Breiðfylking félaga innan Alþýðusambands Ísland slitu kjaraviðræðum við Samtök atvinnulífsins á föstudag. Nýlega samþykkti trúnaðarráð VR áætlun þar sem samninganefnd félagsins fékk heimild til þess að ráðast í ýmsar aðgerðir, þar á meðal verkföll. Félög innan breiðfylkingarinnar munu funda í dag um sameiginlegar aðgerðir. Enn sem komið er hafa hin félögin ekki tjáð sig um afstöðu sína til hugsanlegra aðgerða.

Þetta er talsverður viðsnúningur frá þeim bjartsýna tóni sem einkenndi kjaraviðræðurnar fyrst um sinn. Rétt fyrir áramót í fyrra sendu sendu Samtök atvinnulífsins og samninganefnd breiðfylkingarinnar frá sér sameiginlega yfirlýsingu þar sem tilkynnt var um samningsaðilar ætluðu að taka höndum saman um gerð langtímakjarasamninga til þess að „auka fyrirsjáanleika og stöðugleika í efnahagslífinu.“

Til þess að ná þessum markmiðum voru félög breiðfylkingarinnar reiðubúin að sætta sig við hóflega launahækkun og Samtök atvinnulífsins voru fús til þess að styðja áskorun til fyrirtækja, sveitarfélaga og ríkisins um halda aftur að sér í gjaldskrár- og verðhækkunum.

Stéttarfélögin gerðu einnig þá kröfu að ríkið kæmi til móts við launafólk með því að auka útgjöld til tilfærslukerfana, sérstaklega vaxta- og barnabótakerfin. Útgjöld sem voru verðmetin á bilinu 20 til 25 milljarða króna á ári. Einnig var gerð krafa um hækkun á húsaleigubótum og að komið verði á svokallaðri leigubremsu.

Áður en kjaraviðræðunum var slitið höfðu samningsaðilar náð að koma sér saman um launaliðinn. Samið var um að fara blandaða leið prósentu- og krónutöluhækkana. Sú leið fólst í því 3,25 prósent launahækkun á ári í þrjú ár og 3,5 prósent hækkun á fjórða ári. Launahækkunin þyrfti þó að lágmarki að vera 23.750 krónur.

Viðræður strönduðu á forsenduákvæðunum 

Viðræðurnar sigldu í strand þegar þegar Samtök atvinnulífsins höfnuðu forsenduákvæðum sem samninganefnd breiðfylkingarinnar hafði lagt mikla áherslu á. Ákvæðin sem deilt var um snéru að þróun verðbólgu og vaxta.

Stéttarfélögin höfðu lagt til að ef verðbólga og vextir væru yfir ákveðnum talnalegum markmiðum mætti taka samninginn til endurskoðunar eða jafnvel segja honum upp. Til að mynda hefur komið fram að breiðfylkingin hafi lagt til að ef verðbólga yrði yfir sjö prósent árið 2025 mætti segja upp samningnum. 

Í viðræðunum komu Samtök atvinnulífsins fram aðrar tillögur að forsenduákvæðum og viðruðu sömuleiðis hugmyndir um að stofna svokallaða forsendunefnd. Talsmenn breiðfylkingarinnar gátu ekki fallist á þessar hugmyndir og sögðu forsenduviðmiðin vera óljósar og matskenndar.

Í samtali við Heimildina sagði Ragnar Þór Ingólfsson formaður VR að forsendunefnd þjóni í raun engum tilgangi nema forsenduákvæði kjarasamningsins séu skýr og fastmótuð. „Það er tilgangslaust að hafa forsendunefnd ef hún hefur ekkert vald eða vægi.“

Samtök atvinnulífsins vilja taka mið af verðbólguspá Seðlabankans

Blaðamaður Heimildarinnar hafði í kjölfarið samband við Sigríði Margrét Oddsdóttur, framkvæmdastjóra Samtaka atvinnulífsins og spurði um nánari upplýsingar um forsenduákvæðin sem samtökin hafi kynnt fyrir samninganefnd breiðfylkingarinnar áður en viðræðum var slitið.

Í samtali segir Sigríður það vera ranga túlkun að viðmiðin að baki tillögu Samtaka atvinnulífsins hafi verið óljós og matskennd. „Enda vorum við að horfa til tölusetts verðbólguferlis í þjóðhagsspá Seðlabanka Íslands.“ 

Sigríður bætti við að Samtök atvinnulífsins hafi lagt til að stofnuð yrði forsendu- og launanefnd sem kæmi saman tvisvar yfir samningstímabilið. Fyrst í mars 2025 og síðar september 2026. Á fundum nefndanna væri farið yfir framvindu efnahagsmála og framgang sameiginlegu markmiðanna. En þessi atriði sem myndi upplýsa viðbragðsákvarðanir nefndarinnar hverju sinni.

Hins vegar ef nefndunum tækist ekki að komast að sameiginlegri niðurstöðu um viðbragð sagði Sigríður að Samtök atvinnulífsins hafi lagt til við sjálfvirkt viðbragð tæki við. Ef nefndin kæmist ekki að niðurstöðu árið 2025 kæmi til sjálfkrafa kauptaxtaauki og ef nefndin kæmist aftur ekki að sameiginlegri niðurstöðu árið 2026 væri hægt að segja upp samningnum.

Umdeilt stýrivaxtarákvæði 

Eitt af forsenduákvæðunum sem deilt var um snýr að þróun stýrivaxta. Samninganefnd breiðfylkingarinnar setti fram talnalegt markmið um lækkun vaxta sem felur í sér endurskoðun eða uppsögn á samning ef vaxtalækkun yrði undir væntingum. 

Samið var um að slíkt ákvæði skyldi fylgja þegar lífskjarasamningarnir svonefndu voru undirritaðir vorið 2019. Í frétt Kjarnans frá því ári var greint frá því að forsendunefnd sem stofnuð var í kjölfar samninganna hafi meðal annars haft það verkefni fylgjast með lækkun stýrivaxta sem var ein af forsendum samningsins.

Hvergi var þó opinberlega gefið út hversu mikið vextir þyrftu að lækka til þess að forsendur héldu en Kjarninn sagði frá því að hliðarsamkomulag, svokallað skúffusamkomulag, hafi verið gert þar sem lagt var upp með að vextir þyrftu að lækka um 0,75 prósentustig fyrir september 2020. Við undirritun lífskjarasamningsins voru stýrivexti 4,5 prósent.

Nú er hins vegar komið annað hljóð í strokkinn og Samtök atvinnulífsins lýst sig mótfallin því að notast við viðmið um þróun stýrivaxta sem forsenduákvæði. Í samtali segir Sigríður að „[þ]að að gera stýrivexti að samningsatriði í kjarasamningum getur gert bankanum erfiðara fyrir að tryggja kaupmátt launa.“

Ólíkar túlkanir ummælum Seðlabankastjóra

Ásgeir Jónsson Seðlabankastjóri sagði í gær á fundi efnahags- og viðskiptanefndar að forsenduákvæði kjarasamninga skertu ekki sjálfstæði Seðlabankans.

Samningsaðilum væri frjálst að setja hvað sem er í langtímakjarasamning. Ásgeir sagði þó að hann teldi heppilegra að slík ákvæði væru „breytur sem væru afleiðingar af kjarasamningum, kaupmáttur, verðbólga eða hagvöxtur.“

Ragnar Þór sagðist í samtali við Heimildina túlka þessi orð sem nokkurskonar viðurkenningu á því forsenduákvæði um vaxtarstig hafa ekki áhrif á sjálfstæði Seðlabankans og því sé samningsaðilum frjálst að setja slík ákvæði í samninginn. 

Sigríður Margrét lagði hins vegar áherslu á þá skoðun sem Ásgeir tjáði á fundinum um að honum þætti eðlilegra að ákvæðin tækju mið af öðrum þáttum. „Ég held almennt að þú eigir erfitt með að finna hagfræðing sem mæla sérstaklega með því að þetta viðmið verði notað sem forsenduákvæði. En meginástæðan fyrir því að við höfum ekki viljað hafa stýrivexti sem forsenduákvæði er vegna þess að slíkt ákvæði gæti einfaldlega gengið gegn hagsmunum launafólks,“ segir Sigríður.