Ekkert bendir til þess að dómarar við Landsdóm hafi verið hlutdrægir í störfum sínum, sætt óeðlilegum þrýstingi eða haft óeðlileg tengsl við stjórnmálamenn. Skipun dómstólsins var ekki á skjön við kröfur Mannréttindasáttmála Evrópu um sjálfstæðan og óvilhallan dómstól. Þetta er niðurstaða Mannréttindadómstóls Evrópu í máli Geirs H. Haarde, sendiherra Íslands í Washington, gegn Íslandi. 

Eftir að dómur Landsdóms féll árið 2012 setti Geir H. Haarde fram alvarlegar ásakanir á hendur þeim dómurunum sem komust að þeirri niðurstöðu að sakfella bæri hann samkvæmt lögum.

„Það er greinilegt að meirihluti dómenda hér, 9 af 15, hefur talið sig knúinn til að sakfella fyrir eitthvað eitt atriði, hversu lítilfjörlegt sem það er, til þess að draga að landi þann hluta Alþingismanna sem stóðu að þessari ákæru,“ sagði Geir á fréttamannafundi eftir uppkvaðningu dómsins. „Það er stórfurðulegt að pólitíkin í landinu skuli hafa laumað sér með þessum hætti inn í þennan virðulega dómstól.“ 

Bar þungar sakir á dómara

Þarna bar Geir þungar sakir á dómarana Markús Sigurbjörnsson, Brynhildi Flóvenz, Eggert Óskarssonar, Eirík Tómasson, Hlöðver Kjartansson, Ingibjörgu Benediktsdóttur, Magnús Reyni Guðmundsson, Viðar Má Matthíasson og Vilhjálm H. Vilhjálmsson, en í þessum hópi eru meðal annars dómarar og dómsforseti Hæstaréttar Íslands, héraðsdómarar, núverandi landsréttardómari og dósent við lagadeild Háskóla Íslands.

Geir gaf í skyn að með niðurstöðu sinni í Landsdómsmálinu hefðu umræddir dómarar látið undan vilja stjórnmálamanna og verið að þjóna „pólitíkinni í landinu“. Slíkt hefði eðli málsins samkvæmt falið í sér alvarleg brot á grunngildum um sjálfstæði og hlutleysi dómara í réttarríki. Eftir því sem Stundin kemst næst hefur Geir aldrei rökstutt sérstaklega eða rennt stoðum undir þær ásakanir sem hann setti fram á hendur þessu fólki. 

Í dómi Mannréttindadómstóls Evrópu sem kveðinn var upp í morgun er fullyrt að ekkert hafi komið fram sem bendi til þess að skipan og fyrirkomulag Landsdóms sé á skjön við kröfur 6. gr. Mannréttindasáttmála Evrópu um sjálfstæðan og óvilhallan dómstól. Það að átta af 15 dómurum við Landsdóm hafi verið kjörnir af Alþingi, sama aðila og fór með ákæruvald í málinu, geri dómstólinn ekki hlutdrægan eða ósjálfstæðan.

Ekkert gefi ástæðu til að efast um hlutleysi dómaranna

Geir Haarde hélt því fram í kæru sinni til Mannréttindadómstólsins að dómararnir sem Alþingi tilnefndi í Landsdóm hefðu verið skipaðir á pólitískum forsendum og gætu þannig haft tryggð eða tengsl við stjórnmálaflokkana á þingi. Þannig hafi sjálfstæði og óhæði Landsdóms ekki verið hafið yfir allan vafa. Jafnframt hafi Alþingi farið út fyrir eðlileg mörk gagnvart dómsvaldinu með því að framlengja skipun dómara.

Mynd: Wikimedia / Zinneke (CC license)

Mannréttindadómstóllinn tekur ekki undir þessi sjónarmið Geirs og telur ekkert hafa komið fram sem gefi ástæðu til að efast um hlutleysi dómaranna við Landsdóm. Þá hafi ekki komið fram vísbendingar um að dómarar við Landsdóm hafi sýnt hlutdrægni í störfum sínum.

Að þessu leyti styður niðurstaða Mannréttindadómstólsins ekki með nokkrum hætti þær alvarlegu ásakanir sem Geir Haarde setti fram á hendur níu dómurum í kjölfar dómsuppkvaðningar í Landsdómsmálinu árið 2012. 

Rangt að aðeins hafi verið brotið gegn formreglu

Á fréttamannafundinum í kjölfar dómsins fullyrti Geir að það hefði verið „sýknað þegar kemur að öllum efnisatriðum í málinu“. Þá sagði hann: „Það er sakfellt fyrir eitt smáatriði í þessu og það meira að segja svo vægilega að það er ekki refsað fyrir það. Og þetta smáatriði er formsatriði. Það er svokallað formbrot.“ 

Mynd: norden.org

Hið rétta er að í dómi Landsdóms var skýrt tekið fram að með hátterni sínu hefði Geir ekki aðeins brotið gegn formreglu heldur beinlínis vanrækt að marka pólitíska stefnu til að takast á við þann efnahagsvanda sem honum hlaut að vera ljós strax í febrúar 2008.

„Ef slík stefna hefði verið mörkuð og henni síðan fylgt eftir á skipulegan hátt, þar á meðal af Seðlabanka Íslands og Fjármálaeftirlitinu, má leiða að því rök að draga hefði mátt úr því tjóni, sem hlaust af falli bankanna í byrjun október 2008,“ sagði í dómi Landsdóms á sínum tíma.

Taldi dómurinn þannig að stjórnarskrárbrot Geirs hefði haft beinar afleiðingar og stuðlað að því að ekki var mörkuð skýr pólitísk stefna til að takast á við þær hættur sem steðjuðu að íslensku efnahagslífi árið 2008.

Mannréttindadómstóllinn telur brot
Geirs ekki hafa snúist um smáatriði 

Mannréttindadómstóll Evrópu hefur ekkert út á þessa túlkun Landsdóms á stjórnarskrárákvæðinu og ráðherraábyrgðarlögum að setja. Þá virðist dómstóllinn ósammála sjónarmiði Geirs að brot gegn 17. gr. stjórnarskrárinnar, þess efnis að forsætisráðherra beri að halda ráðherrafundi um „mikilvæg stjórnarmálefni“, sé aðeins „smáatriði“, „formsatriði“ eða „svokallað formsbrot“.

Telur Mannréttindadómstóllinn þvert á móti að 17. gr. stjórnarskrárinnar sé ákvæði sem skipi „veigamikinn sess í stjórnskipan landsins í ljósi þess að þar eru sett mikilvæg viðmið um hvernig ætlast sé til að starfi ríkisstjórnar sé háttað, sem samráðsvettvangur fyrir stefnumótun og yfirstjórn hins opinbera að því er varðar mikilvæg málefni“ [þýðing blaðamanns]. 

Mynd: Af vef dómstólsins

Tekið er undir þá niðurstöðu Landsdóms að Geir H. Haarde, sem forsætisráðherra og verkstjóri ríkisstjórnar, hafi verið ábyrgur fyrir því að kröfum 17. gr. stjórnarskrár væri fylgt. Þá er Mannréttindadómstóll Evrópu sammála Landsdómi um að ákvæðið teljist nægilega skýrt, jafnvel þótt orðin „mikilvæg stjórnarmálefni“ kunni að vera háð túlkun.

Telur dómstóllinn að Landsdómi hafi verið fullkomlega heimilt að túlka landslög með þeim hætti sem gert var í dóminum yfir Geir Haarde. Brotið sem Geir var dæmdur fyrir hafi verið nægilega skilgreint í lögum og túlkun Landsdóms í samræmi við eðli brotsins. Þannig hafi Geir mátt sjá fyrir að hátterni hans gæti varðað refsiábyrgð samkvæmt stjórnarskrá og lögum um ráðherraábyrgð. Fyrir vikið hafi ekki verið brotið gegn 7.  gr. Mannréttindasáttmála Evrópu um enga refsingu án laga. 

„Ég vann lands­dóms­málið efn­is­lega“

Geir hefur sent fjölmiðlum yfirlýsingu þar sem hann segist virða niðurstöðu Mannréttindadómstólsins. Hann heldur því til streitu að hann hafi unnið Landsdómsmálið efnislega.

„Sú niðurstaða Lands­dóms að sýkna mig af al­var­leg­ustu sök­un­um sem á mig voru born­ar skipt­ir mestu máli fyr­ir mig. Ég vann lands­dóms­málið efn­is­lega. En í ljósi þess að ég var sak­felld­ur án refs­ing­ar fyr­ir eitt minni hátt­ar atriði í mál­inu taldi ég mér skylt að fá úr því skorið hjá Mann­rétt­inda­dóm­stóln­um hvort Alþingi hefði með málsmeðferð sinni og máls­höfðun brotið gegn mann­rétt­inda­sátt­mál­an­um,“ skrifar Geir.

„Einkum taldi ég mik­il­vægt að láta reyna á hvort það stæðist nú­tíma­kröf­ur um réttar­far að þing­menn færu með ákæru­vald og að meiri­hluti dóm­ara væri kos­inn póli­tískri kosn­ingu. Mann­rétt­inda­dóm­stóll­inn komst að þeirri niður­stöðu að ís­lenska ríkið hafi ekki gerst brot­legt við ákvæði í Mann­rétt­inda­sátt­mála Evr­ópu. Ég virði þá niður­stöðu.“

–––
Fyrirvari ritstjórnar: Einn þeirra dómara sem er nafngreindur í þessari frétt, Vilhjálmur H. Vilhjálmsson, er faðir Inga Freys Vilhjálmssonar, blaðamanns á Stundinni.