Þar var komið sögunni um Daríu Saltykovu – eða Saltytjíku – að hún var orðin ekkja aðeins 25 ára gömul og réði yfir landareign þar sem púluðu fyrir hana 600 sálir, það er að segja þrælar, því slík var ánauð bændafólksins í Rússlandi að þar var í raun um einskæran þrældóm að ræða.

Það var 1755 sem hún missti manninn sinn, einn ættarlauk hinnar voldugu og auðugu Saltykov-fjölskyldu en sjálf var hún raunar líka af valdamiklum landeigenda- og embættisaðli við hirð Romanov-keisaranna. Eiginmaðurinn Gleb hafði verið höfuðsmaður í lífvarðasveitum keisarans og þau áttu tvo unga syni sem báðir voru skráðir í þær sömu sveitir við fæðingu.

Ekki er þó vitað til þess að Saltykov-hjónin hafi komið að ráði nálægt keisarahirðinni og  eftir að Gleb dó virðist Saltytjíka hafa haldið sig eingöngu á landareign sinni, sem var í grennd við Moskvu, nema þegar hún fór í eins konar pílagrímsferðir til ýmissa klaustra hér og hvar í Rússlandi.

Sleppti fram af sér beislinu

Saltytjíka mun nefnilega hafa verið afar trúuð allt frá unga aldri. Það er hér um bil hið eina sem vitað er með vissu um æskuár hennar og uppeldi. Sögur eru að vísu til um að hún hafi sætt miklu harðræði af hendi foreldra sinna en það eru sennilega sögusagnir sem spruttu af tilraunum manna til að skýra þann hrylling sem einkenndi árin eftir að hún varð ekkja og tók fyrst að pína og síðan myrða þræla sína.

Eftir því sem best er vitað voru það líka bara seinni tíma söguskýringar er hermt var að Saltytjíka hafi myrt eiginmann sinn með eitri. Að minnsta kosti er ekkert sérstakt sem bendir til þess, né heldur að Gleb hafi leikið konu sína illa.

En eftir að hann dó sleppti hún þó fram af sér beislinu og það sem í ljós kom var ófagurt. Hún tók nú að ríkja eins og einvaldsdrottning yfir landareign sinni og tók að sýna þrælum sínum svo ótrúlega hörku og grimmd að orð fór brátt af.

Bannað að drepa þræla, en ...

Það þurfti þó meira en lítið til. Allir stóreigendur máttu í raun fara með þræla sína eins og þeim sýndist og margir þeirra sýndu mikla hörku. Engin lög bönnuðu eigendum að refsa sálum sínum fyrir það sem þeir sjálfir kusu að túlka sem misgerðir, leti, óhlýðni eða hvað annað. Að vísu var bannað að drepa þræla en þá sjaldan að kvartað var yfir slíku til yfirvaldanna var málum jafnan drepið á dreif, til dæmis með því að þrælarnir hefðu einfaldlega sýnt hneykslanlegan mótþróa þegar verið var að refsa þeim og þeir sjálfir ættu því sök á dauða sínum.

Sem dæmi um hvers konar meðferð á þrælum þótti eðlileg í Rússlandi má nefna að önnur hefðarfrú, sem bar nafnið Saltykova, varð kunn fyrir að geyma þrælastúlku eina, er hún hafði þjálfað til að greiða á sér hárið, í örlitlu búri sem komið var fyrir í snyrtistofu hennar. Þar mátti stúlkan dúsa árum saman svo hún væri alltaf til taks þegar þessi frú Saltykova fékk þá hugmynd að láta greiða sér.

Og engum þótti ástæða til að gera veður út af þessari meðferð á þrælastúlkunni.

Sannkristin kona?

Allra fyrstu misserin eftir að Daría Saltytjíka varð ekkja fór ekki miklum sögum af henni. Hún sinnti búinu og fór í sínar pílagrímsferðir, þótt hún ætti reyndar líka fínt hús í Moskvu. Hún var þá orðin feiknarík því auk arfsins eftir Gleb réði hún einnig landareignum og lausafé bæði móður sinnar og ömmu en þær höfðu þá báðar tekið upp á því að ganga í klaustur og afsöluðu sér eigum sínum til Saltytjíku.

Segir sig sjálft að þær sögur eru til að Saltytjíka hafi með einhverjum hætti þvingað móður sína og ömmu til að flýja inn fyrir klausturmúra en um það verður ekki sagt frekar en svo margt annað er að henni lýtur.

Það er til dæmis heldur ekki vitað hvort sönn er sú saga að Saltytjíka hafi um skeið átt í ástarsambandi við náfrænda Glebs heitins, en sá hét Sergei Saltykov og er frægur fyrir að hafa verið fyrsti ástmaður Katrínar miklu keisaraynju. Sergei Saltykov var hæfileikalítill dillibossi sem fékkst aðallega við að „komast yfir konur“ og sennilega var  hann faðir frumburðar Katrínar, Páls Romanovs, sem varð Rússakeisari eftir himnaför hennar 1797.

Og sem allir síðari „Romanov“ keisarar voru komnir frá.

Saltytjíka mundar svipuna

Hvað sem því líður, fyrst heyrðist kvartað undan því að eitthvað verulega ósæmilegt væri á seyði á landareign Saltytjíku árið 1757. Það var strax þaggað niður en næstu árin varð orðrómur um hörku Saltytjíku í garð þræla sinna æ háværari. 

Í stuttu máli virðist Saltytjíka brátt hafa farið að stunda „refsingar“ til þess eins að fullnægja einhvers konar sadisma. Lýsingarnar sem til eru eru ægilegar. Að húðstrýkja þræla fyrir leti, mótþróa eða hvað annað var alsiða í Rússlandi og á flestum landareignum voru sérstakir menn hafðir til þess arna.

Saltytjíka fór hins vegar að stunda húðstrýkingar sjálf og gekk alltaf lengra og lengra. Stundum hýddi hún þræla sína, bæði karla og konur, svo ofsalega að hún varð örþreytt og varð að hætta misþyrmingunum. En þrælarnir sluppu þó ekki við svo búið því hún fékk þá verkstjórum sínum vöndinn eða svipuna og svo var haldð áfram að píska.

Hún átti líka til að rífa með handafli svo til allt hár af kvenfólki, hella yfir þræla sjóðandi vatni eða á veturna að stinga þeim niður í tjarnir sem síðan frusu svo fólk sat þar fast í fimbulkulda.

Og svo framvegis.

Líkin fara að hrannast upp

Saltytjíku var sérstaklega uppsigað við konur, ekki síst ungar konur. Ef hún vissi af því að þrælastúlka á landareign hennar var nýgift eða barnshafandi, mátti viðkomandi vara sig, því líklegra en hitt var að Saltytjíka birtist brátt með svipu sína og eldheita klíputöng á lofti.

En hún sló þó alls ekki hendinni á móti því að misþyrma og drepa unga pilta líka.

Líkin fóru að hrannast upp á landareign hennar og skiptust brátt tugum, já, hundruðum.

Engin leið er að vita hve lengi hún hefði getað haldið þessu áfram ef ekki fyrir óvænta þróun mála á æðstu stöðum.

Árið 1762 dó Elísabet, keisaraynja Rússlands, en hún hafði ríkt í rúm 20 ár. Hún var dóttir Péturs mikla. Við völdum tók systursonur Elísabetar, Pétur 3., en eftir innan við hálft ár á valdastóli var honum steypt og hann síðan drepinn. Fyrir valdaráninu stóð kona hans, hin þýska Katrín, sem nú varð keisaraynja, en hún naut stuðnings öflugra hirðmanna er höfðu fyrirlitið Pétur 3. af ýmsum ástæðum.

Katrín mikla kemur til skjalanna

Katrín var þýsk í húð og hár og átti í rauninni ekkert tilkall til valda í Rússlandi, nema soninn Pál, sem þá var 7 ára og átti að heita af Romanov-ættinni, þótt líklega hafi hann bara verið sonur Sergei Saltykovs, sem fyrr greinir. En Katrín var því í viðkvæmri stöðu fyrstu árin eftir að hún settist í hásætið og virðist hafa tekið þann pól í hæðina að sýna fram á sem mest frjálslyndi og vilja til nútímalegri stjórnarhátta.

Og það mun hafa verið ástæðan fyrir því að þegar ættingjum nokkurra þræla, sem Saltytjíka hafði myrt, tókst að koma umkvörtunum síðar og bónarbréfum alla leið til hirðarinnar í Pétursborg, þá tók Katrín mjög óvæntan pól í hæðina.

Og það sem næst gerðist er ástæðan fyrir því að sagan um Saltytjíku og kvalalosta hennar á sér sess í pólitískri ævisögu Katrínar miklu en ekki bara í glæpa- og grimmdarsögu Rússlands á 18. öld.

„Að vísu var bannað að drepa þræla en sjaldan var kvartað yfir slíku til yfirvaldanna“