Sigríður Andersen, fyrrverandi dómsmálaráðherra, segir að það yrði nöturlegt ef að á 100 ára afmælisári Hæstaréttar yrðu dómar sem varða Ísland kveðnir upp af dómurum erlendis við Mannréttindadómstól Evrópu (MDE). Skrifar hún grein í Morgunblaðið í dag um málið, sem ber titilinn „Til hvers að verða 100 ára?“
Stundin greindi frá því á mánudag að lögmönnum þætti undarlegt að danski prófessorinn Mads Bryde Andersen hafi verið valinn til að halda ávarp á afmælissamkomu Hæstaréttar um helgina. Hefur hann verið gagnrýninn á MDE og sagt dómstólinn fela í sér ógn við lýðræðið.
Fyrir yfirdeild MDE liggur nú mál sem varðar íslenska réttarkerfið. MDE dæmdi í mars í fyrra íslenska ríkið brotlegt vegna vinnubragða Sigríðar Andersen, þá dómsmálaráðherra, þegar hún skipaði fjóra dómara við Landsrétt í trássi við mat hæfnisnefndar sumarið 2017. Sagði hún af sér í kjölfarið. Íslensk stjórnvöld áfrýjuðu málinu til yfirdeildar MDE og fór málflutningur fram 5. febrúar síðastliðinn, en tekið gæti 12 til 18 mánuði að fá niðurstöðu.
„Æ oftar heyrist hins vegar að menn ætli með sín dómsmál „alla leið“ og er þá oftast verið að vísa til Mannréttindadómstóls Evrópu (MDE),“ skrifar Sigríður. „Menn mega hins vegar ekki missa sjónar á því atriði einmitt að MDE er samstarf ríkja en ekki yfirþjóðlegt vald yfir aðildarríkjunum.“
Í greininni gagnrýnir Sigríður dómstólinn fyrir formgalla og langa málsmeðferð. „Efnislega hefur MDE síðustu áratugi þanið út valdheimildir sínar með því sem hann sjálfur kallar „lifandi lögskýringar“ en gagnrýnendur erlendis hafa kallað „aktívisma“. Þannig hefur MDE kosið að gefa sáttmálanum þá merkingu sem dómstóllinn telur við hæfi hverju sinni, alveg óháð skýrum texta sáttmálans. Væru niðurstöður MDE bindandi að landsrétti væri MDE að stíga varhugaverð skref inn í löggjafarstarf aðildarríkjanna og grafa þar með undan lýðræði ríkjanna,“ skrifar hún.
„Efnislega hefur MDE síðustu áratugi þanið út valdheimildir sínar“
Sigríður segir að hér á landi sé samstaða um öll þau atriði sem mannréttindasáttmálinn tekur til. „Málefnaleg gagnrýni á starfsemi MDE og „lifandi“ túlkun hans á sáttmálanum er ekki á nokkurn hátt aðför að mannréttindum eða mannréttindabaráttu. Þeir sem bregðast við slíkri gagnrýni með hneykslan eða þöggun gera ekki annað en að renna stoðum undir réttmæti gagnrýninnar,“ skrifar hún.
Telur hún fullt tilefni til að fagna þróun dómstóla hér á landi. „Mikilvægar réttarbætur sem gerðar hafa verið á þessum árum eftir lýðræðislega umfjöllun löggjafans eru til vitnis um það að ferillinn er heilt yfir farsæll.“
Segir hún að það hafi tekið áratuga baráttu að fá æðsta dómsvaldið til Íslands þegar fullveldi fékkst frá Dönum. „Með flutningi Hæstaréttar frá Danmörku til Íslands varð sú grundvallarbreyting á dómum um íslensk málefni að þeir voru nú kveðnir upp af dómurum sem þurfa sjálfir að búa við dómana. Það væri nöturlegt ef á þessu afmælisári yrði breyting þar á.“
Ísland fullgilti mannréttindasáttmála Evrópu árið 1953 og lögfesti hann árið 1994. Samkvæmt 2. gr. laganna um mannréttindasáttmála Evrópu eru úrlausnir Mannréttindadómstóls Evrópu ekki bindandi að íslenskum landsrétti. Í 46. gr. sáttmálans kemur þó fram að samningsaðilar séu skuldbundnir til að hlíta endanlegum dómi dómstólsins í hverju því máli sem þeir eru aðilar að.
Athugasemdir