Tómas Guðbjartsson brjóstholsskurðlæknir á Landspítalanum er eitt af vitnunum í máli ákæruvaldisins í Svíþjóð gegn ítalska skurðlækninum Paulo Macchiarini. Réttarhöldin hófust þar í landi í gær. Macchiarini var viðstaddur réttarhöldin íklæddur „dökkbláum jakkafötum og með hárið í tagli“ samkvæmt sænska dagblaðinu Dagens Nyheter.
Ákæran gegn Macchiarini var gefin út í Svíþjóð í lok september árið 2020. Macchiarini neitar því að hafa framið lögbrot.
Ákærður fyrir þrjár grófar líkamsárásir
Macchiarini er ákærður fyrir grófar líkamsárásir fyrir að hafa grætt plastbarka í þrjá sjúklinga í Svíþjóð. Þetta voru þau Andemariam Beyene, sem búsettur var á Íslandi, Bandaríkjamanninum Christopher Lyles og tyrknesku stúlkunni Yeşim Çetirin. Öll dóu þau í kjölfar aðgerðanna og virkuðu plastbarkarnir aldrei sem skyldi enda höfðu þeir aldrei verið prófaðir vísindalega á neinum lifandi verum áður en Macchiarini prófaði að græða þá í menn.
Í ákærunni segir saksóknarinn Mikael Björk að brot Macchiarinis hafi verið gróf og að hann hafi valdið sjúklingunum þremur alvarlegu líkamstjóni og miklum kvölum. „Með þessu hefur Paulo Macchiarini sýns af sér einstakt tillitsleysi og kaldlyndi,“ stendur þar.
Tengslin við Ísland
Plastbarkamálið er eitt stærsta hneykslismál nútímalæknavísinda og hefur það skekið sænskt samfélag svo um munar á síðustu árum. Málið leiddi til þess á sínum tíma að rektor Karonlinska-háskólans, þar sem Paulo Macchiarini var með rannsóknarstöðu, sagði af sér og olli málið álitshnekki fyrir bæði skólann og Karolinska-sjúkrahúsið.
Tvær rannsóknarskýrslur voru gerðar um málið í Svíþjóð og ein á Íslandi.
Plastbarkamálið tengist Íslandi þannig að Andemariam Beyene, fyrsti plastbarkaþeginn, var búsettur á Íslandi þar sem hann lagði stund á jarðfræði. Hann greindist með krabbamein í hálsi á Landspítalanum og fór í aðgerð.
Vorið 2011 var hann sendur til Svíþjóðar til meðferðar eftir að krabbameinið hafði tekið sig upp aftur og læknir hans hér á landi, Tómas Guðbjartsson, vildi athuga hvaða meðferðarúrræði væru fyrir hendi í Svíþjóð. Tómas átti svo eftir að taka þátt í aðgerðinni þar sem plastbarkinn var græddur í Andemariam auk þess sem hann skrifaði vísindagrein um aðgerðatæknina með Macchiarini og fleiri aðilum.
Stjarnan Macchiarini
Í ákærunni segir að Tómas muni meðal annars bera vitni um það að Macchiarini hafi haldið upplýsingum um aðgerðatæknina og virkni hennar leyndum og að hann hafi hafi vitað að hún „virkaði ekki“.
„Í mínum kreðsum var hann eins konar Ronaldo“
Í vitnaskýrslu yfir Tómasi, sem er hluti af rannsóknargögnum í málinu, lýsir hann því hvernig það gerðist að hann tók þátt í aðgerðinni með Paulo Macchiarini jafnvel þó ekki að lægju fyrir neinar sannanir á því að aðgerðatæknin virkaði: Það er að segja að ljóst væri að hægt væri að græða plastbarka í menn með þessum hætti. Meðal þess sem Tómas segir um Macchiarini í vitnaskýrsluni er hversu hissa hann hefði verið þegar hann áttaði sig á því að Macchiarni var starfandi á Karolinska-sjúkrahúsinu: „… ég vissi hver Macchiarini var. Ég var ótrúlega hissa á því að hann væri í Stokkhólmi. Í mínum kreðsum var hann eins konar Ronaldo.“
Á öðrum stað í vitnaskýrslunni segir Tómas að það að framkvæma aðgerðina á Andemariam með Macchiarini hefði verið eins og að hafa „eins konar Jesúm Krist“ á skurðstofunni.
Lýsingar Tómasar benda því til að það hafi hjálpað Macchiarini mjög að vera stjarna í læknaheiminum á þessum tíma og að vegna þessa hafi ekki vaknað eins miklar efasemdir um hann og aðgerðir hans og hefði átt að vera.
Auk þessara tengsla Tómasar við málið þá var Birgir Jakobsson, sem síðar varð landlæknir á Íslandi, forstjóri Karolinska sjúkrahússins þegar Paulo Macchiarini var ráðinn þangað árið 2010. Birgir skrifaði undir ráðningarsamning Macchiarinis á þeim tíma en endurnýjaði hins vegar ekki samninginn eftir að ítalski skurðlæknirinn hafði framkvæmt aðgerðirnar þrjár sem hann er nú ákærður fyrir. Ástæðan fyrir því að Birgir endurnýjaði ekki ráðningarsamning Macchiarinis í nóvember 2013 var að skömmu áður hafði verið ákveðið að hann fengi ekki að gera fleiri aðgerðir á spítalanum þar sem hann hafði ekki sinnt þessum þremur sjúklingum sem skyldi eftir að hann græddi í þá plastbarka.
Andemariam lést svo nokkrum mánuðum síðar, í ársbyrjun 2012.
Eiginkonan ber einnig vitni
Annar aðili sem ber vitni í málinu gegn Macchiarini er ekkja Andemariams Beyene, Mehrawit Tefaslase. Hún bjó með honum á Íslandi ásamt börnum þeirra tveimur.
Mehrawit hefur sagt í vitnsskýrslu sem er hluti af rannsóknargöngum málsins að Macchiarini hafi sagt við Andemariam að hann þyrfti að fara í aðgerðina til að lifa af. Þegar Macchiarini sagði þetta við Andemariam hafði aðgerðatæknin ekki verið prófuð á mönnum eða dýrum. Læknir sem var hluti af rannsóknarteymi Macchiarinis um tíma hefur sagt að hann hafi prófað aðgerðatæknina á rottum eftir að plastbarkinn var græddur í Andemariam. Læknirinn, Oscar Simonson, hefur sagt að tæknin hafi ekki virkað þegar hún var prófuð á rottum.
Um sannfæringartilraunir Macchiarinis segir Mehrawit í vitnaskýrslunni: „Ég segi frá því sem maðurinn minn sagði við mig og hann talaði við þennan lækni [Macchiarini] um aðgerðina. Hann sagði við hann að hann hefði ekki notað þessa aðgerðatækni á manneskjum áður og spurði af hverju hann vildi nota hana á sér […] en þessi læknir sagði að það væri öruggt að plastbarkinn myndi virka í átta til tíu ár og hann sagði líka við manninn minn að það væri séns á því að hann gæti fengið að sjá fallegu börnin sín vaxa úr grasi og það var þess vegna sem maðurinn sagði ok,“ segir hún.
Eftir að Andemariam lést flutti Mehrawit frá Íslandi til smábæjar í Dalarna í Svíþjóð ásamt börnum þeirra.
En ekki verður séð að þeirri spurningu sé velt upp hvernig Macchiarini gat framkvæmt þarna ósamþykktar aðgerðir með ósamþykktu plasti og án allra úrskurða frá vísindasiðanefndum.