Tvær blóðmerar slösuðust við blóðtöku á vegum fyrirtækisins Ísteka síðasta sumar. Níu hryssur veiktust í tengslum við blóðtökuna. Tilkynnt var um dauðsföll sex mera og heldur Ísteka því fram í samantekt um blóðtökutímabil ársins að ekki sé hægt að tengja þau með „beinum hætti“ til blóðtöku. Hins vegar segir jafnframt í samantektinni að þrjár meranna hafi verið krufnar. Niðurstaða einnar þeirra hafi verið að hryssan hefði drepist úr hrossasótt og blóðtakan því ekki dauðasök. Í hinum tveimur tilvikunum hafi ekki fengist skýring á dánarorsök. Ekki er því hægt að fullyrða að dauða þeirra megi ekki rekja til blóðtökunnar.

Í ár bárust Ísteka tilkynningar um 144 frávik, líkt og atburðir og aðstæður sem upp koma og geta haft áhrif á líðan hryssa eru kölluð. Langflest tilvikin lutu að hryssum sem sýndu streitueinkenni við blóðtöku. Fyrirtækið segir að meirihluti meranna hafi róast strax eða á meðan dvöl í blóðtökubás stóð. Átján hryssur sýndu endurtekið streitueinkenni við blóðtöku.

Mikilvægur valkostur eða hormón eymdar?

Ísteka safnaði blóði úr 4.088 hryssum í sumar. Um 6 prósent þeirra eru í eigu fyrirtækisins sjálfs. Hryssurnar eru fylfullar er blóðið er tekið enda tilgangurinn að vinna úr því meðgönguhormón (eCG/PMSG). Þetta hormón er notað í frjósemislyf sem aftur eru gefið öðrum búfénaði. Hormónið er að sögn Ísteka „mikilvægur valkostur fyrir bændur um allan heim sem vilja nýta náttúruna með sem hagkvæmustum hætti, sér og öðrum til velmegunar“.

Hins vegar hefur verið á það bent að frjósemislyfin, sem ætlað er að samstilla frjósemi búfénaðar til manneldis, aðallega gylta, hafi þær óæskilegu aukaverkanir að of margir grísir, oft smáir og veiklaðir, fæðast gyltunum. Þetta er meðal þess sem fram kemur í nýrri heimildarmynd þýskra og svissneskra dýraverndunarsamtaka, þeirra sömu og afhjúpuðu gróft ofbeldi gegn íslenskum blóðmerum í heimildarmynd sem kom út árið 2021. Ísteka kallar samtökin reyndar „öfgasamtök“ í samantekt sinni um starfsemi síðasta sumars.

Í nýju heimildarmynd samtakanna er ofbeldi gegn hryssum enn á ný staðfest á að minnsta kosti einum bæ. Myndbandsupptökur sýna karlmann sparka ítrekað til og í hryssur og sýna þeim almennt mikla hörku. Matvælastofnun hefur gert frumrannsókn á myndefninu og vísaði málinu nýverið til lögreglunnar á Suðurlandi.

Ofbeiting valds

Ísteka fjallar ekki um nýjustu heimildarmynd dýraverndunarsamtakanna í samantekt sinni. Hins vegar tiltekur fyrirtækið eina tilkynningu á „ofbeitingu valds“ er varðaði ungan vinnumann sem í kjölfarið hafi fengið tiltal, líkt og það er orðað. „Hrossum var ekki hætta búin af frávikinu en Ísteka lítur það þó alvarlegum augum og brýnir fyrir öllum að höfuðáhersla sé ávallt lögð á virðingu og nærgætni í umgengni við hryssurnar.“

Blóðmerahald er stundað á níutíu bæjum á Íslandi. Samkvæmt reglugerð sem var í gildi á blóðtökutímabilinu en var felld úr gildi í byrjun nóvember má taka blóð allt að átta sinnum úr hverri hryssu. Að því er fram kemur í samantekt Ísteka var blóð að meðaltali dregið úr fylfullum merum í 6,1 skipti í ár. Er þetta sagður betri árangur en í fyrra. Blóð var tekið 7 eða 8 sinnum úr rúmlega helmingi meranna.  Þá var blóð „fyrir mistök“ dregið úr tveimur merum í níu skipti. Ísteka fullyrðir að merunum hafi ekki orðið meint af.

Vilja fleiri bændur til samstarfs

Í samantekt Ísteka kemur fram að skilaverð blóðs úr meðalhryssu hafi verið um 112 þúsund krónur án virðisaukaskatts og hafi því hækkað úr 95 þúsund krónum í fyrra.

„Hrossabúskapur til framleiðslu afurða; blóðs til lyfjaframleiðslu og folalda, sem að uppistöðu til fara í kjötframleiðslu, er eðlislíkur öðrum búskap að flestu leyti,“ segir Ísteka í lokaorðum samantektar sinnar. „Frávik, slys og afföll verða vissulega í þessari starfsemi eins og annarri en þau eru fá miðað við það sem þekkist úr öðrum rekstri. Það ber því þessu búskaparformi vel söguna, búskap sem getur hentað mun fleirum en nú þegar stunda hann.“

Fyrirtækið hvetur þar með fleira fólk til að halda blóðmerar. Hins vegar eru blikur á lofti um framtíð þessa iðnaðar. Líkt og fyrr segir var reglugerð matvælaráðherra, sem ætlað var að setja skýran ramma utan um starfsemina, felld úr gildi í nóvember síðastliðnum. Var það gert eftir áminningu frá Eftirlitsstofnun EFTA (ESA). Nú hefur blóðmerahald verið fellt undir reglugerð um vernd dýra sem notuð eru í vísindaskyni.

Það þýðir að mati þýsku og svissnesku dýraverndunarsamtakanna að Matvælastofnun, sem veitir starfsleyfi til starfseminnar, þurfi að kanna hvort að hægt sé að nota önnur efni eða aðrar leiðir en meðgönguhormón úr fylfullum hryssum til að auka og samstilla frjósemi búfénaðar. Samtökin telja hiklaust að svo sé, á markaði séu fjölmörg lyf sem hafi sambærileg áhrif og að auki sé hægt að ná tilætluðum áhrifum með náttúrulegum leiðum. Það hafa m.a. svissneskir svínabændur margir hverjir gert eftir að notkun á hormónalyfinu var bönnuð þar í landi.

Fer til umfjöllunar fagráðs

Heimildin spurði Hrönn Ólínu Jörundsdóttur, forstjóra MAST, hvað þessi breyting á regluumhverfi blóðmeraiðnaðarins gæti þýtt. Hún segir að nú þurfi Ísteka að sækja bæði um starfsleyfi og leyfi til tilrauna. „Eins og með aðrar umsóknir til tilrauna þá er það á höndum Matvælastofnunar að meta umsóknina og eftir atvikum að veita framangreind leyfi eftir að fagráð um velferð dýra hefur fjallað um hana og veitt umsögn,“ segir hún. MAST hafi áður gefið út leyfi til blóðtöku á hryssum til lyfjaframleiðslu á grundvelli þágildandi reglugerðar um dýratilraunir, síðast árið 2016, og gilti það leyfi út árið 2019.

„Umsókn fyrirtækisins verður hins vegar bara metin út frá núgildandi reglugerð og ekkert hægt að segja til um hvernig sú umfjöllun endar,“ segir Hrönn. „Ef leyfi verður veitt til Ísteka, þá munu ákvæði um velferð hryssna við blóðtöku sem áður voru í reglugerð [matvælaráðherra] halda gildi sínu sem verklagsreglur Matvælastofnunar, enda er engin sambærileg ákvæði að finna í reglugerð um vernd dýra sem notuð eru í vísindaskyni. Ef leyfið verður veitt munu bændur verða skilgreindir sem birgjar samkvæmt reglugerð um vernd dýra sem notuð eru í vísindaskyni og þurfa að sækja um starfsleyfi sem slíkir. Matvælastofnun metur umsóknir og veitir starfsleyfi eftir atvikum til birgja.“

Eftirlitsmenn á vegum Matvælastofnunar heimsóttu hvern einasta blóðbæ síðasta sumar. Skýrsla stofnunarinnar um starfsemi ársins 2023 er ekki væntanleg fyrr en á næsta ári.