Eins og flestum mun líklega kunnugt er Friðrik, eldri sonur Margrétar Þórhildar drottningar og Henriks drottningarmanns, tekinn við búsforráðum á Amalienborg. Margrét Þórhildur hafði margoft lýst yfir að hún hygðist sitja sem þjóðhöfðingi til æviloka (indtil jeg falder af pinden) og þess vegna kom yfirlýsing hennar í nýársræðunni 31. desember sl. mjög á óvart. Þar tilkynnti hún að 14. janúar myndi hún afsala sér krúnunni, nákvæmlega 52 árum eftir að hún varð drottning við fráfall föður hennar, Friðriks IX.  

Við krúnuskiptin varð Friðrik, sem Danir hafa allar götur frá 1972 kallað krónprins, orðinn Friðrik X og eiginkonan Mary drottning. Danir eru vel haldnir hvað drottningar varðar því Margrét Þórhildur heldur áfram drottningartitlinum og býr áfram í höllinni á Amalienborg. Í höllinni við hliðina, höll Friðriks VIII, búa konungshjónin eins og þau hafa gert frá árinu 2010. Þau hafa þó um fleiri bústaði að velja og hafa reyndar sérstakt dálæti á Kansellíhúsinu við Fredensborgarhöllina á Norður-Sjálandi en þar dvöldu þau meðan kórónaveiran herjaði.

Úr nógu að velja og enginn kotungsbragur

Konungsfjölskyldan ræður samtals yfir átta höllum, fjórum á Amalienborg, Fredensborg á Sjálandi, Gråsten á Jótlandi, Eremitageslot á Sjálandi og Det Gule Palæ (fast við Amalienborg). Auk þess hluta Kristjánsborgarhallar. Til skamms tíma tilheyrði enn fremur Sorgenfri Slot á Sjálandi hirðinni en gerir það ekki lengur. 

Eins og áður var getið eru hallirnar á Amalienborg fjórar. Margrét Þórhildur býr í einni þeirra, önnur höll er eins konar gesta- og móttökuhús, í þeirri þriðju býr Benedikte, systir Margrétar Þórhildar, þegar hún er í bænum og í þeirri fjórðu konungshjónin. 

Amalienborg er aðalaðsetur konungsfjölskyldunnar en Margrét Þórhildur hefur um árabil dvalist í höllinni á Fredensborg vor og haust, gjarnan upp undir þrjá mánuði í senn. Gråsten-höllin á Suður-Jótlandi hefur verið sumardvalarstaður drottningar en Eremitageslot var byggt sem veiðihús og er notað sem slíkt enn þann dag í dag. Det Gule Palæ er bústaður hofmarskálksins, helsta aðstoðarmanns og ráðgjafa þjóðhöfðingjans. Sá hluti Kristjánsborgarhallar sem tilheyrir hirðinni er einkum notaður undir stórar veislur. Byggingarnar fjórar á Amalienborg, með bakgörðum, eru um 36 þúsund fermetrar, Fredensborg með tilheyrandi skrúðgarði 31 þúsund fermetrar en samtals eru rétt um 77 þúsund fermetrar á könnu hirðarinnar ef svo mætti að orði komast. Rétt er að nefna að Marselisborg í Árósum er einkaeign Margrétar Þórhildar sem gjarnan hefur dvalist þar á jólum og páskum með fjölskyldunni. Við þetta bætist svo Kongeskibet Dannebrog, en það er í umsjá sérstakrar deildar innan hirðarinnar, en stærstur hluti áhafnarinnar er ungt fólk sem gegnir herskyldu. Af framansögðu er ljóst að það er enginn kotungsbragur á búskapnum hjá fjölskyldunni á Amalienborg. Það er líka ljóst að rekstrar- og viðhaldskostnaður á þessum húsakosti kostar sitt og í framhaldi af krúnuskiptunum hafa orðið miklar umræður um þau mál á danska þinginu, Folketinget.

Óbreytt fyrirkomulag frá 1972 þangað til nú

Þótt hirðin hafi umráð yfir húsakostinum sem að framan var getið eru hallirnar allar í eigu ríkisins. Með krúnuskiptunum færðist húsbóndavaldið frá Margréti Þórhildi til Friðriks. Varðandi húseignir ríkisins gilda ákveðin lög, þar á meðal að þegar skipt er um leigjanda, eða umráðamann eignar, skal gera svokallaða ástandskönnun (synsforretning) á eigninni. Í því felst að yfirfara ástand viðkomandi eignar, hvort því viðhaldi sem leigjandanum ber að sinna hafi verið sinnt, utan dyra og innan. Þetta snýr að öllu því sem kallast má eðlilegt viðhald á húseigninni.

Þegar Margrét Þórhildur tók við veldissprotanum árið 1972 var kveðið á um það í „húsaleigusamningnum“ að inni í árlegri fjárveitingu til hirðarinnar væri gert ráð fyrir viðhaldi, einkum innandyra, á húseignum sem hirðin hefði til afnota. Þetta fyrirkomulag hefur að mestu verið óbreytt þau 52 ár sem Margrét Þórhildur hefur verið þjóðhöfðingi Danmerkur. Um síðustu aldamót var nánar tilgreint hvað væri á könnu hirðarinnar annars vegar og ríkisins hins vegar.

Engin ástandsskoðun og hærra framlag

Lögum samkvæmt hefði ástandsskoðun á húsakynnum hirðarinnar átt að fara fram þegar Friðrik tók við krúnunni. Nokkrir danskir fjölmiðlar fylgdust grannt með hvað þeim málum liði, en fengu lítil svör þegar eftir var leitað. Snemma í apríl kynnti ríkisstjórnin frumvarp um fjárveitingar til hirðarinnar, samkvæmt því er gert ráð fyrir að fjárveitingin á þessu ári nemi 144 milljónum danskra króna (2,9 milljarðar íslenskir) sem er umtalsverð hækkun frá fyrra ári. Auk þess komi sérstök aukafjárveiting sem nemi 29 milljónum danskra króna, hún er tilkomin vegna krúnuskiptanna. Nú hefur komið fram að ekki standi til að ástandsskoða húsakost hirðarinnar, án þess að það hafi verið skýrt nánar.

Ríkið taki yfir viðgerðir og viðhald

Þegar frumvarpið um fjárveitingar til hirðarinnar var lagt fram var þar gert ráð fyrir einni veigamikilli breytingu. Hún var sú að framvegis verði allt viðhald og endurnýjun húsakosts konungsfjölskyldunnar á vegum ríkisins og þannig aðskilið frá beinum fjárveitingum til hirðarinnar. Rökin fyrir þessari breytingu eru sögð að ríkið hafi yfir að ráða sérfræðingum varðandi viðgerðir og viðhald og eðlilegast sé að sama fyrirkomulag gildi um húsakost hirðarinnar og aðrar ríkiseignir að þessu leyti. 

Opinn tékki

Í þinginu urðu miklar umræður um málið þegar það var lagt fram. Fram kom að allmiklar endurbætur og viðgerðir af ýmsu tagi væru nauðsynlegar og þótt það væri ekki sagt berum orðum mátti skilja að slíkt hefði verið í lágmarki á síðustu árum. Þegar fram kom að ekki væri tiltekin upphæð sem ætluð væri til viðhalds og viðgerða sögðust margir þingmenn ósáttir við það að þarna væri það sem þeir kölluðu „opinn tékka“. Per Nikolaj Bukh, prófessor í fjármálastjórn við Álaborgarháskóla, sagði mjög óvenjulegt að þingið samþykki lagabreytingu án þess að fram komi hvað slíkt kosti.

Peder Elgaard arkitekt, sem hefur áður haft eftirlit með viðgerðum á húsakosti hirðarinnar, telur að sumar byggingar hirðarinnar séu í góðu standi en annars staðar þurfi margt að gera. Hann sagði að viðhald bygginga, eins og halla hirðarinnar, kosti mikla peninga, „þetta eru meira og minna alfriðaðar byggingar og þar má ekki kasta til höndum“.

Nær öruggt að frumvarpið verði að lögum

Ýmsir úr hópi þingmanna segjast ósáttir við „fjárausturinn til hirðarinnar“ eins og þeir orða það. „Þessi fjölskylda sem er á framfærslu þjóðarinnar kostar einfaldlega allt of mikið,“ sagði einn þingmaður Einingarlistans og bætti við að „auðvitað á þessi fjölskylda að sjá um viðhald og endurnýjun húsakostsins, rétt eins og við hin“.

Flestir þingmenn sem tjáðu sig í umræðum lýstu sig fylgjandi frumvarpinu og sumir höfðu orð á að þótt kóngur og drottning væru smekkfólk, líkt og Margrét Þórhildur, væri óeðlilegt að það væri í þeirra höndum að ákveða hvenær komið væri að hinum og þessum viðgerðum og viðhaldi.

Fyrsta umræða um frumvarpið fór fram 19. apríl og þaðan fór það til meðferðar í þingnefnd.