Jón Gunnar Ottósson fyrrverandi forstjóri Náttúrufræðistofnunar segir að í raun sé verið að selja fólki gróðursetningu í staðinn fyrir kolefnisjöfnun hér á landi. Verið sé að blekkja fólk með sölu á kolefn­is­jöfnun með skóg­rækt.

„Það er í raun verið að selja því gróðursetningu. Það er verið að selja væntanlega kolefnisbindingu til langs tíma en það er ekki verið að selja kolefnisjöfnun eins og fólk heldur að það sé að kaupa. Það eru miklir peningar þarna á bak við.“ 

Þetta kom fram í máli Jóns Gunnars í Rauða borðinu á Samstöðinni í vikunni. 

Kolefn­is­jöfnun ekki „vott­orð til þess að menga meira“

Á vef­síðu Umhverf­is­stofn­unar er kolefn­is­jöfnun skil­greind með eft­ir­far­andi hætti sam­kvæmt lögum um lofts­lags­mál: „Þegar aðili hlut­ast til um aðgerðir ann­ars aðila til að draga úr losun gróð­ur­húsa­loft­teg­unda og/eða binda kolefni úr and­rúms­lofti og notar stað­fest­ingu á slíkum sam­drætti eða bind­ingu til að jafna út sína eigin losun að hluta eða öllu leyt­i.“

Umhverf­is­stofnun tekur sér­stak­lega fram að kolefn­is­jöfnun sé ekki „vott­orð til þess að menga meira“ heldur eigi hún ávallt að koma í kjöl­far aðgerða til sam­drátt­ar. Til þess að sporna gegn lofts­lags­breyt­ingum þurfi fyrst og fremst að draga úr losun gróð­ur­húsa­loft­teg­unda með því að draga úr neyslu og þar með myndun úrgangs, end­ur­vinna þann úrgang sem óhjá­kvæmi­lega fellur til, velja vist­vænar sam­göngur og lofts­lagsvænna matar­æði, minnka mat­ar­só­un, nýta hluti betur og lengur og temja okkur orku­sparn­að.

Verið að veita falskar upplýsingar

Jón Gunnar segir í viðtalinu að allir viti að tré binda kolefni en það taki tíma. „Og eins og þessi verkefni eru sett upp þá er verið að veita svo falskar upplýsingar. Þessi verkefni sem annars vegar er verið að selja sem nytjaskórækt og hins vegar kolefnisbindingarskógrækt sem jafnvel getur skilað sér í miklum ágóða með ræktun það sem við köllum kolefniseininga sem gætu farið á alþjóðlegan markað en þetta er allt sett fram á svo fölskum forsendum.“

Hann tekur sem dæmi að á sumum langferðabílum standi að þeir séu kolefnisjafnaðir. „Ég er að lesa um það að Icelandair sé að selja fólki gróðursetningar og segja að þær kolefnisjafni flugferðirnar. Toyota er að selja með sama hætti og svo mætti áfram telja. Það eru alls konar spegúlantar að græða á þessu fyrirbæri en ef við skoðum málið mjög nákvæmlega þá sjáum við að gróðursetning í dag er ekki að skila bindingu fyrr en eftir 50 til 80 ár.“

Jón Gunnar bendir á að ríkisstjórnarmarkmið er varða loftslagsmál séu miðuð við árin 2030 og 2040 en það sem selt sé í dag skili nettólosun en ekki bindingu næstu 10 til 20 árin. Þá verði að taka inn í dæmið þá jarðvinnslu sem fylgir gróðursetningunni og vísindaleg gögn, hérlendis sem og erlendis, sem sýni að gróðursetning nái ekki að jafna út það sem manneskjan eyðir.

Þannig væri manneskja sem ætlaði að bæta vistspor sitt með því að kaupa gróðursetningu að auka losun í staðinn. 

Ekkert annað en aflátsbréf

Kjarninn spjallaði við Jón Gunnar í byrjun árs 2021 og í því viðtali nefndi hann þetta málefni. Hann sagði að kolefn­is­jöfn­un, það nýyrði sem fyr­ir­tækjum væri þegar orðið tamt að nota í aug­lýs­ing­um, væri ekk­ert annað en afláts­bréf. Synda­af­lausn fyrir neyt­endur sem teldu sig með­vit­aða en væru í raun að láta spila með sig. „Þetta gengur út á það að láta fólk kaupa ein­hverja hríslu svo það geti hagað sér eins og það vill,“ sagði Jón Gunnar. „En þetta er aldrei hugsað til enda. Skógur bindur hratt á meðan hann er að vaxa en svo kemur að því að hann bindur minna heldur en að hann and­ar. Skógur er eins og hver önnur líf­vera. Hann eld­ist, hrörnar og deyr.“

Þegar hann var spurður hvað væri hægt að gera hvað varðar lofts­lags­mál­in þá sagði hann að svarið væri ein­fald­lega að fara að haga sér allt öðru­vísi. „Fara að draga úr losun í stað­inn fyrir að auka hana enda­laust og finna svo upp á ein­hverjum bind­ing­ar­að­ferð­um. Þetta snýst allt um lífs­hætti í raun. Að vernda ákveðna lífs­hætti sem fólk telur sig eiga rétt á og ekki geta verið án.“

Heimatilbúnir staðlar sem ganga ekki upp

Jón Gunnar segir í Rauða borðinu að miklir peningar séu þarna undir. „Ef þú horfir á það sem er að gerast í dag þá eru útgerðarfélög að hoppa á þetta. Erlendir aðilar eru að kaupa jarðir vegna þess að kröfurnar sem hér eru gerðar til vottunar á þessum framkvæmdum til þess að fá viðurkenningu sem svona kolefniseigningar sem gætu farið í sölu standast ekki.“

Hann hrósar Skógræktinni þó fyrir að reyna að búa til vottunarkerfi vegna þess að halda þurfi utan um þessa hluti með einhverjum hætti. „Þeir byggja sína fyrirmynd á breskum staðli sem heitir Woodland Carbon Code en þeir aðlaga því „íslenskum aðstæðum“. Þessi aðlögun felst fyrst og fremst í því að draga úr kröfum. Hún dregur úr kröfum varðandi líffræðilega fjölbreytni og vernd náttúrunnar. Landið er einskis metið í rauninni – þannig að slíkir hlutir eru ekki teknir inn í dæmið svo þetta verður ódýrara,“ segir hann. 

Hann segist aftur á móti viss um að þegar uppi er staðið eftir 30 til 40 ár þegar fyrirtækin ætla að fara að selja þessar kolefniseiningar sem þau fjárfesta í núna þá fái þær aldrei samþykki á alþjóðlegum mörkuðum vegna þess að alþjóðlegir staðlar séu ekki uppfylltir. „Við erum með heimatilbúna staðla sem ganga ekki upp.“

Hægt er að horfa á viðtalið í heild sinni hér.