Eins og svo margir aðrir hef ég klórað mér í höfðinu síðustu daga yfir því hvernig Vinstri græn geta hugsað sér að mynda ríkisstjórn með Sjálfstæðisflokknum. Í vissum skilningi, út frá siðferðislegri sögu þessara stjórnmálaflokka síðastliðin 20 ár, eru þessir flokkar hinar miklu andstæður í íslenskum stjórnmálum. 

Sjálfstæðisflokkurinn er laskaður af spillingarmálum. Tveir ráðherrar flokksins hafa þurft að hætta í stjórnmálum vegna þeirra á síðustu árum – Illugi Gunnarsson og Hanna Birna Kristjánsdóttir, Guðlaugur Þór Þórðarson fékk samþykkta ályktun gegn sér á landsfundi að hann ætti að hætta í stjórnmálum út af spillingu í góðærinu fyrir hrun og formaðurinn Bjarni Benediktsson er forugur upp fyrir haus út af viðskiptasögu sinni í N1, Vafningi, Sjóði 9, Borgun og þeim eitruðu tengslum sem felast í því að vera bæði stjórnmálamaður og fjárfestir á sama tíma. 

Svartur flokkur - hvítur flokkur

Sjálfstæðisflokkurinn er sá stjórnmálaflokkur sem af öðrum íslenskum flokkum bar langmesta ábyrgð á íslenska efnahagshruninu; í hruninu hrundi stefna flokksins til margra ára og afleiðingar nýfrjálshyggjuvæðingar flokksins á íslensku samfélagi snertu alla borgara landsins. Vinstri grænir bera sáralitla, ef þá einhverja, ábyrgð á íslenska efnahagshruninu. Stefna þeirra á þessum árum fyrir hrunið var andstæð stefnu Sjálfstæðisflokksins og þeir héldu uppi hörðustu stjórnarandstöðunni í góðærinu 2002 til 2008.

Enginn þingmaður VG hefur lent í erfiðleikum vegna spillingar- og hneykslismála út af hruninu og eftir það. 

Steingrímur J. Sigfússon átti ekki fyrirtæki sem kom fyrir í Panamaskjölunum; Svandís Svavarsdóttir innleysti ekki tugmilljóna króna eignir út úr Sjóði 9 í aðdraganda bankahrunsins; Katrín Jakobsdóttir tók ekki þátt í neinum viðskiptagjörningi eins og Vafningi sem fól í sér að rúmlega 10 milljarða króna áhættu af hlutabréfum í íslenskum banka var velt yfir á bankann sjálfan í gjörningi sem síðar leiddi til ákæru gegn tveimur starfsmönnum Glitnis; aðstoðarmaður Katrínar Jakobsdóttur reyndi heldur ekki að grafa undan hælisleitanda með því að senda að hluta til upplognar trúnaðarupplýsingar um hann til fjölmiðla og hann var ekki ákærður og dæmdur fyrir þetta; Lilja Rafney Magnúsdóttir þáði heldur ekki vinnu frá orkufyrirtæki, seldi stjórnarformanni fyrirtækisins íbúðina sína þegar hún lenti í fjárhagserfiðleikum og agiteraði svo fyrir því í krafti stöðu sinnar á þingi að viðkomandi orkufyrirtæki fengi að teika íslenska ríkisstofnun og gera samning við stærsta orkufyrirtæki Kína um samvinnu í jarðvarmamálum í kommúnísku alræðisríki; flokksfundur Vinstri grænna samþykkti heldur ekki ályktun þess efnis að Ari Trausti Guðmundsson ætti að hætta afskiptum af stjórnmálum eftir að hafa safnað tugmilljóna króna styrkjum frá einkafyrirtækjum til að fjármagna starfsemi flokksins og það var ekki þannig að Rósa Björk Brynjólfsdóttir segði Kolbeini Proppé samflokksmanni sínum frá þeim trúnaðarupplýsingum á undan umheiminum að ættingi hans hefði veitt dæmdum barnaníðingi uppreist æru bréflega. 

Vinstri grænir og Sjálfstæðisflokkurinn eru eins og svart og hvítt hvað varðar spillingu, brask og hagsmunaárekstra. Hvað stendur eftir misjafnt um VG síðastliðin ár? Vaðlaheiðargöng voru klassískt kjördæmapot í héraði formannsins Steingríms J. jú og samningurinn sem Svavar Gestsson náði að undirlagi Steingríms í Icesave-málinu hefði sannarlega mátt vera miklu betri. En hversu svínsleg eru þessi mál í samanburði við spillingarslóð Sjálfstæðisflokksins?

Katrín Jakobsdóttir og Bjarni Benediktsson hafa verið álíka lengi á þingi en Katrín er ekki með eitt einasta spillingarmál á bakinu en Bjarni er með svo mörg mál á sínum öxlum að það er nánast kjánalegt að telja þau öll upp. Þau eru andstæður í siðferðismálum; hún er tandurhrein en hann er grútskítugur. 

„Mitt mat er að við getum náð góðum málefnasamningi“

 Málefni, málefni, málefni

Í ljósi þessarar sögu og þessarar fortíðar Sjálfstæðisflokksins er eiginlega ótrúlegt að lesa hvernig Katrín Jakobsdóttir rökstyður mögulega þátttöku flokksins í stjórnarmyndun með Sjálfstæðisflokknum árið 2017.  „Ég tel að það sé hægt að leggja í þá vegferð að kanna þetta. Mitt mat er að við getum náð góðum málefnasamningi. Ég fer í þetta út frá málefnum, ekki persónulegum sigrum,“ segir Katrín. 

En hvernig er það: Hvar liggja mörkin? Ef maður getur náð „góðum málefnasamningi“ við djöfulinn á maður þá að díla við djöfsa án þess að velta því fyrir sér hver hann er og hvað hann stendur fyrir? Í Svíþjóð til dæmis reyna allir stjórnmálaflokkar landsins að forðast allt samneyti og alla „málefnasamninga“ við rasistaflokkinn Svíþjóðardemókrata. Þetta er af því flokkurinn er eitraður og aðrir stjórnmálaflokkar vilja ekki bera ábyrgð á þeim ógeðfellda skít sem þessi gamli nasistaflokkur stendur fyrir. Í þessu felst siðferðileg afstaða en ekki mat á „góðum málefnasamningi“. Vinstri græn taka enga siðferðislega afstöðu gegn spillingu og fortíð Sjálfstæðisflokksins. 

Vinstri grænir tönnlast á því að mögulegt samstarf snúist um „málefni“ og bara málefni. Ég myndi skilja þetta sjónarmið VG ef bæði Sjálfstæðisflokkurinn og VG hefðu verið stofnaðir í gær og ættu sér enga fortíð. Það er sannarlega margt í stefnu flokkanna sem er sameiginlegt, takmarkaður vilji til að breyta landbúnaðarkerfinu, sjávarútvegskerfinu, lítill áhugi á að ganga í Evrópusambandið, takmarkaður áhugi á að taka upp nýja mynt og svo framvegis. Stærsti munur flokkanna felst í afstöðu til skattamála og jafnræðis í samfélaginu, innleiðingu á auðlegðarskatti á hina ríku og svo framvegis: Sjálfstæðisflokkurinn er ójafnaðarflokkur en Vinstri græn eru jafnaðarmannaflokkur. 

En hvernig getur flokkur hingað til hefur gefið sig út fyrir það að vera stjórmálaflokkur sem er með siðferðið á hreinu ákveðið að horfa bara framhjá fortíð Sjálfstæðisflokksins í mögulegu stjórnarsamstarfi á grundvelli „málefna“?

Eru „málefni“ ekki öll „málefni“ sem snerta stjórnmálaflokk? Vinstri græn taka lélega og umdeilanlega siðferðilega afstöðu með mögulegu samstarfi við Sjálfstæðisflokkinn. Vinstri grænir tala um að það sé „ómálefnalegt“ að útiloka Sjálfstæðisflokkinn sem samstarfsflokk. En hversu mikið þarf flokkur að hafa samviskunni til að Vinstri græn telji málefnalegt að útiloka samstarf við hann?   

Blinda VG

Það er eins og VG sé slegið blindu á söguna, á fortíðina, á allan þann foruga farangur sem Sjálfstæðisflokkurinn dregur með sér inn í stjórnarmyndunina.

Síðustu tvær ríkisstjórnir í landinu hafa fallið út af spillingarmálum hjá Sjálfstæðisflokknum og Framsóknarflokknum annars vegar 2016 og svo Sjálfstæðisflokknum árið 2017 og í báðum tilfellum er  það Bjarni Benediktsson sem er ástæðan fyrir því að flokkurinn lendir í þessari stöðu. Hann situr samt áfram.

Í löndunum í kringum okkur sem Ísland ber sig saman við, Danmörku, Noregi og Svíþjóð, hefði Bjarni þurft að hætta í stjórnmálum fyrir mörgum árum síðan út af öllum þeim spillingar- og hneykslismálum sem honum tengjast. En ekki á Íslandi. 

Samt vill VG vinna með Bjarna og þessum eitraða flokki sem hann fer fyrir. Skoðanir um þetta samstarf eru mjög skiptar innan VG og þær eru skiptar að mörgu öðru leyti innan flokksins og hjá kjósendum hans, til dæmis hvað varðar viðhorfið til Evrópusambandsins. Ég held að svona helmingur kjósenda VG muni yfirgefa flokkinn út af þessu mögulega samstarfi við flokkinn og VG festir sig í sessi sem afturhaldssamur, ófrjálslyndur, anti-ESB flokkur til framtíðar, einhvers konar light-vinstri útgáfa af Framsóknarflokknum. Ég hélt einmitt að Katrín ætlaði að fara með flokkinn í þveröfuga út nú þegar síðustu leifarnar af Alþýðubandalaginu eru að hætta í stjórnmálum.  

Ég þekki ekki alveg þennan VG sem er að agitera fyrir þessu samstarfi, þetta er einhver allt annar flokkur en ég hélt að hann væri. Að mínu mati ætti hugsanlegt samstarf VG við flokkinn ekki að neinu leyti að snúast um „málefni“ og „málefnasamning“ af því einfaldlega að málefnin sem um ræðir skipta bara engu máli í þessari stöðu í ljósi fortíðar Sjálfstæðisflokksins á liðnum árum.

Að Vinstri græn hugsi þessa hugsun um samstarf við Sjálfstæðisflokknum út frá „málefnum“ sýnir að mínu mati að flokkurinn hefur „hugsað einni hugsun of mikið“ í raun. Flokkurinn ætti kannski að hugsa um þetta í svona fimm sekúndur en svo bara að hafna þessari hugmynd samstundsins í ljósi þess hvað Sjálfstæðisflokkurinn og þingmenn hans margir hverjir hafa gert á síðustu árum.  

Bjarni Ben: Fyrsta einkunn

En ef Bjarni Benediktsson nær að fá Vinstri græn inn í þetta samstarf þá verður það eitthvert klókasta pólitíska bragð sem ég man eftir. Bjarni mun fá fyrstu einkunn fyrir kænsku og refskap í sögubókunum. Engu máli skiptir þó Katrín verði forsætisráðherra, eiginlega er það bara betra fyrir Bjarna því þá verður þetta ríkisstjórnin hennar og hún verður táknmynd hennar.

Bjarni verður að komast í ríkisstjórn og hann verður helst að komast í þessa ríkisstjórn með Vinstri grænum. Ef Katrín og VG skrifa upp á það að Sjálfstæðisflokkurinn sé stjórntækur flokkur og að það sé alveg hægt að vinna með Bjarna þrátt fyrir allt þá felst risastór pólitísk yfirlýsing í því. Bjarni og Sjálfstæðisflokkurinn fá ákveðna syndaaflausn fyrir fortíð sína og geta byrjað upp á nýtt. 

Bjarni sýnir þá enn og aftur að hann er langsterkasti maðurinn í íslenskri pólitík af því Vinstri græn leika þessa leiki upp í hendurnar á honum og bjarga honum frá því að þurfa að hætta í stjórnmálum. Á sama tíma og Bjarni styrkir sig mjög og flokk sinn veikir hann næst stærsta flokkinn á þingi með því að láta flokkinn skrifa upp á pólitískt heilbrigðisvottorð sitt og þar með gera Vinstri græn að hluta til samábyrg fyrir fortíð sinni. Þannig verður staða vinsælasta stjórnmálamanns landsins, Katrínar Jakobsdóttur, veikari og Bjarni getur hlegið alla leiðina í forsætisráðuneytið og plantað sér þar til framtíðar. 

Að Vinstri græn skeri Sjálfstæðisflokkinn og Bjarna Benediktsson úr sinni eigin spillingarsnöru var eitthvað sem ég hefði aldrei þorað að láta mér detta í hug. 

„Ég held að það séu vandamál í öllum flokkum.“

Réttlæting fortíðarinnar

Vinstri græn er nú þegar byrjaðir að réttlæta fortíð og vandamál Sjálfstæðisflokksins þrátt fyrir að ríkisstjórnin hafi ekki einu sinni verið mynduð.

Í viðtali í Harmageddon fyrir skömmu sagði Katrín, aðspurð um frændhygli í Sjálfstæðisflokknum: „Ég held að það séu vandamál í öllum flokkum.“ Það er eins og Katrín og Vinstri græn líti ekki á spillingu sem „málefni“ heldur sem eitthvað „ómálefni“. Hjá VG snýst allt núna um „málefni“ og  „góðan málefnasamning“ og spilling virðist ekki vera „málefni“ í huga flokksforystunnar. Er ómálefnalegt að tala um spillingu Sjálfstæðisflokksins og eftir atvikum láta hana aftra sér frá því að vinna með flokknum? Var þá ómálefnalegt að segja frá því að Bjarni Benediktsson og Sigmundur Davíð Gunnlaugsson ættu félög í skattaskjólum og er slíkt ekki „málefni“ sem getur komið í veg fyrir að VG vinni með stjórnmálamönnum sem nota félög í skattaskjólum í viðskiptum sínum? Ríkisstjórn ætti þá varla að fara frá völdum út af slíkum skattaskjólsmálum þar sem slík spillingarmál snúast ekki um góðan „málefnasamning“. 

Það er voða fínt að vera málefnalegur og „næs“ í pólitík en það er engin dygð í stjórnmálum að vera naív og meðvirkur með spillingu og svartri fortíð stærsta stjórnmálaflokks landsins. Bjarni Benediktsson er örugglega fínn náungi og góður gaur og það á ekki að líta á hann eins og sé „persona non grata“ þrátt fyrir fortíð hans en það er algjör óþarfi að samþykkja þessa fortíð með því að vinna með honum og flokknum hans.  Vinstri grænir geta alveg drukkið kaffi og spjallað við Bjarna í þinginu án þess að stefna pólitískri framtíð flokksins í hættu með formlegu samstarfi við hann. 

Ég velti því fyrir mér hvort Katrín Jakobsdóttir og VG telji kannski að það hafi verið óþarft að kjósa í fyrra og í ár út af þessum „málum“ hjá Sjálfstæðisflokknum sem flokkurinn er þegar byrjaður að réttlæta. Eða kannski er helsta „málefni“ VG núna bara að komast til valda sama hvað og láta þann vilja trompa allt annað, líka sögu Sjálfstæðisflokksins og í raun siðferðið sjálft sem flokkurinn hefur hingað alltaf reynt að hafa í hávegum ofar „málefnum“ og eiginhagsmunum.

Ég er að minnsta kosti feginn að hafa ekki kosið Vinstri græn ef flokkurinn ætlar að hafa hvítþvott Sjálfstæðisflokksins og Bjarna Benediktssonar á samviskunni. Mér er fyrirmunað að skilja þessa afstöðu flokksins af því hún tekur ekkert tillit til siðferðishliðar samstarfsins við Sjálfstæðisflokkinn.