Samstaða evrópskra seðlabankastjóra, áhugaleysi Bandaríkjanna og ákvarðanir breskra stjórnvalda voru nauðsynleg skilyrði fyrir því að bankahrun varð á Íslandi 2008. Þetta er niðurstaða Hannesar Hólmsteins Gissurarsonar, prófessors í stjórnmálafræði, í riti hans „Lessons for Europe from the 2008 Icelandic bank collapse“, sem Hannes gaf út á vegum evrópskrar hugveitu íhaldsmanna í dag.

Skýrslu Hannesar og Félagsvísindastofnunar um erlenda áhrifaþætti bankahrunsins hefur verið beðið í þrjú ár, en áætluð skil voru sumarið 2015. Samningur við fjármála- og efnahagsráðuneytið um skýrsluskrifin hljóðar upp á 10 milljónir króna.

„Hún er alls ekki sama skýrslan og fyrir fjármálaráðuneytið, enda hafði ég frjálsari hendur um að láta í ljós eigin skoðanir í þessari skýrslu.“

„Hún er alls ekki sama skýrslan og fyrir fjármálaráðuneytið, enda hafði ég frjálsari hendur um að láta í ljós eigin skoðanir í þessari skýrslu, en hún hvílir auðvitað að nokkru leyti á sömu rannsóknum,“ segir Hannes. „Skýrslan er frá því í árslok 2017, þótt hún hafi ekki verið sett á netið fyrr en nú.“

Rannsóknarskýrslan ófullnægjandi

Í niðurstöðukafla skýrslunnar segir Hannes að ákvarðanir erlendra aðila hafi verið skilyrði fyrir bankahruninu. „Helsta niðurstaða þessarar skýrslu er að útskýringin á íslenska bankahruninu 2008 sem kemur fram í skýrslu Rannsóknarnefndar Alþingis 2010 sé ekki beint röng, en ófullnægjandi,“ skrifar Hannes í þýðingu blaðamanns. „Það er satt, það sem Rannsóknarnefndin sá, að íslensku bankarnir uxu of hratt og langt umfram það sem Seðlabankinn og ríkissjóður gætu stutt gegn áfalli. En þrátt fyrir stærð bankanna hafi verið nauðsynlegt skilyrði fyrir hruni bankakerfisins, þá dugir það eitt ekki til. Íslenska bankakerfið var vissulega viðkvæmt, en eitthvað þurfti að gerast til að það hryndi í heild sinni. Það var alþjóðlega fjármálakreppan, en ennfremur voru það ákvarðanir sem teknar voru erlendis.

Samstaða myndaðist meðal evrópskra seðlabankastjóra vorið 2008 að ekki ætti að veita íslenskum bönkum sama stuðning og öðrum innan EES. Bandaríkin, áður helsti bandamaður Íslands, höfðu misst áhuga á landinu og gerðu ekkert til að hjálpa henni [sic] á hættustund, sumarið og haustið 2008. Í október 2008 lokaði breska ríkisstjórn Verkamannaflokksins tveimur breskum bönkum í eigu íslenskra banka, Heritable og KSF, á sama tíma og hún bauð öllum öðrum breskum bönkum björgunarpakka upp á 500 milljarða punda. Afleiðingin var að ákvæði í lánasamningum voru virkjuð svo að móðurfélag KSF, Kaupþing, féll síðastur íslenskra banka. Til að bæta gráu ofan á svart, þá notaði Verkamannaflokks-stjórnin einnig hryðjuverkalög að óþörfu gegn Íslandi - NATO-bandamanni sem er ekki einu sinni með eigin her - ekki aðeins gegn Landsbankanum, heldur einnig íslenskum stjórnvöldum.“

Davíð missti traust vegna Jóns Ásgeirs

Í ritinu eru langir kaflar um það traust og þá virðingu sem Davíð Oddsson, nú ritstjóri Morgunblaðsins, naut á sínum stjórnmálaferli. Fjölmiðlaáróðri Jóns Ásgeirs Jóhannessonar viðskiptamanns hafi verið um að kenna að ekki var hlustað á Davíð árið 2008.

„Óvild sem leiðtogar Samfylkingarinnar sýndu Davíð bæði fyrir hrun og á meðan því stóð er varla hægt að útskýra eingöngu með gömlum átakalínum í stjórnmálum, sem eru venjulega settar til hliðar á meðan á neyðarástandi stendur,“ skrifar Hannes. „Að einhverju leyti gæti hún hafa stafað af fjölmiðlaáróðrinum gegn hans mannorði.“

Stór hluti af ritinu er til varnar Davíðs og hans verkum í hruninu. „Gagnvart útlendingum hlýtur það að vera ráðgáta af hverju varnarorð seðlabankastjórans Davíðs Oddssonar féllu fyrir daufum eyrum á Íslandi. Áður, sem stjórnmálaleiðtogi, hafði Davíð notið áður óþekkts stuðnings og trausts,“ skrifar Hannes. „Venjulega væri komið fram við manneskju með svo góðan feril af virðingu, ekki aðeins af öðrum Sjálfstæðismönnum, heldur einnig stuðningsmönnum annarra flokka.“

Birt á hugveitu sem er nátengd Evrópuflokki Sjálfstæðisflokksins

Rit Hannesar er gefið út af New Direction, hugveitu evrópskra íhaldsmanna. Margaret Thatcher, fyrrverandi forsætisráðherra Bretlands, var verndari hugveitunnar við stofnun hennar. New Direction er nátengd ACRE, flokki íhaldssamra Evrópusambandsandstæðinga á Evrópuþinginu, sem Sjálfstæðisflokkurinn á aðild að ásamt Réttlætis- og þróunarflokki Recep Tayyip Erdogan Tyrklandsforseta, Sönnum Finnum og breska Íhaldsflokknum meðal annarra.

Hannes hefur gefið út tvö önnur rit hjá hugveitunni, eitt um and-kommúnískar bókmenntir og annað um hvernig eignarrétturinn stuðlar að verndun umhverfisins.