Félaginu Cape Cod FS í skattaskjólinu Marshall-eyjum, sem Samherji notaði á árunum 2011 til 2018 til að greiða laun starfsmanna sinna í Afríku samkvæmt upplýsingum úr Samherjaskjölunum, var slitið þann 1. nóvember síðastliðinn. Félagið er því ekki lengur virkt. Þetta kemur fram í fyrirtækjaskránni á Marshall-eyjum.

Tveimur vikum fyrir aðdraganda umfjöllunar Stundarinnar, Kveiks og Al Jazeera um Samherjaskjölin, sem Wikileaks hafði látið miðlunum í té, var staða fyrirtækisins á Marshall-eyjum athuguð og var Cape Cod FS þá ennþá virkt félag. Þetta gerðist þann 29. október.

Tveimur dögum síðar var búið að slíta félaginu. Cape Cod FS var stýrt af eignastýringar- og sjóðsstýringarfyrirtæki sem heitir The Trust Company of the Marshall Islands. Í Samherjaskjölunum kemur fram að fyrirtækið hafi verið skattskylt á Marshall-eyjum um hríð en einnig segir að félagið hafi verið skattskylt á Kýpur.

Upplýsingarnar um félagið Cape Cod FS og lokun bankareikninga þess í ríkisbankanum DNB  hafa vakið mikla athygli í Noregi síðastliðina viku. Málið hefur verið sagt vera einn stærsti skandall sem átt hefur sér stað í norskum banka. 

Virkt í lok októberCape Cod var virkt félag í lok október en er það ekki lengur.

„Við þurfum að gera áhafnarsamning á milli Esja Fishing (PTY) í Namibíu og Cape Cod“

Millifærsla frá Namibíu til Cape CodSkjalið sýnir millifærslu frá namibísku félagi Samherja til félagsins Cape Cod FS, sem var með heimilisfang á Kýpur, út af launagreiðslum í Bandaríkjadollurum fyrir fimm starfsmenn, þar af fjóra íslenska.

Meira en 9 milljarðar til og frá félaginu

Eins og fjallað var um í umfjölllunum fjölmiðlanna var Cape Cod FS félag sem stofnað var á Marshall-eyjum þann 27. september árið 2010. Í kjölfarið stofnaði félagið tvo bankareikninga hjá norska DNB-bankanum, sem þá hét DNB NOR, helsta viðskiptabanka Samherja erlendis. Í gögnunum kemur fram að ráðgert hafi verið að millifæra allt að 800 þúsund dollara, um 100 milljónir króna, til og frá þessum reikningum á mánuði.

Fjármálastjóri Samherja á Kanaríeyjum, Brynjar Þórsson, var einn af þremur aðilum sem hafði leyfi til að millifæra fé af bankareikningum. Hinir tveir voru tveir einstaklingar á Kýpur sem tengjast rekstri starfsmannaleigunnar JPC Ship Management sem Samherji gerði ítrekaða samninga við á þessum árum um leigu á starfsmönnum til að manna skip sín í Afríku. Aðallega var um að ræða „Rússa“ eins og Samherjamenn kölluðu þá, einstaklinga frá Eystrasaltslöndunum og Úkraínu. Íslenskir sjómenn Samherja í Máritaníu, Marokkó og Namibíu fengu einnig greidd laun af þessum bankareikningum eins og fjölmörg gögn í Samherjaskjölunum sína.

Framkvæmdastjóri dótturfélags Samherja, Esju Seafood á Kýpur, Ingvar Júlíusson, átti meðal annars í samskiptum við starfsmannaleiguna  JPC Ship Management um að gera slíkan samning við starfsmannaleiguna árið 2013 vegna veiða Samherja í Namibíu: „Við þurfum að gera áhafnarsamning á milli Esja Fishing (PTY) í Namibíu og Cape Cod sem er eins og samningurinn á milli Cape Cod og hinna skipanna. Hver myndi sjá um þetta ykkar megin frá?“

Einn fyrrverandi starfsmaður Samherja í Namibíu sagði við Stundina að hann hefði fengið síðast greitt frá Cape Cod FS árið 2016, svo dæmi sé tekið.

Í tölvupósti frá Aðalsteini Helgasyni, fyrrverandi framkvæmdastjóra Kötlu Seafood á Kanaríeyjum, árið 2016 ræddi hann meðal annars um Cape Cod FS.  Í viðtali við Stundina fyrir skömmu sagðist hann ekkert hafa komið að rekstri Samherja í Namibíu eftir árið 2012. Miðað við tölvupóstinn sem hann sendi til Jóhannesar Stefánssonar, framkvæmdastjóri Namibíuútgerðarinnar,  í apríl árið 2016 er þetta ekki satt  þar sem hann var skipuleggja launagreiðslur frá Cape Cod árið 2016. „Þetta er Cape Cod samningsformið sem verið hefur í gildi frá 2016. Bartek er að drafta ný form[sic]“, sagði Aðalsteinn.

Félög Samherja gerðu því samninga við Cape Cod FS um þessa þjónustu og notkun á skattaskjólsfélaginu og svo gerðu einstaka starfsmenn Samherja í Afríku samninga við Cape Cod um greiðslu launanna.

Af þessum sökum er Cape Cod FS oft og ítrekað kallað stærsti lánardrottinn Namibíufélaga Samherja í þeim gögnum um aðgengileg eru hjá Wikileaks þar sem félögin í skuldu Cape Cod FS launagreiðslur starfsmanna á grundvelli þessara samninga.

Bankareikningum lokað í kjölfar athugunar

Á næstu árum, frá 2011 til 2018, áttu rúmlega 9 milljarðar króna eftir að renna til og frá Cape Cod FS. Félög Samherja erlendis, meðal annars á Esja Seafood og félög Samherja í Namibíu, fjármögnuðu Cape Cod enda var félagið notað til að greiða laun sjómanna Samherja í Afríku á grundvelli samninga við starfsmannaleiguna JPC Ship Management. Félagið Esja Seafood, eitt helsta eignarhaldsfélag Samherja erlendis, millifærði til dæmis 324 sinnum inn á bankareikninga Cape Code FS, oft ansi háar fjárhæðir eða meira en milljón Bandaríkjadollara.

Í maí í fyrra gerðist það svo, eftir að bandarískur banki hafði neitað millifærslu frá félaginu, að DNB-bankinn lokaði bankareikningum Cape Cod FS. Ástæðan var meðal annars sú að bankinn fékk ekki upplýsingar um endanlegan eiganda félagsins frá þeim aðila sem sagður var eigandi þess, JPC Ship Management auk þess sem bankinn sagði í áhættumati að áframhaldandi viðskipti við félagið fælu í sér „of mikla áhættu“ þar sem bankinn vissi ekki hver endanlegur eigandi félagsins var. Bankinn sagðist því ekki hafa „neina vitneskju“ um endanlegan eiganda félagsins en fullyrti þó að félagið væri „ekki lengur undir Samherja.“

Sú staðreynd að banki viti ekki deili á viðskiptamönnum sínum stríðir gegn lögum og reglum um aðgerðir til að berjast gegn peningaþvætti og fjármögnun hryðjuverka þar sem bankinn á fyrir vikið erfiðara með að átta sig á tilgangi millifærslna. Í slíkum tilfellum ber bönkum að grípa til aðgerða, krefjast svara og sannana um endanlegan eiganda félagsins eða þá að loka á viðskipti við viðkomandi félag.

„Við höfum engar upplýsingar um vinnuskilyrði áhafna skipanna“

Þá hafði norski bankinn áhyggjur af félagslegum undirboðum í rekstri þeirra fyrirtækja sem sjómennirnir sem fengu laun frá Cape Cod FS störfuðu hjá. Um þetta sagði í : „Áhætta sem fólgin er í vinnuskilyrðum starfsmannanna. Við höfum engar upplýsingar um vinnuskilyrði áhafna skipanna. Eru þau í samræmi við alþjóðleg lög og reglur [The International Maritime Labor Convention? Eiga sér stað félagsleg undirboð þarna?.“

Ekkert í gögnunum sannar hins vegar endanlegt eignarhald Cape Cod FS, hvorki fyrr né síðar, og taldi DNB það ekki vera boðlegt og lokaði því bankareikningunum eftir að rúmlega 9 milljarðar króna höfðu farið um reikninga Cape Cod FS í bankanum.

Cape Cod FS slitiðSkjáskotið sýnir að búið er að slíta Cape Cod FS og var þetta gert í byrjun mánaðarins.

Félaginu slitið eftir viðtalsbeiðnir

Eitt af því sem er merkilegt við slitin á Cape Cod FS nú byrjun nóvember áttu sér stað um tveimur vikum eftir að Samherji og Þorsteinn Már Baldvinsson forstjóri höfðu fengið sendar spurningar frá fréttaskýringaþættinum Kveik á RÚV fyrir hönd þeirra þriggja miðla sem komu að umfjöllun um málið. Þá hafði sjónvarpsstöðin Al Jazeera í Katar einnig sent spurningar á Samherja. Bréfaskipti Kveiks og Samherja má lesa á vef RÚV.

Í þeim kemur meðal fram að Kveikur hafði fyrst samband við Samherja til að biðja um viðtal  tæpum mánuði áður en Wikileaks og fjölmiðlarnir birtu fréttir og gögn um Samherjamálið. Spurningarnar bárust 15. og 25. október, en félaginu var slitið um viku eftir að seinni spurningarnar bárust.

Hvort þetta sé tilviljun eða ekki liggur ekki fyrir þar sem ástæða slita félagsins kemur ekki fram í fyrirtækjaskránni á Marshall-eyjum. 

Tímasetningin er hins vegar áhugaverð þar sem slit félagsins áttu sér stað skömmu áður en starfsemi þess og notkun Samherja á félaginu, og aðgerðir  DNB gegn því í fyrra, voru að verða opinberar í umfjöllunum fjölmiðlanna og birtingu Wikileaks á Samherjaskjölunum.

Krefjast svaraStjórnvöld í Noregi hafa krafið DNB svara um hvað gerðist í málefnum Cape Cod FS inni í bankanum áður en bankareikningum félagsins var lokað í fyrra. Rune Bjerk er forstjóri DNB.

Hertari reglur á Marshall-eyjum

Önnur möguleg skýring á slitum félagsins er að Marshall-eyjar hafa byrjað að herða þær reglur sem ná yfir aflandsfélög í skattaskjólinu, líkt og Stundin hefur fjallað um. 

Skattaskjólið hefur í gegnum tíðina verið þekkt fyrir að bjóða fjárfestum upp á sérstaklega mikla leynd um viðskipti þeirra. Til að mynda þurftu aðilar sem stofnuðu eignarhaldsfélög á Marshall-eyjum ekki að gefa upp raunverulegt eignarhald á félaginu sem þeir stofnuðu, svokallaðan endanlegan eiganda (e. beneficial owner). Þetta kemur fram í upplýsingagögnum fyrirtækisins Rivkin árið 2011 en þetta fyrirtæki veitti slíka þjónustu. Þá þurftu erlendir aðilar, sem stofnuðu skúffufyrirtæki á Marshall-eyjum, ekki að greiða neina skatta þar í landi auk þess sem engin skilaskylda á ársreikningum er í landinu. Gagnsæi var því lítið sem ekkert.

Sökum þessa voru Marhshall-eyjar á svörtum lista Evrópusambandsins yfir skattaskjól heimsins þar til í byrjun október á þessu ári. Þá kom fram í fjölmiðlum að sambandið hefði tekið þá ákvörðun að færa landið af listanum. Þessum svarta lista Evrópusambandsins var komið á fót árið 2017 með það fyrir augum að berjast gegn peningaþvætti og fjármögnun hryðjuverka í heiminum.

Ein af ástæðunum fyrir því að Marshall-eyjar eru ekki lengur á þessum svarta lista er að í nóvember í fyrra tóku gildi nýjar reglur í skattaskjólinu sem fela í sér að gefa þarf upp endanlega eigendur allra fyrirtækja þar í landi. Öll fyrirtæki á Marshall-eyjum þurftu að gefa upp endanlegan eiganda sinn síðast í nóvember árið 2018. 

Miðað við það að Cape Cod FS var ennþá virkt félag þar til í byrjun nóvember árið 2019 þá hljóta aðstandendur félagsins að hafa tilkynnt um raunverulegt eignarhald félagsins í fyrra. En þetta útilokar ekki möguleikann á því að Cape Cod FS hafi nú verið slitið af einhverjum sambærilegum, formlegum ástæðum sem lúta að því að Marshall-eyjar hafa verið að vinna að því að auka gagnsæi í viðskiptum eignarhaldsfélaga sem eru starfandi í eyjunum og að eigendur Cape Cod FS hafi ekki viljað lúta þessum reglum.

Stundin hefur bæði gert ítrekaðar tilraunir til að ná tali af Þorsteini Má Baldvinssyni, forstjóra Samherja sem nú er kominn í leyfi frá stöfum, og eins Kristjáni Vilhelmssyni, útgerðarstjóra félagsins og næst stærsta hluthafa, en án árangurs. Þorsteinn Már hefur ekki svarað beiðni um viðtal og Kristján vildi ekki ræða við blaðamann.