Þessi grein birtist fyrir meira en ári.

Raunir hins móralska meðalmanns

Men fjall­ar meist­ara­lega um með­al­mennsku og þá „sýnd­ar­mennsku sem límdi sam­an póli­tík, pen­inga og list­sköp­un í þessu þjóð­fé­lagi“, eins og það er orð­að í bók­inni.

Bók

Men

Vorkvöld í Reykjavík
Höfundur Sigrún Pálsdóttir
Forlagið
145 blaðsíður
Niðurstaða:

Men er feikilega fyndin og vel stíluð bók um íslenska spillingu og hvernig íslenski meðalmaðurinn fótar sig, misstígur sig og rís aftur upp innan hennar. Knappt formið lætur mann stundum óska eftir meiru en maður fær.

Gefðu umsögn

Undir lokin á kvikmyndinni Amadeus (1984) fyllist aldraða tónskáldið Salieri andagift eftir að hafa játað syndir sínar, morðið á sjálfum Mozart, fyrir presti. „Ég mun tala fyrir þína hönd, faðir“, segir hann prestinum eftir játninguna: „Ég tala fyrir alla meðalmenn heimsins. Ég er þeirra talsmaður og verndardýrlingur.“ Meðan hann er færður í gegnum geðveikrahælið sem hann er vistaður á lyftir hann tveimur fingrum á loft og hrópar til sjúklinganna: „Meðalmenni hvaðanæva að! Ég veiti ykkur aflausn! Ég veiti ykkur aflausn!“

Salieri var auðvitað aðeins meðalmenni að hæfileikum ef miðað var við sjálfan Mozart og þar deilir hann hlutskipti með okkur öllum. Lausn Salieris var að stuðla að dauða keppinautar síns, nokkuð sem gerði hann að allt öðru en meðalmanni, sérstaklega á hinu siðferðislega sviði. En það er ekki öllum gefið að fá svo auðvelda lausn á meðalmennsku sinni. Hvað ef það er enginn Mozart sem skyggir á mann heldur eitthvað miklu óræðara, einhver ímynd sem maður hefur af sjálfum sér, sem maður veit ekki hvaðan kom en alltaf gerir mann að ómerkingi í samanburði?

Rétt eins og Amadeus fjallar Men eftir Sigrúnu Pálsdóttur um meðalmann í heimi klassískrar tónlistar, uppgjafarflautuleikarann Baldvin, og ferðalag hans í gegnum heim annarra meðalmanna sem engu að síður hafa eignast auð og völd langt handan við það sem ekki bara þau sjálf, heldur nokkur manneskja á skilið. Baldvin hefur í upphafi bókar lagt flautuna á hilluna í bili og tekið að sér starf sem hann ætti, lífsskoðana sinna vegna, ekki að líta við: Menningarblaðamaður á eina eftirlifandi dagblaði Íslands sem er í eigu gjörspilltra peningaafla sem Baldvin hefur ímugust á. En Baldvin á von á barni og þarf að greiða leigu, og þarf ekki menningin einhvers staðar að vera, jafnvel þótt henni sé haldið uppi af djúpum vösum ættgengrar spillingar sem nær bæði inn í viðskiptalíf og stjórnmál og raunar þurrkar mörkin á milli þeirra út? Baldvin sannfærir sig nokkuð auðveldlega um að svo sé og er það aðeins eitt dæmið af mörgum um gráglettnar, vafasamar siðferðislegar málamiðlanir í bókinni.

Dag einn fær blaðamaðurinn Baldvin það verkefni að taka hátíðarviðtal við konu sem er sjaldnast kölluð annað en Men, sem er skammstöfun á nafni hennar. Talið er að Men eigi dagblaðið gjörspillta á bak við tjöldin en hefur lítið látið til sín fréttast síðan árið 2003, þegar hún, sem utanríkisráðherra ákveðins ónefnds stjórnmálaflokks, kom Íslandi á lista hinna „viljugu þjóða“ sem studdu innrás Bandaríkjanna í Írak. Skemmst er frá því að segja að viðtalið fer ekki eins og það átti að gera og í því miðju ratar (eða hrapar) Baldvin alveg óvart ofan í sjálft hjarta íslenskrar spillingar. Sú spilling er auðvitað einstök: svo hjákátleg, svo grátleg, svo barnaleg, svo misheppnuð, svo full af innistæðulausum þótta.

Men fjallar þannig meistaralega um „þá sýndarmennsku sem límdi saman pólitík, peninga og listsköpun í þessu þjóðfélagi“, eins og það er orðað í bókinni, en algjörlega án þess að predika eða rausa. Eins og lesendur fyrri bóka Sigrúnar kannast við er stíllinn knappur og beinn. Höfundur tekur sér enga yfirburðastöðu yfir umfjöllunarefni sínu heldur gefur í skyn að listsköpun á þessu landi geti vart losað sig úr þeim samfélagslega vef sem henni er búin, sérstaklega ekki fyrir „móralska meðalmenn“ eins og Baldvin (og við erum jú flest eins og Baldvin). 

Lesendur fyrri bóka Sigrúnar munu kannast við ýmislegt í Men, til dæmis skelfileg skakkaföll sem henda karakterana upp úr engu; tilviljunin leikur líklega stærra hlutverk í bókum Sigrúnar en flestra annarra íslenskra höfunda. Þó sker Men sig úr höfundarverkinu að því leyti að hún er drepfyndin. Þannig endurspeglar hún ágætlega þetta blessaða land okkar þar sem menn komast til metorða og í álnir í gegnum aulahrollsvaldandi blöndu af meðvirkni, frændhygli og hendingu. Það sem sameinar okkur er meðalmennskan, stundum yfirskyggð af sannfæringu um eigin yfirburði. Hver ætti að veita okkur aflausn? Salieri myndi fórna höndum.

Kjósa
9
Hvernig finnst þér þessi grein? Skráðu þig inn til að kjósa.

Athugasemdir

Skráðu þig inn til að skrifa athugasemd eða kjósa.
Allar athugasemdir eru ábyrgð á þeirra sem þær skrifa. Heimildin áskilur sér rétt til að fjarlægja ærumeiðandi og óviðeigandi athugasemdir. Hægt er að láta vita af athugasemdum með því að smella á Tilkynna.

Mest lesið

Mataræði er vanræktur þáttur í svefnvanda
1
Viðtal

Mataræði er van­rækt­ur þátt­ur í svefn­vanda

Góð­ur svefn er seint of­met­inn en vanda­mál tengd svefni eru al­geng á Vest­ur­lönd­um. Tal­ið er að um 30 pró­sent Ís­lend­inga sofi of lít­ið og fái ekki end­ur­nær­andi svefn. Ónóg­ur svefn hef­ur áhrif á dag­legt líf fólks og lífs­gæði. Svefn er flók­ið fyr­ir­bæri og margt sem get­ur haft áhrif á gæði hans, má þar nefna lík­am­lega og and­lega sjúk­dóma, breyt­inga­skeið, álag, kvíða, skort á hreyf­ingu og áhrif sam­fé­lags­miðla á svefn­gæði. Áhrif nær­ing­ar og neyslu ákveð­inna fæðu­teg­unda á svefn hafa hins veg­ar ekki vak­ið at­hygli þar til ný­lega.

Mest lesið

Mest lesið í vikunni

„Hann sagðist ekki geta meir“
1
Viðtal

„Hann sagð­ist ekki geta meir“

„Ég gat ekki bjarg­að barna­barn­inu mínu. En ef það verð­ur til þess að ég geti kannski bjarg­að ein­hverj­um, þó ekki nema einu barni, þá vil ég segja sögu okk­ar,“ seg­ir Þór­hild­ur Helga Þor­leifs­dótt­ir kennslu­ráð­gjafi. Son­ar­son­ur henn­ar, Pat­rek­ur Jó­hann Kjart­ans­son Eberl, fannst lát­inn mið­viku­dag­inn 12. maí 2021, að­eins fimmtán ára gam­all. Hann hafði svipt sig lífi.
Síðasta tilraun Ingu Sæland
3
ViðtalFormannaviðtöl

Síð­asta til­raun Ingu Sæ­land

Flokk­ur fólks­ins var stofn­að­ur til að út­rýma fá­tækt á Ís­landi, sem Inga Sæ­land, formað­ur flokks­ins, þekk­ir af eig­in raun. Hún boð­ar nýtt hús­næð­is­kerfi með fyr­ir­sjá­an­leika og nið­ur­skurð í öllu því sem heita að­gerð­ir gegn lofts­lags­breyt­ing­um. Græn­asta land í heimi eigi að nota pen­ing­ana í heil­brigðis­kerfi og aðra inn­viði sem standi á brauð­fót­um.
Svanhildur Hólm með áberandi minnsta reynslu af utanríkismálum
6
Fréttir

Svan­hild­ur Hólm með áber­andi minnsta reynslu af ut­an­rík­is­mál­um

Ljóst er að Svan­hild­ur Hólm, sendi­herra í Banda­ríkj­un­um, sker sig úr hópi koll­ega sinna frá Norð­ur­lönd­un­um hvað varð­ar tak­mark­aða reynslu á vett­vangi ut­an­rík­is­mála. Stjórn­skip­un­ar- og eft­ir­lits­nefnd bíð­ur enn svara frá ut­an­rík­is­ráðu­neyt­inu um vinnu­brögð ráð­herra við skip­un á sendi­herr­um í Banda­ríkj­un­um og Ítal­íu.

Mest lesið í mánuðinum

Leyniupptaka lýsir vinargreiða og hrossakaupum Bjarna og Jóns
1
Afhjúpun

Leyniupp­taka lýs­ir vin­ar­greiða og hrossa­kaup­um Bjarna og Jóns

Son­ur og við­skipta­fé­lagi Jóns Gunn­ars­son­ar þing­manns full­yrð­ir í upp­tök­um sem tekn­ar voru af manni sem sagð­ist vera fjár­fest­ir að Jón hafi sam­þykkt beiðni Bjarna Bene­dikts­son­ar um að þiggja sæti á lista gegn því að Jón kom­ist í að­stöðu til veita veiði­leyfi til Hvals hf. Það verði arf­leifð Jóns að tryggja Kristjáni Lofts­syni nán­um vini sín­um leyf­ið. Það sé hins veg­ar eitt­hvað sem eigi að fara leynt.
„Hann sagðist ekki geta meir“
3
Viðtal

„Hann sagð­ist ekki geta meir“

„Ég gat ekki bjarg­að barna­barn­inu mínu. En ef það verð­ur til þess að ég geti kannski bjarg­að ein­hverj­um, þó ekki nema einu barni, þá vil ég segja sögu okk­ar,“ seg­ir Þór­hild­ur Helga Þor­leifs­dótt­ir kennslu­ráð­gjafi. Son­ar­son­ur henn­ar, Pat­rek­ur Jó­hann Kjart­ans­son Eberl, fannst lát­inn mið­viku­dag­inn 12. maí 2021, að­eins fimmtán ára gam­all. Hann hafði svipt sig lífi.
Grunaði að það ætti að reka hana
4
Viðtal

Grun­aði að það ætti að reka hana

Vig­dís Häsler var rek­in úr starfi fram­kvæmda­stjóra Bænda­sam­tak­anna eft­ir að nýr formað­ur tók þar við fyrr á ár­inu. Hún seg­ir kosn­inga­vél Fram­sókn­ar­flokks­ins hafa ver­ið gang­setta til að koma hon­um að. Vig­dís ræð­ir brottrekst­ur­inn og rasísk um­mæli sem formað­ur Fram­sókn­ar­flokks­ins hafði um hana. Orð­in hafi átt að smætta og brjóta hana nið­ur. Hún seg­ist aldrei munu líta Sig­urð Inga Jó­hanns­son sömu aug­um eft­ir það.

Mest lesið í mánuðinum

Nýtt efni

Mest lesið undanfarið ár