sem hann flutti á ráðstefnu á vegum Heimavalla, stærsta leigufélags landsins, sagðist hann ekki hafa komið nálægt GAMMA síðan 2014. Ásgeir vann greiningu á íslenskum húsnæðismarkaði fyrir GAMMA árið 2011 en í kjölfarið hóf fyrirtækið stórfelld uppkaup á íbúðarhúsnæði sem svo varð grundvöllurinn að stofnun Almenna leigufélagsins.

„Ísland þarf á sterkum hagnaðar-
drifnum leigufélögum að halda“

Fyrr á þessu ári birti Ásgeir pistil á Facebook þar sem hann velti því fyrir sér hvort „ofsinn á samfélagsmiðlum“ hefði fælt fjárfesta frá Heimavöllum og ýtt upp leiguverði. Sagði hann Ísland þurfa á sterkum hagnaðardrifnum leigufélögum að halda. Störfin fyrir Gamma og Virðingu bætast ofan á fyrri störf Ásgeirs fyrir Arion banka og Kaupþing; hann hefur þannig sterk tengsl inn í fjármálageirann. 

7. Taldi fjármagnshöftin mannréttindabrot

Ásgeir Jónsson hefur lýst fjármagnshöftunum sem innleidd voru eftir hrun sem „brot á mannréttindum íslenskra þegna“. Þannig virðist hann aðhyllast sjónarmið í anda frjálshyggju um að mannréttindi kalli á óheft flæði fjármagns milli landa, þvert á t.d. sjónarmið sem voru ríkjandi í hinum vestræna heimi á tímum Bretton Woods-kerfisins eftir seinna stríð og fram eftir áttunda áratugnum þegar gert var ráð fyrir fjármagnshöftum af einu eða öðru tagi sem mikilvægu hagstjórnartæki. Þverpólitísk sátt var um beitingu fjármagnshafta á Íslandi í kjölfar hrunsins. Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn sættist á slíka stefnu, sem var til marks um viðhorfsbreytingu hjá sjóðnum sem áður hafði tekið eindregna afstöðu gegn fjármagnshöftum, m.a. í Asíukrísunni skömmu fyrir aldamót.

8. Hélt að Keynes væri Georg

Sérkennilegasta frétt sem rituð hefur verið um Ásgeir Jónsson birtist í Kvennablaðinu í mars 2017. Þar er sagt frá því að Ásgeir, þá forseti hagfræðideildar, hafi ítrekað kallað John Maynard Keynes, virtasta og áhrifamesta hagfræðing 20. aldar, George. „Spurt hefur verið um George á prófi við Háskóla Íslands og nafn hans er að finna í kennslubókum sem og skýrslum eftir Ásgeir,“ sagði í frétt Kvennablaðsins.

Keynes lávarður

Vitnað var í þó nokkrar greinar og skýrslur eftir Ásgeir þar sem misfarið er með nafn hagfræðingsins, bæði í texta og atriðaorðaskrá. Í ljósi þekkingar og reynslu Ásgeirs verður að ætla að hér hafi verið um endurtekna klaufavillu að ræða, eins konar meinloku sem hann hafi átt erfitt með að hrista af sér. Slíkt getur auðvitað komið fyrir á bestu bæjum. Keynes lávarður fékk loks sitt rétta nafn í skýrslu starfshóps Ásgeirs um framtíð íslenskrar peningastefnu í fyrra.

9. Óvinsæll meðal verkalýðsforkólfa

Þegar verkalýðshreyfingin krafðist verulegra launahækkana og boðaði svo til verkfalla fyrr á árinu birti Ásgeir hugleiðingu á Facebook þar sem hann sakaði stéttafélög um ábyrgðarleysi og sagði kröfurnar „ekki taka tillit til nútíma hagstjórnar“. Þá sagði hann „takmarkað gagn að úrdráttum úr Das Kapital eða reynslusögum af ónafngreindum einstaklingum“ og varaði við því að miklar hækkanir á grunntöxtum gætu leitt til „verri kjara hjá hinum verst settu – svo sem vegna verðbólgu, hærri vaxta og aukins atvinnuleysis“. Hann talaði með sams konar hætti í viðtali við Vísi.is í fyrra. „Sagan kennir okkur að í hvert sinn sem laun eru snarhækkuð um tugi prósenta fellur gengið og verðbólgan fer úr böndunum.“

Þetta hefur ekki aflað honum vinsælda innan verkalýðshreyfingarinnar. „Svíður gamla greiningarstjóranum að ný verkalýðshreyfing skuli voga sér að gera kröfu um að lágmarkslaun dugi fyrir þeim framfærsluviðmiðum sem hið opinbera hefur gefið út þannig að lágtekjufólk geti náð endum saman frá mánuði til mánaðar og haldið mannlegri reisn?“ skrifaði Vilhjálmur Birgisson, formaður Verkalýðsfélags Akraness í fyrra. 

10. Hægrimaður í skatta- og ríkisfjármálum

Ásgeir Jónsson talar og skrifar sem hægrisinnaður hagfræðingur þegar hann fjallar um skattamál og ríkisfjármál. Eitt besta dæmið um þetta er pistill sem hann skrifaði í tímarit hagfræðinema við Háskóla Íslands í fyrra. Þar hélt hann því fram, líkt og um hlutlæga staðreynd væri að ræða, að íslenskir skattstofnar væru „að mestu fullnýttir“ og stjórnvöld framtíðar hefðu ekki möguleika á að sækja fjármagn með nýjum sköttum til að standast vaxandi kröfur um velferðarþjónustu.

Í sama pistlinum sagði Ásgeir að skattar á borð við hátekjuskatta og auðlegðarskatta skiluðu „takmörkuðum tekjum“ og jafnframt mætti færa rök fyrir því að þeir drægju úr hvatanum til vinnu og sparnaðar. Þá gagnrýndi hann harðlega ákall Kára Stefánssonar og tugþúsunda Íslendinga um stóraukin framlög hins opinbera til heilbrigðiskerfisins og sagði að færa mætti rök fyrir því að „öll besta almannaþjónustan á Íslandi“ væri „skipulögð af frjálsum félagasamtökum eða grasrótarsamtökum“ frekar en hinu opinbera.