Ástralía er í fjórða sæti yfir þau ríki sem fanga mestu koldíoxíði með CCS tækninni (Carbon capture and storage). Stærsta CCS verkefnið þar í landi hefur verið gagnrýnt harðlega fyrir lélegan árangur á sama tíma og verkefnið sogar til sín mikið almannafé. Heimildin hefur fjallað um áform Carbfix í Hafnarfirði og er viðtalið nú hluti af síðustu umfjöllun blaðsins þar sem fjallað er um alþjóðleg viðhorf og reynslu annarra ríkja af kolefnisföngun og förgun.

Rod Campell er rannsóknarstjóri hjá ástralskri hugveitu.

Rod Campell er rannsóknarstjóri hjá Australian Institute hugveitunni, sem sérhæfir sig í rannsóknum á grænum málefnum og áhrifum þeirra á efnahag í landinu. Sjóðurinn hefur sterk tengsl við umhverfissamtök og stjórnmálaflokk græningja þar í landi. Rod er andvígur CCS tækni, sem hann segir að hafi verið markvisst notuð sem grænþvottur fyrir gas-, olíu- og kolarisa. CCS tæknin hefur lengi verið notað í Ástralíu og mikil reynsla er komin á slíka starfsemi þar í landi. Fátt bendir til að tæknin nýtist umhverfinu, þvert á móti að mati Rod. 

„Í Ástralíu hafa leikendur í CCS tækninni breyst umtalsvert á síðustu tuttugu árum,“ segir Rod. Í fyrstu hafi umræðan snúist að mestu leyti um „hrein kol“, eins og það er kallað. „Hugmyndin var sú að við gætum notað eins mikið af kolum og við vildum. CCS tæknin myndi svo hreinsa það allt saman upp,“ útskýrir hann. „Kolin eru ekki jafnstór hluti af raforkukerfinu í dag og þá. Nú nýtum við miklu meira af vind- og sólarorku,“ segir hann og nefnir að hlutfallið nú sé 60 prósent á móti 40 prósent af grænni orku. 

„Það sem hefur hins vegar breyst er að Ástralir eru orðnir einir af stærstu útflutningsaðilum í heiminum á fljótandi gasi. Erum við orðin nánast jafn umsvifamikil og Katar í þessum efnum,“ segir Rod og bætir við að CCS iðnaðurinn hafi því fengið framhaldslíf eftir kolavegferðina og sé núna nánast eingöngu notaður til þess að kolefnisjafna olíu- og gasiðnaðinn.

„Megináhersla CCS tækninnar hér á landi er því aðallega að kolefnisjafna olíu- og gasiðnaðinn,“ segir Rod.

Fyrst og fremst grænþvottur

Spurður hver kostnaður skattgreiðenda sé vegna þessa, segir Rod ekkert einfalt svar við þeirri spurningu. „Iðnaðurinn hefur fengið um 3 milljarða ástralska dollara, eða yfir 260 milljarða íslenskra króna, frá mismunandi þáttum stjórnkerfisins. En það sem er mikilvægara að skilja er að fæst þessara CCS verkefna sem eru áætluð komast aldrei á laggirnar,“ segir hann. „Markmiðið er beinlínis að þessi verkefni komist aldrei á koppinn. Þetta er gert til þess að afvegaleiða stjórnvöld og lánveitendur. Meðal annars svo ekki sé ráðist í kostnaðarsamt hreinsunarstarf á olíu- og gaslindum.“

Það þýðir í reynd að sú hugmynd sé seld að til standi að ráðast í CCS verkefni til þess að dæla koldíoxíði í olíulindirnar sem eru nánast orðnar tómar í stað þess að hreinsa upp svæðið.

„Hundruð gas- og olíulindir eru komnar á síðasta dag og það mun kosta milljarða ástralskra dollara að hreinsa svæðið. Með því að seinka þessu, geta þeir sagst ætla að hreinsa þetta upp í framtíðinni og græða því sem nemur,“ útskýrir Rod og bætir við: „CCS er í raun grænþvottur í Ástralíu og til þess gerður að afvegaleiða almenning og stjórnvöld.“ 

Fanga skattaafslætti

Rod segir áhrifin víða og ólík eftir landsvæðum. „Það er til að mynda CCS verkefni hér í Viktoríu sem hefur verið í bígerð í mörg ár. Það er alfarið fjármagnað af stjórnvöldum og hefur kostað um 15 milljónir dollara,“ segir hann, sem nemur um 1,3 milljörðum íslenskra króna. Verkefnið hefur ekki enn hafið störf.

„Ef þú ert að tala um beina styrki, þá er Ástralía með eina verksmiðju á sinni ábyrgð, og hún er tengd Chevron, oft kölluð Gorgon. Það verkefni hefur fengið mögulega um hundrað milljón ástralskra dollara í beinum styrkjum,“ segir Rod. 

Gorgon er stærsta CCS verkefni veraldar og mjög umdeilt á meðal almennings í Ástralíu. Það kostaði meira en þrjá milljarða ástralskra dollara að byggja verksmiðjuna sem er ætlað að dæla niður CO2 úr gasframleiðslu. Gorgon er í daglegu tali kölluð CCUS tækni, en u-ið stendur fyrir „utilisation“ eða hagnýtingu. Gasið er nýtt til þess að fá meira af jarðefnaeldsneyti upp úr borholum fyrirtækisins. Áætlað var að verkefnið gæti fangað og dælt niður um fjórum milljónum tonna af CO2 á ári hverju. 

Verkefnið er minna í sniðum en Carbfix stefnir á að verða, samkvæmt fjárfestakynningu sem unnin var fyrir fyrirtækið árið 2023. Þar var talað um fyrirætlanir um að dæla niður 4,8 milljónum tonna. Carbfix hefur þó hafnað því, og segjast slíkt aðeins mögulegt, þá sem nýtt verkefni sem færi í gegnum nýtt leyfismat.

Gorgon hefur aldrei náð markmiðum sínum. Að meðaltali hefur það fargað um einni milljón tonna af CO2 á ári hverju. Rod segir verkefnið víti til að varast: „Chevron virðist að auki sama um að tapa peningum á verkefninu, því þeir fá meiri háttar skattaafslætti út af þessari starfsemi,“ segir Rod og bætir við: „Gasiðnaðurinn hefur ekki þurft að greiða skatta af 149 milljörðum ástralskra dollara út af CCS tækninni.“

Stál og sement skipta litlu

Hér á landi er gjarnan rætt um sements- og stálfyrirtæki sem dæmi um iðnað sem þarf á svona tækni að halda. „Þegar litið er til ástralska mengunariðnaðarins þá eru stál og sement ekki jafnmiklir mengunarvaldar og margir gætu haldið. Ekki þegar litið er á stóru myndina. En það gagnast olíu- og gasfyrirtækjum að þessi iðnaður sé þarna líka. Þannig geta þeir viðhaldið einhvers konar rökræðum um tilgang þessarar tækni á meðan sannleikurinn er sá að þetta er aðallega nýtt af olíu- og gasfyrirtækjum,“ segir Rod.  

Spurður út í viðhorf almennings til þessarar starfsemi, segir Rod að flestir átti sig líklega ekki almennilega á henni þar sem hún sé tæknilega flókin. 

„Umhverfisverndarsinnar eru algjörlega andsnúnir CCS tækninni hér í Ástralíu. Aðallega vegna þess að hún er notuð til að réttlæta ný olíu- og gasverkefni. Grænu flokkarnir eru andvígir þessu og efins um gagnsemi CCS tækninnar. Það er ekki nema almenningur verði var við vökvabrot (fracking) sem hann áttar sig á alvöru málsins,“ segir Rod.

Ótti og græðgi ráða för

Aðspurður hvort stjórnmálamenn fylgi vísindum í ákvarðanatöku sinni eða taki mið af efnahagnum, hlær hann. „Þú ert ekki héðan, er það?“

„Ástralskir stjórnmálamenn nálgast þennan iðnað á tvenns konar hátt; af ótta og græðgi,“ segir Rod. Námuiðnaðurinn hafi farið í umfangsmikla auglýsingaherferð gegn Verkamannaflokknum árið 2010 sem hann telur að hafi leitt til ósigurs sitjandi forsætisráðherra. Eftir það hafi stjórnmálin verið óttaslegin við að styggja iðnaðinn.

„Við höfum séð fjölmörg dæmi þar sem stjórnmálafólk fer rakleiðis úr stjórnmálum yfir í störf hjá þessum sömu fyrirtækjum,“ segir Rod. „Það er beinlinis snúningshurð á milli stjórnmálafólks og þessara fyrirtækja.“

Ekkert af þessu snúist um vísindi eða efnahag. „Þetta snýst um að ný gasverkefni eru fjármögnuð með þeim skýringum að verkefnin verða ekki skelfileg vegna CCS tækninnar. Þetta snýst um að afvegaleiða stjórnmálafólk og almenning svo það þurfi ekki að ráðast í dýrt hreinsunarstarf. Þess vegna eru milljarða hagsmunir í þessu.“  

En hvar liggur þá framtíð CCS iðnaðarins að mati Rod?

„Að fenginni reynslu hljóta það að vera olíu- og gasrisar sem viðhalda helst þessari tækni. Það eru jákvæð teikn á lofti, það eru kosningar í nánd og ef Verkamannaflokkurinn nær minnihlutastjórn með Græningjum, gætum við séð breytingar á þessu,“ segir Rod. 

Spurður hversu mörg CCS verkefni hafa virkað í Ástralíu stendur ekki á svari.

„Ó, engin,“ svarar hann og bætir við: „Það er bara eitt verkefni. Það er Gorgon. Það virkar ekki – og er örugglega ekki einu sinni ætlað að virka, nema sem skálkaskjól fyrir fyrirtækið. Og svo auðvitað til þess að fanga skattaafslætti.“