Timothy Geithner, fyrrverandi fjármálaráðherra Bandaríkjanna, segir að í bankahruninu 2008 hafi Ísland aldrei átt möguleika á gjaldeyrisskiptasamningi við Seðlabanka Bandaríkjanna, þrátt fyrir söguleg tengsl ríkjanna í utanríkismálum. „Segja má að ef einhver hringir frá ríki þar sem bankakerfið nemur nífaldri vergri landsframleiðslu og fer fram á gjaldeyrisskipti sé líklega aðeins eitt svar sem kemur til greina, segir Geithner. „Því miður, skakkt númer. Hringdu í Alþjóðagjaldeyrissjóðinn.““

Þetta er meðal þess sem kemur fram í nýrri bók Svein Harald Øygard, fyrrverandi seðlabankastjóra, sem kemur út í íslenskri þýðingu á morgun. Bókin ber titilinn „Í víglínu íslenskra fjármála“ og inniheldur fjölda frásagna af samskiptum Øygard við stjórnmálamenn og aðila í fjármálaheiminum um orsakir og afleiðingar bankahrunsins 2008.

Øygard er norskur hagfræðingur sem gegndi embætti seðlabankastjóra á Íslandi frá febrúar til ágúst 2009. Hann var kallaður til af minnihlutastjórn Jóhönnu Sigurðardóttur og Steingríms J. Sigfússonar í ársbyrjun 2009 til að fylla skarð Davíðs Oddssonar eftir að honum var ýtt úr Seðlabanka Íslands með lagabreytingu.

„Fyrir hrunið 2008 bentu allir á Ísland þegar stórar fjármálabólur komu til tals“

Í bókinni er viðtal við Geithner, sem var bankastjóri Seðlabankans í New York þegar íslensku bankarnir hrundu, en tók við sem fjármálaráðherra í ríkisstjórn Barack Obama í janúar 2009. „Fyrir hrunið 2008 bentu allir á Ísland þegar stórar fjármálabólur komu til tals,“ er haft eftir Geithner. „Reyndar voru þær víða annars staðar. Við vorum ekki með neitt Íslandsteymi.“

Í hringiðu hrunsins var mikið rætt um ástæður þess að Bandaríkin höfnuðu því að gera gjaldeyrisskiptasamning við Ísland, þrátt fyrir sterk tengsl í utanríkismálum frá Seinni heimsstyrjöld. „Ég minnist ekki neinnar umræðu um stefnu í utanríkismálum þegar Ísland var tekið til skoðunar,“ segir Geithner. „Þegar beiðni er studd röksemdum sem varða markmið stefnu í utanríkismálum vísum við á Alþjóðagjaldeyrissjóðinn. Slík rök stuðla vissulega að stuðningi okkar með milligöngu Alþjóðagjaldeyrissjóðsins en duga ekki í gjaldeyrisskiptum.“

Geir Haarde og Davíð OddssonHaustið 2008 leituðu stjórnvöld til vinaþjóða um aðstoð við að leysa úr vanda fjármálakerfisins.

Mynd: MBL / Golli

Seðlabanki Bandaríkjanna gerði slíka samninga við Danmörku, Noreg og Svíþjóð í lok september 2008. Geithner segir Norðurlöndin ekki hafa talist til miðstöðva fjármála og því ekki verið í forgangi vegna slíkra samninga, en þó hafi þessi þrjú komist á blað í greiningunni. „Hugmyndin var að búa til úrvalslista yfir ríki. Þau væru flokkuð eftir grundvallarstyrkleika. Maður skoðaði svo áhættuþætti í tilteknu ríki og hugsanleg áhrif þeirra á fjármálakerfið í heild og á Bandaríkin og myndaði sér skoðun á því hvort þetta gæti mögulega gengið.“

Misstu trúna á íslenska hagkerfinu

Samkvæmt þeim viðtölum sem Øygard tók var beiðni Íslendinga tekin alvarlega. Starfsfólk Seðlabanka Bandaríkjanna segir hana hafa verið greinda með tilliti til skilyrða bankans. „Ísland kom ekki vel út,“ segir háttsettur starfsmaður. „Ísland þurfti á lánsheimildum að halda en ekki gjaldeyrisskiptum.“

„Þetta er eitthvert það flóknasta kerfi sem ég hef nokkurn tíma séð.“

„Teikning var gerð af innbyrðis tengslum eigenda íslensku bankanna,“ segir Terrence Checki, yfirmaður nýrra markaða og alþjóðamála hjá Bandaríska seðlabankanum, en hann annaðist undirbúning málsins. „Þetta er eitthvert það flóknasta kerfi sem ég hef nokkurn tíma séð.“

Talið var að ákvörðun um að veita Íslandi fyrirgreiðslu hefði aldrei staðist skoðun gagnvart Bandaríkjaþingi þar sem landið hafi ekki verið kerfislega mikilvægt. „Við komumst að þeirri niðurstöðu að 1 til 2 milljarða bandaríkjadollara gjaldmiðilsskipti yrðu að litlu gagni við að koma í veg fyrir að menn misstu trúna á þessu 170 milljarða dollara efnahagskerfi,“ var haft eftir Nathan Sheets, hagfræðingi við Bandaríska seðlabankann. „Af þeirri ástæðu mæltum við starfsmennirnir gegn því að komið yrði á gjaldeyrisskiptum við Ísland.“

Málstofa um bók Øygard fer fram kl. 16 á morgun, þriðjudaginn 1. október, í fyrirlestrarsal Þjóðminjasafnsins. Að loknum fyrirlestri Øygard verða pallborðsumræður með Gunnari Haraldssyni, formanni fjármálaráðs, Gylfa Magnússyni, dósent og fyrrverandi ráðherra, Kristrúnu Heimisdóttur, lögfræðingi og fyrrverandi aðstoðarmanni ráðherra, og Vilhjálmi Bjarnasyni, lektor og fyrrverandi alþingismanni.