Mikið magn af plasti er enn á friðlýstu svæði í Krýsuvík þrátt fyrir yfirlýsingar endurvinnslufyrirtækisins Terra um að svæðið yrði hreinsað. Árið 2020 losaði Terra töluvert magn af plastmengaðri moltu í Krýsuvík. Hefur plastið nú veðrast og brotnað niður í minni agnir, sem aftur verða að örplasti sem aldrei verður hægt að hreinsa úr náttúrunni. 

Alls losaði Terra, samkvæmt upplýsingum fyrirtækisins sjálfs, 1.500 rúmmetra af moltu, en ekki er vitað nákvæmlega hversu mikið magn af henni var plastmenguð, þar sem engar rannsóknir voru gerðar eða krafist svara frá Terra þar um. Að sögn talsmanna Terra var eingöngu lítið magn af moltunni plastmenguð, en þegar blaðamaður Stundarinnar fór á svæðið á sínum tíma mátti sjá að stór hluti af moltunni var plastmenguð. 

Sögðust hafa hreinsað svæðið

Eftir að Stundin birti fyrstu frétt um málið, í október árið 2020, fullyrtu forsvarsmenn Terra að hreinsun myndi strax hefjast. Stuttu síðar lýsti fyrirtækið því yfir að hreinsunarstörfum væri lokið. Fór þá blaðamaður Stundarinnar aftur á staðinn og kom í ljós að enn var mjög mikil plastmengun á svæðinu. Brugðust þá forsvarsmenn fyrirtækisins aftur við og sögðust ætla að setja svæðið í fóstur og fylgjast grannt með því ásamt því að hreinsa það. Það hreinsunarstarf hefur augljóslega ekki virkað, því enn er að finna mikla plastmengun á friðlýsta svæðinu.

Þá varð blaðamaður Stundarinnar, ásamt fulltrúum Landverndar, vitni að því tveimur dögum eftir fullyrðingar Terra um að grannt yrði fylgst með svæðinu og það hreinsað, að nýir farmar af moltu sem Terra losaði á svæðið reyndust verulega plastmengaðir. 

Nokkur kíló af hnífapörum

Um var að ræða sérstakt verkefni á milli Landgræðslunnar og Terra um að græða upp ákveðin svæði á friðlýstu svæði í Krýsuvík. Umhverfisráðuneytið greiddi fyrir dreifinguna á plastmenguðu moltunni, en ekkert var greitt fyrir moltuna sjálfa. 

Plast á, og undir, yfirborðinuSjá má plast víðsvegar á yfirborðinu á svæðinu í Krýsuvík, til að mynda plastskeiðar og rör. Þá er plast að finna þegar stungið er í jarðveginn.

Mynd: Bjartmar Oddur Þeyr Alexandersson

Í samtali við Stundina segir Árni Bragason, Landgræðslustjóri, að engri moltu hafi verið dreift frá Terra frá því að atvikið kom upp. Þá segir hann að engar áætlanir séu né samningaviðræður um frekari dreifingu á moltu frá fyrirtækinu.

„Þetta efni var einfaldlega bara ekki nógu gott. Það sama má segja um moltuna sem kom frá Sorpu og við áttum að dreifa. Vandamálið er aðallega hversu illa þetta er flokkað. Ef það kemur bara rusl inn og þá kemur bara rusl út. Við munum ekki dreifa neinu á meðan þetta er svona.“

Þá segir Árni að moltuframleiðslan hafi einfaldlega ekki verið nógu góð og að ferlið hafi ekki verið ásættanlegt. „Bara það hversu mikið magn var að finna af plasti. Ferlið var bara ekki með ásættanlegum hætti. Þó við hefðum sætt okkur við þetta ferli fyrir 10 árum, þá gerum við það bara alls ekki í dag.“ 

Árni segist hafa brugðið að sjá hversu óhrein moltan var og segir að nokkur kíló af hnífapörum hafi verið í moltunni. „Það sem við vorum líka rosalega sjokkeraðir yfir var hversu mikið af hnífapörum komu með. Það voru nokkur kíló af hnífapörum sem voru tekin úr moltunni þarna.“

Engar sektir þrátt fyrir skýra löggjöf

Í lögum um meðferð úrgangs kemur skýrt fram að hægt sé að beita bæði fyrirtæki og einstaklinga sektum fyrir allt að 25 milljónir króna fyrir brot á lögunum. Þrátt fyrir þessa löggjöf er afar fátítt að þessum sektarákvæðum sé beitt. Hafa því fyrirtæki og einstaklingar komist upp með að brjóta lögin svo árum skiptir án þess að nokkrar afleiðingar séu af þeim brotum. Páll Stefánsson, hjá heilbrigðiseftirliti Garðabæjar, Hafnarfjarðar, Kópavogs, Mosfellsbæjar og Seltjarnarness, segir að lítil sem engin hefð sé fyrir því að beita þessu sektarákvæði, en Páll hefur starfað hjá heilbrigðiseftirlitinu í yfir 30 ár. Þá segir hann að það kosti bæði tíma og fjármuni, sem heilbrigðiseftirlitið hafi ekki nógu mikið af, að sækja þessi mál.

„Það virðist sem að það hafi ekki skapast hefð að sekta fólk og fyrirtæki. Þá er þetta líka kostnaðarsamt. Í einu tilfelli beittum við dagsektum, sá peningur sem fékkst úr því dekkaði ekki lögfræðikostnað heilbrigðiseftirlitsins.“ 

Páll segir að heilbrigðiseftirlitið hafi átt fund með forsvarsmönnum Terra vegna málsins á sínum tíma og sagði fyrirtækið að það ætlaði sér að hreinsa svæðið. Svo sem rakið er hér að framan hefur sú hreinsun brugðist, hafi hún átt sér stað.

Gróður byrjaður að þekja plastiðEkki er bara að finna plast á yfirborðinu í Krýsuvík, því einnig má finna umtalsvert plast í jarðveginum.

Mynd: Bjartmar Oddur Þeyr Alexandersson

Moltuframleiðsla á höfuðborgarsvæðinu í molum

Það er ekki bara moltuframleiðsla Terra sem hefur verið í vandræðum. Sorpa byggði um sjö milljarða krónu Gas- og jarðgerðarstöð sem opnaði formlega í fyrra sem fékk nafnið GAJA. Var áætlunin að framleiða gríðarlega mikið magn af moltu, sem Landgræðslan átti meðal annars að dreifa um náttúru Íslands. Í fyrstu sagði Sorpa að framleiðslan á moltunni gengi vel, en eftir að blaðamaður Stundarinnar fór og skoðaði moltuna kom í ljós að hún var mjög menguð af plasti og öðrum aðskotahlutum. Þá neitaði Sorpa í fyrstu að afhenda rannsóknir á moltunni, en þær rannsóknir sýndu að allt of mikið magn af plasti ásamt öðrum mengunarvöldum var í moltunni. Er nú öll framleiðsla Sorpu á moltu urðuð á Álfsnesi. 

Plasmengaðri moltu dreift á urðunarstaðnum á ÁlfsnesiSorpa hefur þurft að dreifa allri sinni moltu á urðunarstaðnum á Álfsnesi þar sem hún er of menguð.

Mynd: Davíð Þór

Moltan mun líklega enda á haugunum

Samkvæmt nýjum lögum skal allur lífrænn úrgangur vera flokkaður sérstaklega á næsta ári. Öll sveitarfélög á höfuðborgarsvæðinu hafa komið sér upp sameiginlegu kerfi sem gerir það að kröfu að íbúum þess verður óheimilt að setja lífrænan úrgang í klassísku gráu tunnuna. Mun hvert heimili fá sérmerkta tunnu og sérstaka pappírspoka sem það á að flokka lífrænan úrgang í. Enn hefur GAJA ekki getað starfað eins og hún á að gera og í dag skilar hún af sér of mengaðri moltu til þess að hægt sé að dreifa henni um náttúru Íslands. Samkvæmt heimildum Stundarinnar er langt í að þetta vandamál verði leyst og verður því moltan áfram urðuð á Álfsnesi. 

Umhverfisstofnun ekki svarað spurningum Stundarinnar

Stundin sendi Umhverfisstofnun spurningar vegna málsins þann 14. nóvember síðastliðinn. Meðal spurninga var hvort stofnunin hafi gert úttekt á svæðinu í fyrra, eins og Terra hafi óskað eftir. Umhverfisstofnun hefur ekki enn svarað fyrirspurn Stundarinnar.