Gunnar Bragi Sveinsson sjávarútvegsráðherra og Jón Gunnarsson, formaður atvinnuveganefndar Alþingis, sögðu í viðtölum við fréttastofu RÚV í gær að ekki kæmi til greina að bjóða upp fiskveiðikvóta líkt og Færeyingar hafa gert. Helstu röksemdir Gunnars og Jóns voru þær að slíkt myndi auka samþjöppun í greininni; í Færeyjum hefðu útlendingar eignast mikinn hluta aflaheimilda og slíkt gæti einnig gerst á Íslandi.

Mynd: Pressphotos

„Ég las grein í færeyskum vefmiðli í morgun þar sem verið var að fara yfir þetta. Og það eru ýmsir gallar á þessu. Það voru ekki nýliðar sem tóku þátt, erlendir aðilar tóku mikið þátt, þetta voru stærstu aðilarnir sem buðu í og svo framvegis. Þetta er það sem við höfum sagt sem höfum efasemdir um uppboð, að myndi gerast. Þetta sé til þess fallið að ýta aflaheimildunum á enn færri hendur en er í dag. Þannig að ég get ekki séð að þetta henti okkur,“ var haft eftir Gunnari Braga og var málflutningur Jóns Gunnarssonar svipaður.

„Vá hvað þeir eru rökþrota“

Jón Steinsson, hagfræðingur við Columbia-háskóla í Bandaríkjunum, gagnrýnir Gunnar Braga og Jón harðlega í færslu á Facebook og segir málflutning þeirra lýsa algjöru rökþroti. „Vá hvað þeir eru rökþrota. En helstu rökin eru að útlendingar hafi tekið þátt í Færeyjum. Ég veit ekki betur en að íslensk lög banni útlendingum að eiga veiðiheimildir,“ skrifar hann og vísar þar væntanlega til 4. gr. laga um fjárfestingu erlendra aðila í atvinnurekstri sem setur hvers kyns aðkomu útlendinga að íslenskum sjávarútvegi þröngar takmarkanir.

Á þetta bendir einnig Einar Gautur Steingrímsson, hæstaréttarlögmaður. „Það gilda reglur um hverjir megi stunda útgerð hér á landi. Það eru innlendir aðilar. Fjárfestar sem myndu bjóða í kvóta eða braska með hann á eftirmarkaði myndu aldrei láta hann óveiddan. Erlendir aðilar hafa ekki yfir neinum skipum að ráða,“ skrifar hann á Facebook og bætir við: „Auðveldlega mætti með lagasetningu fyrirbyggja undarlega viðskiptahætti. T.d. mætti það varða missi veiðiréttar að nýta ekki kvótann á fiskveiðiári. Margar aðrar leiðir kæmu til greina.“

Grjót úr glerhúsi

Svo virðist sem áhyggjur Jóns Gunnarssonar og Gunnars Braga á samþjöppun í íslenskum sjávarútvegi komi Jóni Steinssyni á óvart. „Svo tala þeir um samþjöppun. Þar eru nú aldeilis verjendur núverandi kerfis að kasta grjóti úr glerhúsi eins og nýleg kaup Granda á kvóta minna á,“ skrifar hann og bætir við: „Annars erum við með ákvæði í núverandi lögum um hámarkseign útgerða á kvóta. Svo það myndi setja frekari samþjöppun skorður ef uppboð væru tekin upp alveg eins og það gerir í dag. Æ hvað það hlýtur að vera ömurlegt að þurfa að standa fyrir svona aumum málflutningi.“ 

Þórólfur Matthíasson, hagfræðiprófessor við Háskóla Íslands, leggur einnig orð í belg og bendir á að svo virðist sem Torhéðinn Jenssen, fjármálastjóri Varðins – eins stærsta útgerðarfyrirtækis Færeyja – sé helsta heimild Jóns Gunnarssonar og Gunnars Braga Sveinssonar um uppboð aflaheimilda í Færeyjum. 

„Viðmælendur fréttamanns (ráðherra og formaður atvinnuveganefndar) vitna í innlegg Torhéðins Jenssen á vefsíunni vp.fo til sannindamerkis um að uppboð aflaheimilda auki samþjöppun, vinni gegn nýliðun og færi kvóta í hendur útlendinga. Nú er þess að geta að Torhéðin er ekki óháður upplýsingagjafi í þessu máli. Hann er fjármálastjóri eins stæsta útgerðarfyrirtækis Færeyja, Varðin,“ skrifar Þórólfur og bætir við: 

„Erlent eignarhald er talsvert meira í Færeyskri útgerð en hér á landi. Þannig á Samherji 1/3 í Framherja að því að mér er sagt. Mér er jafnframt sagt að Varðin sé eina stóra útgerðarfyrirtækið sem ekki er með erlenda aðila á eigendahliðinni. Því hefði krafa um að engir útlendingar kæmu að uppboðunum þýtt að Varðin hefði setið tiltölulega einn að kökunni!“

Mynd: Shutterstock

Röksemdir hagsmunaaðila verði að heilögum sannleika

Þórólfur bendir á að Lögþingið í Færeyjum hafi gert það að skilyrði þegar lögin um tilraunauppboð voru samþykkt að einungis fyrirtæki með veiðileyfi mættu bjóða í kvóta. „Hvort það hafi verið skynsamlegt má deila um, en það að nýliðar hafi ekki boðið hefur ekkert með uppboðsaðferðafræðina að gera, heldur með skilyrði Lögþingsins. Hvað samþjöppun varðar þá má nú nefna að íslenska kerfið ýtir undir samþjöppun samanber nýleg kaup HB Granda á kvóta Hafnarness VERs.“ 

Loks spyr hann: „Verður ekki að gera þær kröfur til ráðherra og formanns atvinnuveganefndar Alþingis að þeir afli sér upplýsinga áður en þeir taka upp hráar röksemdir hagsmunaaðila eins og um heilagan sannleika væri að ræða?“

Telur að uppboð séu besta aðferðin 

Stundin hefur áður birt skrif Jóns Steinssonar um tækifæri sem felast í uppboði á aflaheimildum. Í fyrra fjallaði Jón um málið í stuttu innleggi sem fylgdi fréttaskýringu Stundarinnar um afstöðu stjórnmálaflokka á Alþingi til slíkra hugmynda. Jón skrifaði meðal annars:

Það er smjörklípa að halda því fram að uppboð hafi ekki reynst vel í öðrum löndum við úthlutun á veiðiheimildum. Uppboð hafa verið notuð við úthlutun alls kyns náttúrugæða víða um heim og einnig við sölu á opinberum eignum og réttindum. Almennt hafa þau reynst vel og hafa fest sig í sessi sem algert lykiltæki í opinberri stjórnsýslu. Engum dettur í hug að selja ríkisskuldabréf á annan veg en með uppboði. Í dag er einnig gerð krafa um útboð þegar ríkið ræðst í verklegar framkvæmdir. Þetta á við um öll lönd sem ekki eru þeim mun spilltari. Önnur dæmi um uppboð af hálfu hins opinbera víða um heim eru uppboð á farsímarásum, uppboð á rétti til olíuleitar, uppboð á rétti til skógarhöggs, og svo mætti lengi telja. Það er almenn samstaða á meðal fræðimanna um að uppboð séu besta aðferðin til þess að úthluta takmörkuðum gæðum af hálfu hins opinbera. Það sem helst kemur í veg fyrir enn meiri notkun uppboða er spilling. Svo einfalt er það. Þegar uppboð eru ekki notuð hafa þeir sem eru innvígðir og innmúraðir mun meira svigrúm til þess að sölsa undir sig verðmæti á undirverði. Það er þessi spilling sem þetta mál snýst um. En stjórnarflokkarnir vilja vitaskuld þyrla upp ryki og reyna að telja fólki trú um að málið snúist um eitthvað allt annað. En það gerir það ekki. Þetta mál snýst um að viðhalda forréttindum innvígðra og innmúraðra auðmanna á kostnað almennings.