Skúli notaði félag í skattaskjólinu Tortólu til að halda utan um hlutabréf sín

Á OZ-tímabilinu í kringum aldamótin fékk Skúli Mogensen um 1200 milljóna króna lán í ríkisbankanum Landsbanka Íslands til að kaupa hlutabréf í ýmsum nýsköpunar- og tæknifyrirtækjunum. Fjárfestingarnar voru í gegnum félag á Tortólu og þurfti að afskrifa stóran hluta lánanna eftir að netbólan sprakk.

8. apríl 2019 · 08:34

Ingi Freyr Vilhjálmsson

ritstjorn@heimildin.is

Skúli Mogensen, fjárfestir sem rær nú að því öllum árum að reisa flugfélagið WOW-air aftur við í kjölfar gjaldþrot þess, notaði eignarhaldsfélag í skattaskjólinu Tortólu til að halda utan um hlutabréf í hugbúnaðarfyrirtækinu OZ og fleiri tæknifyrirtækjum á árunum í kringum síðustu aldamót. Félagið hét Pallium International Limited og yfirtók Landsbanki Íslands félagið vegna skulda þess við bankann árið 2002. Skúli skuldaði Landsbankanum um 1200 milljónir króna á þessum tíma.

Fjallað er um Tortólufélagið í grein í Stundinni um viðskiptasögu Skúla Mogensen.

Viðskiptasaga Skúla í Landsbanka Íslands og notkun hans á umræddu Tortólafélagi er hluti af stærri sögu um hvernig Skúli náði að efnast vel eftir að fyrirtækið sem hann stýrði, OZ, hafði verið yfirtekið af Landsbanka Íslands árið 2002. Skúli fékk svo að kaupa eignir OZ aftur af Landsbanka Íslands eftir að bankinn hafði verið einkavæddur og seldur til nýrra eigenda, feðganna Björgólfs Guðmundssonar og sonar hans, Björgólfs Thors Björgólfssonar. Landsbankinn hafði þá sett þessar eignir inn í kanadadískt dótturfélag sem Skúli stýrði en svo eignaðist hann félagið, ásamt samstarfsmönnum sínum hjá OZ, og stýrði félaginu til ársins 2008 þegar það var selt fyrir ótilgreint verð - fleiri milljarða króna - til finnska farsímarisans Nokia sem á þeim tíma var eitt stærsta farsímafyrirtæki í heimi.

„Mig minnir en vil ekki fullyrða það að það hafi verið samkvæmt ráðgjöf Landsbankans á þeim tíma að setja eignirnar í eignarhaldsfélag“

Landsbankinn og Mossack Fonseca

Notkun Skúla á umræddu Tortólafélagi hefur aldrei komið fram áður opinberlega og hún vekur nokkra athygli. Landsbanki Íslands átti síðar eftir að verða stór viðskiptavinur panömsku lögmannsstofunnar Mossack Fonseca, eins og varð opinbert þegar Panamaskjölin rötuðu í fjölmiðla, og ráðlagði bankinn viðskiptavinum sínum að stofna eignarhaldsfélög í skattaskjólum til að halda utan um fjárfestingar sínar.

Ríkisbankinn Landsbanki Íslands hafði hins vegar byrjað að veita slíka þjónustu fyrir einkavæðingu bankans, líkt og félag Skúla og fleiri sambærileg dæmi sýna fram á, og beindi viðskiptavinum sínum í þá átt að stofna félög í skattaskjólum.

Um stofnun félagsins segir Skúli: „Varðandi OZ þá er það rétt að Landsbankinn tók það yfir 2002. Á þeim tíma hafði ég fjárfest töluvert í öðrum hátæknifyrirtækjum bæði á Íslandi svo og erlendis. Ég var sjálfur á þessum árum á stöðugu flakki og bjó um tíma í Bandaríkjunum, Íslandi, Svíþjóð og Kanada. Mig minnir en vil ekki fullyrða það að það hafi verið samkvæmt ráðgjöf Landsbankans á þeim tíma að setja eignirnar í eignarhaldsfélag [Pallium International Limited] með þessum hætti og tóku þeir veð í því. Þess má líka geta að það tókst sem betur fer að endurreisa OZ aftur með glæsibrag og þar með að gera upp við Landsbankann samkvæmt uppgjöri okkar við þá á þeim tíma.“

Útlánin til Skúla voru ekki færð niður

Nafn umrædds Tortólufélags kemur fram í minnisblaði frá endurskoðendaskrifstofunni PWC þarf sem fjallað er um afskriftarþörf út af lánveitingum til Skúla en DV greindi frá umræddu minnisblaði árið 2013.

Í minnisblaði PWC sagði að færa þyrfti útlán til Skúla meira niður: „Útlán til Skúla nema 666 m.kr. og bókfært verð yfirtekins eignasafns 517 eða 1183 m.kr. samtals. Framlag í afskriftarsjóð er 100 m.kr. Til tryggingar yfirdráttarskuldar og erlends láns, samtals að fjárhæð 666 m.kr. er talið safn hlutabréfa í OZ og öðrum hátæknifyrirtækjum að matsverði 520 milljónir. Óvissa um veðtöku er til staðar […] Eignasafnið er metið á ætluðu markaðsvirði en raunveruleg viðskipti með þessi bréf eru nánast engin.“

Landsbankinn hafði sem sagt ekki fært niður útlánin töpuðu til Skúla Mogensen en slíkt hefði rýrt eignir bankans. Þetta er gagnrýnt í minnisblaði endurskoðendanna. „Hér virðist í fljótu bragði vera um að ræða tryggingarvöntun og ofmat eigna að fjárhæð 400 m.kr. (146+254) en aðeins 100 m.kr. lagðar til afskriftarsjóðs útlánsins. Þá er aðfinnsluverður losarabragur á frágangi mála og afhendingu veðsettra bréfa og keyptra sem eykur enn á óvissu og áhættu tengdum þessum málum. Þess má geta að í vinnuskjali útlánaeftirlits dags 27. nóv. 2001 er tryggingarvöntun talin 401 m.kr. og gert ráð fyrir að framlag í afskriftasjóð þyrfti að vera 400 m.kr. Að auki er gerð sú athugasemd að mikil óvissa ríki um seljanleika væntanlegra veða.“

Afsláttur veittur út á afskriftir Skúla

Eins og kemur fram í grein Stundarinnar um viðskiptasögu Skúla þá kom það í ljós eftir að Björgólfsfeðgar tóku við bankanum að eignasafn bankans, meðal annars veð á bak við lánveitingar til Skúla Mogensen, var ofmetið. Fyrir vikið fengu Björgólfsfeðgar 700 milljóna króna afslátt á Landsbanka Íslands og voru 400 milljónir króna af afslættinum út af ofmetnum lánum til Skúla Mogensen og áðurnefnds eignarhaldsfélags Pallium International.

Um þetta sagði Valgerður Sverrisdóttir í svari á Alþingi í nóvember árið 2003: „Já, það hefur verið gengið endanlega frá söluverði bankanna. Söluverð Landsbankans vegna sölu til Samsonar, sem var 45,8% hlutur, var 139 millj. dollara, þ.e. um 12,3 milljarðar kr. miðað við gengi dollarans þegar gengið var frá samkomulaginu um kaupin. Síðan hefur krónan styrkst gagnvart dollar. Það kemur hins vegar ekki að sök því að fjárhæðin er að fullu nýtt til að greiða niður erlend lán. Í samræmi við kaupsamninginn hafa sérstakir trúnaðarendurskoðendur farið yfir ólíkt mat samningsaðila á afskriftaþörf Landsbankans. Niðurstaðan af því mati er að lækka skuli kaupverð bankans um 700 millj. kr. í samræmi við kaupsamninginn.“

Á endanum greiddi eignarhaldsfélag þeirra Björgólfsfeðga, Samson, því 11,6 milljarða króna fyrir bankann í stað 12,3 milljarða króna og varð íslenska ríkið því af 700 milljónum af kaupverðinu, sem jafngildir 1,4 milljörðum króna að núvirði. Meira en helmingur af þessu var vegna þess að ríkisbankinn Landsbanki Íslands hafði tekið mikla áhættu þegar bankinn lánaði Skúla Mogensen og eignarhaldsfélagi hans meira en milljarð króna, meðal annars til að kaupa áhættusöm hlutabréf í tækni-og sprotafyrirtækjum.