1. Ríkasta fólkið á Íslandi greiðir hærra hlutfall tekna sinna í skatt en millitekjufólk. 

Rangt. Eins og bent er á í skýrslu ASÍ um skattbyrði launafólks greiddi tveggja barna fjölskylda, þar sem foreldrar eru við miðgildi launa og eiga 20 prósenta eigið fé í húsnæði, um 27 prósent af tekjum sínum í skatt árið 2016.

Mynd: Kristinn Magnússon

Millitekjueinstaklingur í leiguhúsnæði greiddi enn hærra hlutfall tekna sinna í skatt, eða 28 prósent. Samkvæmt staðtölum ríkisskattstjóra nam skattbyrði eignamesta eina prósentsins á Íslandi hins vegar aðeins 23 prósentum á þessu ári. Hér skiptir mestu að fjármagnstekjur eru skattlagðar minna en almennar launatekjur. Ef tekjuhæstu 10 prósent framteljenda eru skoðuð í stað þess að einblína á eignamesta fólkið kemur þó í ljós að skattbyrði þess hóps nam rétt um 30 prósentum í fyrra. Allt þetta segir hins vegar ekki nema hálfa söguna, því hér er einungis vísað til beinna skatta en ekki þeirra óbeinu, svo sem virðisaukaskatts af vörum og þjónustu þar sem sama skatthlutfallið er greitt án tillits til tekna og efnahags. Slíkir skattar leggjast eðli málsins samkvæmt hlutfallslega þyngst á þá tekjulægri sem þurfa að verja miklu hærra hlutfalli tekna sinna í mat og aðrar nauðsynjavörur heldur en tekjuhæstu og eignamestu hópar samfélagsins sem geta lagt stærri hluta tekna sinna fyrir. Fyrirliggjandi gögn sýna að allra ríkasta fólkið á Íslandi greiðir talsvert lægra hlutfall tekna sinna í beina skatta heldur en millitekjufólk, en jafnframt má álykta að tekjuhæstu hóparnir greiði lægra hlutfall tekna sinna í skatt þegar horft er til allra skatta, bæði beinna og óbeinna. 

2. Auðlegðarskatturinn lagðist að miklu leyti á tekjulitla eldri borgara.

Rangt. Staðtölur ríkisskattstjóra sýna að auðlegðarskatturinn var að langstærstum hluta greiddur af tekjuhæstu hópum íslensks samfélags.

Mynd: Heiða Helgadóttir

Á síðasta árinu sem auðlegðarskatturinn var innheimtur – þegar skatturinn var hæstur og fríeignamark hans lægst – stóðu tekjuhæstu 20 prósent hjóna undir 77 prósentum af öllum auðlegðarskatti hjóna. Um leið greiddu tekjuhæstu 20 prósent einstaklinga 87 prósent af öllum auðlegðarskatti einstaklinga. Dæmin um tekjulitla eldri borgara sem greiddu auðlegðarskatt eru vissulega til, en þar er um undantekningar að ræða. Alls lentu 4 prósent af auðlegðarskattinum á þeim einstaklingum og hjónum sem tilheyrðu tekjulægsta fimmtungi Íslendinga árið 2013.

3. Bótafjárhæðir og skattbyrðisprósentur skipta ekki máli fyrir launafólk, bara ráðstöfunartekjur.

Rangt. Skatthlutföll, fjárhæðir bóta og skerðingarmörk skipta grundvallarmáli fyrir lífskjör almennings og hafa bein áhrif á þróun ráðstöfunartekna fólks. Bjarni Benediktsson, starfandi forsætisráðherra, hefur fullyrt að „það sem skipti máli fyrir velferð launafólks [sé] ekki fjárhæð bóta eða skattbyrðisprósentur heldur þær krónur sem fólk hefur milli handanna“.

Mynd: Pressphotos

Raunin er sú að bótafjárhæðir og skattbyrði hafa bein áhrif á ráðstöfunartekjur. Þetta sést best með því að bera saman kaupmátt launa og kaupmátt ráðstöfunartekna hjá barnafólki á lágmarkslaunum annars vegar og hjá barnafólki við efri fjórðungsmörk launa hins vegar. Kaupmáttur launa jókst álíka mikið hjá hópunum, um 23 prósent og 25,1 prósent, en ráðstöfunartekjur láglaunahópsins jukust aðeins um 13 prósent meðan þær jukust um 23 prósent hjá fjölskyldum við efri fjórðungsmörk. Þetta er einkum vegna þess að persónuafsláttur og bótafjárhæðir hafa rýrnað að raungildi. Aukin skattbyrði og lægri bótafjárhæðir valda því að fólk hefur minna á milli handanna en ella og hefur þannig raunveruleg áhrif á lífskjör þess.

4. Sjálfstæðisflokkurinn lækkar skatta á almenning.

Rangt. Formaður Sjálfstæðisflokksins hefur sjálfur viðurkennt að skattbyrði allra tekjuhópa jókst á tímabilinu 1998 til 2016, en Sjálfstæðisflokkurinn var við völd 80 prósent þess tíma, fór þá alltaf með lyklavöldin að fjármálaráðuneytinu og var í lykilaðstöðu til að móta íslenskt skattaumhverfi eftir sínu höfði.

Mynd: Samsett mynd / Stundin

Afleiðingin af þeirri stefnu var lækkun skatta á fyrirtæki, fjármagnseigendur og hátekjufólk en hærri skattar á launafólk og þorra almennings. Barnabætur og vaxtabætur eru hluti af tekjuskattskerfinu á Íslandi. Skatthlutföll tekjuskatts og staðgreiðsluhlutfall var lækkað með markvissum hætti frá 1998, en í ljósi þess að persónuafsláttur fylgdi ekki launaþróun, bótafjárhæðir rýrnuðu og skerðingarmörk vaxta- og barnabóta hækkuðu ekki í takt við laun og fasteignaverð hafa heildaráhrifin af skattastefnu Sjálfstæðisflokksins falið í sér þyngri skattbyrði, hærri skatta, á almenning.  

5. Jöfnuður samkvæmt Gini-stuðlinum er að aukast á Íslandi.

Rangt. Gini-stuðullinn, sem er mælikvarði á dreifingu tekna, lækkaði vissulega fyrir Ísland milli áranna 2012 og 2013 sem er til marks um aukinn jöfnuð. Hins vegar benda gögn Hagstofunnar, OECD og Eurostat fremur til þess að dregið hafi úr tekjujöfnuði milli áranna 2013 og 2014 heldur en að jöfnuður hafi þá haldið áfram að aukast.

Mynd: Pressphotos

Nýlega kom út ítarleg bók eftir Stefán Ólafsson félagsfræðiprófessor og Arnald Sölva Kristjánsson hagfræðing um ójöfnuð á Íslandi, en þeir benda á að ójöfnuður jókst á árunum 2013 til 2015 ef horft er til allra skattskyldra tekna. Hagdeild ASÍ hefur einnig bent á að gögn Hagstofunnar um tekju- og eignaþróun einstaklinga undanfarin ár gefi vísbendingar um að tekjudreifing á Íslandi sé aftur farin að þróast í átt að auknum ójöfnuði. 

6. Aðeins tekjuhæstu 30 prósent framteljenda standa undir tekjum ríkissjóðs af tekjuskattskerfinu. 

Rangt. Bjarni Benediktsson hélt því fram á Facebook í fyrra, þegar hann var fjármálaráðherra, að það væru „aðeins tekjuhæstu 30% framteljenda sem [stæðu] undir tekjum ríkissjóðs af tekjuskattskerfinu“.

Mynd: Pressphotos

Þá birti hann mynd frá fjármálaráðuneytinu sem hann taldi styðja staðhæfingu sína. Ummælin virðast hafa byggt á misskilningi Bjarna á mynd sem sýndi uppsafnaðar nettótekjur ríkissjóðs af tekjuskatti eftir tekjutíundum á árinu 2013. Samkvæmt tölum ríkisskattstjóra, myndinni sjálfri og þeim forsendunum sem Bjarni tilgreindi og byggði staðhæfingu sína á er ljóst að vel yfir helmingur skattgreiðenda greiddi til samneyslunnar í gegnum tekjuskattkerfið, þ.e. skilaði jákvæðum nettótekjum til ríkissjóðs.  Það sem meira er, á mynd Bjarna voru útsvarsgreiðslur ekki taldar með, en sé það gert kemur á daginn að mun fleiri greiða til samneyslunnar heldur en Bjarni gaf til kynna. Fjöldi þingmanna Sjálfstæðisflokksins deildi færslu Bjarna á Facebook í aðdraganda kosninga 2016 og ýtti þannig undir ranghugmyndir um dreifingu skattbyrðinnar á Íslandi. 

7. Þrepaskipting tekjuskatts er of flókin til að borga sig. 

Rangt. Breið samstaða ríkir um þrepaskiptingu tekjuskatts í hinum vestræna heimi, enda þykir slíkt kerfi best til þess fallið að hámarka tekjur hins opinbera af tekjuskattkerfinu án þess að skattbyrðin leggist þyngst á lágtekju- og millitekjufólk. Þrepaskiptur tekjuskattur tíðkast í langflestum ríkjum OECD og víðast hvar eru skattþrepin fleiri en á Íslandi, enda þykir flækjustig þrepaskiptingarinnar yfirleitt ekki duga sem rök gegn þeim mikla ábata, bæði þeirri tekjuöflun og þeim jöfnunaráhrifum, sem felst í því að skattleggja hærri tekjur meira en lægri tekjur.

Mynd: RSK

Indriði H. Þorláksson, fyrrverandi ríkisskattstjóri, hefur hæðst að umræðu um flækjustig tekjuskattkerfisins. „Yfir 99% framtala er skilað rafrænt og flest þeirra eftir að framteljendur þurfa aðeins að staðfesta forskráðar upplýsingar frá launagreiðendum og öðrum,“ skrifaði hann í pistli í fyrra. „Hafa menn áhyggjur af því að tölvur RSK, sem nýverið hafa lokið við heimsins flóknustu „skuldaleiðréttingu“ ráði ekki við að reikna álagningu í þrepaskiptu kerfi? Tal um nauðsyn á einföldun af þessum ástæðum er einfaldlega staðleysa.“ 

8. Aukin skattlagning ríkustu og tekjuhæstu einstaklinga myndi litlu skila í ríkissjóð. 

Rangt. Auðlegðarskatturinn skilaði um 12 milljarða tekjum á ári í ríkissjóð þegar mest lét áður en hann var aflagður. Til að setja töluna í samhengi má nefna að öll útgjöld hins opinbera til menningar, lista, æskulýðs- og íþróttamála námu rúmum 12 milljörðum á fjárlögum ársins 2017 og að framlag ríkissjóðs til Sjúkrahússins á Akureyri er í kringum 7 milljarða á ári.

Mynd: Getty images

Einnig væri hægt að ná inn talsverðum tekjum með því að hækka fjármagnstekjuskatt eða bæta við sérstöku þrepi með hærra skatthlutfalli á háar fjármagnstekjur. Samkvæmt svari fráfarandi fjármálaráðherra við fyrirspurn sem lögð var fram á Alþingi fyrr á árinu má ætla að tekjur hins opinbera árið 2016 hefðu aukist um um það bil 4 milljarða ef fjármagnstekjur umfram tvær milljónir króna hefðu verið skattlagðar um 25 prósent í stað 20 prósenta.

Þá hefði mátt auka tekjur af skattinum um 7 milljarða með því að leggja 30 prósenta skatt á fjármagnstekjur umfram 4 milljarða. Ýmsar aðrar leiðir eru færar til að skerpa á kjarajöfnunarhlutverki skattkerfisins. Hærri skattar á tekjuhæstu og efnamestu hópana skila raunverulegri tekjuaukningu sem skiptir máli fyrir rekstur hins opinbera til langs tíma. 

Ítarlegri umfjöllun Stundarinnar um skattbyrði tekjuhópa, þróun ráðstöfunartekna og ójöfnuð á Íslandi má nálgast hér.