Svik og prettir eru andstæðan við traust og helsti óvinur þess. Vísvitandi lygar og ósanngjarnar ásakanir hafa það að markmiði að grafa undan, skaða og skemma fyrirætlanir annarra. Einstaklingar og hópar sem eru með falska ásýnd og falda fyrirætlan eru iðulega hættulegir samfélaginu. Þeir ala á sundrungu og reyna að telja fólki trú um að aðrir séu falskir en ekki þeir sjálfir.  

Harðstjórar frussa lyginni og skyrpa blekkingu á rúðurnar sem við horfum í gegnum, þangað til við hættum að sjá út og eina leiðin fyrir okkur er að hreinsa rúðuna, svo notuð sé orwellsk líking. Við þurfum að nota réttu orðin og hugtökin til að geta séð aftur í gegnum rúðuna og segja öðrum skilmerkilega frá því sem við sjáum.

Í innrásinni í Írak árið 2003 var stríðsreksturinn á forsíðum vestrænna fréttamiðla einfaldaður með andlitsmyndum tveggja karla, Saddams og Bush, með fyrirsögninni: Hvor sigrar? Líkt og þetta væri spil fyrir tvo leikendur. Myndin af þeim saman varð mikilvægari en veruleikinn sem fórnarlömbin bjuggu í, borgararnir sem misstu allt sitt. Nú segir Trump: „enginn friður án Trumps“. Þannig er stríð Rússa í Úkraínu að þróast í mynd af tveimur körlum: Pútín og Trump og í Palestínu í Netanyahu og Trump.

Trump, Pútín og Netanyahu halda langar bullræður, hver í sínu landi, þar sem þverstæður blómstra og vítahringir spinnast saman. Markmiðið með lyginni er þó ekki aðeins að varpa skugga á trúverðugleika annarra. Þetta er líka átakanleg aðferð við að byggja upp traust á sjálfum sér með því að grafa undan öðrum. Þá skortir öll heilindi og samkennd.

Hættum að fylgja öskrandi lygurum sem hrópa hver á annan: „Þú ert klikkaður!“, „Þú ert sturlaður!

• En umfram allt, við skulum ekki ljúga að okkur sjálfum.

Hvað er sannleikur?

Sannleikurinn blasir við en við erum slegin blindu. Það er of auðvelt að telja okkur trú um hvaðeina ef við gerum ekki greinarmun á sönnu og lognu. Við vitum hvað við eigum að gera. Hvers vegna gerum við ekkert?

Lygi byrgði okkur sýn og við vorum slegin blindu. Hvað getur bjargað okkur frá lygi sem veldur þjáningu? Sannleikurinn virðist ekki vera nóg, það þarf líka að vera vegur til að ganga og ljós til að skilja.

Ef við þekkjum sannleikann eða kunnum að koma auga á hann, þá þurfum við ekki að óttast lygina. Hún hrekkur í burtu, festist ekki í huganum, skolast í burtu eins og drulla á gluggarúðum. 

Sannleikurinn er ekki aðeins safn af staðreyndum, og niðurstöður af margítrekuðum tilraunum, heldur einnig heildin og samhengið, sem við þurfum að lesa í.

Að elska friðinn og sannleikann

Eldar loga víða og hugurinn reikar um. Við horfum á þjóðarmorð á Gaza í beinni útsendingu og blóðuga innrás í Úkraínu. Fréttirnar dynja á okkur úr öllum áttum og við missum einbeitinguna og snúumst í hringi. Lygin slær fólk blindu og kemur í veg fyrir að það sjái útgönguleiðina, brunastigann og neyðarútganginn. 

Sennilega erum við auðveld bráð, því brennipunktinn skortir og vitum ekki hvert við eigum að beina athyglinni. Til að öðlast sýn á nýjan leik þurfum við að elska friðinn og sannleikann. Verum ekki hrædd við að leita sannleikann þótt leiðin sé torleiði og margar götur standi til boða. 

Við þurfum að taka okkur tak, það eru illgjarnir lygarar við völd sem hafa hag af því að hugsanir okkar séu þokukenndar og við getum því glatað frelsinu og góðvildinni, jafnvel með eigin samþykki í kosningum. 

Kosturinn við lygina er að hún knýr okkur til að hugsa meira um sannleikann, eftir að við greinum hana. Við getum ekki skýlt okkur á bak við fáfræði, við höfum aðgang að upplýsingum og getum ekki leyft okkur að trúa gömlum frösum og bábiljum.

Innrás Rússlands í Úkraínu og þjóðarmorð í Palestínu eru byggð á lygi til að geta lagt undir sig land annarra þjóða. Valdakarlarnir geta ekki stuðst við sannleikann. Helstu fórnarlömbin eru óbreyttir borgarar, börn, konur og karlar. Þessar ríkisstjórnir hafa framið glæpi gegn mannkyni, svo margsannað þykir, og orsakað hungursneyð.

Hvernig afhjúpum við lygara? Við þurfum að búa yfir aðferðum til að meta áreiðanleika fullyrðinga og réttmæti ályktana. Við höfum stríðs- og mannréttindadómstóla sem ættu að hafa meira vægi. Við getum líka svipt lygarana völdum með samstöðu okkar, þjóðarinnar og í samstarfi þjóða. Þar liggur skylda gagnrýninna borgara.

Handtökuskipun alþjóða glæpadómstólsins

Ríkisstjórnum Rússlands og Ísraels er stjórnað af harðstjórunum Pútín forseta Rússlands og Benjamín Netanyahu forsætisráðherra Ísraels, þeir svífast einskis, þeir eru morðingjar sem finna ekki til og er sama um dauða annarra. Alþjóða glæpadómstóllinn flokkar þá sem glæpamenn og hefur gefið út handtökuskipun á hendur Netanyahu, Pútín og Múhameð Deif einum af leiðtogum Hamas (dáinn). 

Ríkisstjórn Bandaríkjanna er stjórnað af lygara, bullara, rasista sem mun ekki koma neinum til bjargar. Við þekkjum hann, vitum þetta nú þegar og megum ekki loka augunum fyrir þessu. Hann nýtur einskis trausts.

Gagnrýnin hugsun og bull

Gagnrýnin hugsun þolir illa bull. Kosturinn við gagnrýna hugsun er að hún leitar sannleikans í hverju máli. Gagnrýnin hugsun er aðferðin sem er notuð í leitinni að betra samfélagi. Hún getur verið hörð en hún er ekki miskunnarlaus, hún er ávallt skuldbundin mannúð og er sanngjörn því hún er ekki byggð á kreddum.

Bullarinn slær um sig með vinsælum gildum; lýðræði, frelsi, heiðarleika, ábyrgð, en það skiptir engu máli, því orðin verða jafnskjótt ofnotuð og merkingarlaus. Hann notar ekki tungumálið til að lýsa staðreyndum og skiptast á skoðunum heldur til að rugla fólk í ríminu.

Getur verið að bullið sé orðið einkenni tíðarandans og menningarinnar? Ef ekki, þá vofir sú hætta yfir. Bullið virðist þó hafa vakið marga gagnrýna borgara af værum sefur, kveikt áhuga og endurnýjað umhyggju fyrir sannleikanum. Að minnsta kosti er orðið brýnt að afhjúpa bullvirkjana. Bull getur verið aðferð til að ná völdum í samfélagi sem ber ekki umhyggju fyrir sannleikanum. 

Það er hægt að leita sannleikans í vísindum, fræðum, bókmenntum og hvers konar listum og innhverfri íhugun. Meginaðferðin er að beita gagnrýnni og skapandi hugsun sem einkennist af rökvísi, ígrundun og einnig sköpunargáfu.

Þessi tegund af hugsun greinir, metur og bætir við en markmiðið er að finna svör og betrumbæta veröldina. Rök eru gild eða ógild, sönnunargögn styðja málið eða ekki.  Gagnrýnin manneskja dregur ályktanir út frá gildum forsendum.

Staðreyndin er þó að: Bullarinn hunsar allt. Hann ber ekki virðingu fyrir vísindum, ekki fyrir mannréttindum, ekki listum heldur aðeins eigin völdum. Það er ekki hægt að kveða hann í kútinn með rökum eða skynsemi. Sennilega er það vitundin um völdin og áhrifamáttinn sem nærir hann líkt og vímuefni.

• Við þurfum að ljúka upp hugskotssjónum okkar og neita okkur um að bíta í þetta óeiningarepli.

Berið elsku hvert til annars

Berið elsku hvert til annars, ráðlagði Jesús sonur Maríu í Jóhannesarguðsspjalli sem er alþekkt, auðskiljanlegt og aðgengilegt á flestöllum tungumálum og boðskapurinn víðkunnur. Verkefnið er að læra að bera elsku hvert til annars, það er allt of sumt. Að elska óháð öllu, hverskonar mismunun, landamærum, trúarbrögðum, búsetu og efnahag. 

Lífsgildin sem þarf að rækta til að geta gert þetta eru virðing, vinsemd, mildi og góðvild. Þau vekja löngun til að bera elsku til annarra og þau tempra og koma í veg fyrir hörku, ofbeldi, refsigleði og hefndarþorsta.

Verkefnið framundan

Við vitum hvert hlutverk okkar er núna: Að knýja á stjórnvöld og fyrirtæki að taka þátt í því að stöðva þessa harðstjóra sem hrella heiminn um þessar mundir með eyðileggingu og manndrápi. Ekki vera hrædd. 

Höldum áfram að mótmæla, sniðganga, þrýsta og rétta hjálparhönd. Hvetjum stjórnvöld til að standa sig og öðlast hugrekki til að láta rödd okkar heyrast í alþjóðasamfélaginu.

Ef við berum elsku hvert til annars þá vísar ljósið okkur leiðina, ljós góðvildar, þá tökum við ekki frá öðrum heldur gefum, ausum úr okkar brunni.

• Þoku lyginnar léttir stöku sinnum og þá verður skyggnið ágætt og skylda okkar verður augljós.