Þessi grein birtist upphaflega í Stundinni fyrir meira en 9 árum.

Uppruni ISIS: Afkvæmi haturs og draums um samstöðu

Draum­ur­inn um sam­ein­uð Ar­ab­a­ríki hef­ur breyst í mar­tröð sem ásæk­ir okk­ur í formi „Íslamska lýð­veld­is­ins“ IS­IS. Upp­runa IS­IS má rekja til hat­urs vegna inn­gripa Banda­ríkj­anna og draums um sam­ein­ingu mús­líma.

Uppruni ISIS: Afkvæmi haturs og draums um samstöðu
Lífið eftir ISIS Ung stúlka í borginni Kobane í Sýrlandi, sem er í rúst eftir stríðsátök undanfarinna ára. Mynd: AFP

Hermenn ISIS hafa nú haldið svæði á stærð við Ísland mánuðum saman. Eftir að hafa sprottið sem skrattinn úr sauðaleggnum síðasta vor hafa þau valdið usla um allan heim, en uppruni samtakanna á sér djúpar og sérkennilegar rætur. Þær liggja í tilraunum Bandaríkjanna til að hafa stjórn á Miðausturlöndum og halda flæði olíu til iðnríkja gangandi. Þær tilraunir hafa leitt til gegndarlausra íhlutana og ótrúlegra óvinsælda Bandaríkjanna í Miðausturlöndum, sem eftir arabíska vorið hafa komið harkalega í bakið á þeim.

Sagan er þvæld og torskilin og á sér ekkert eiginlegt upphaf. Í henni má þó finna marga upplýsandi og áhugaverða, jafnvel súrrealíska, kafla. Í þessari grein verða nokkrir þeirra raktir. Allir varpa þeir að sínu leyti ljósi á uppgang og stefnu Íslamska ríkisins í Írak og Sýrlandi.

Draumur um sameiginlegt veldi múslima

Árið 1948 kom egypskur hermaður heim úr stríði við Ísrael. Hann hét Gamal Abdel Nasser. Hann þoldi ekki kónginn, stéttaskiptinguna og spillinguna í heimalandi sínu og því síður evrópsku heimsveldin sem ráðskuðust með Miðausturlönd. Í stríðinu, meðan hann beið af sér sprengjuregn Ísraela, hóf hann skrif bókarinnar Heimspeki byltingarinnar og leitaði sér liðsinnis meðal herforingja fyrir mögulegt valdarán.

Í Heimspeki byltingarinnar lýsti Nasser meðal annars draumsýn sinni um sameiginlegt veldi múslima: „Þegar ég hugleiði þessi hundruð milljóna múslima, steypt í heild af sameiginlegri trú, verð ég sífellt meðvitaðri um möguleg afrek sem samvinna þeirra gæti náð.“ Þeir þyrftu bara að hrista af sér heimsveldin og taka höndum saman.

Þessi hugmyndafræði var vini hans, Sayyid Qutb, vel að skapi. Qutb var háttsettur í Múslimska bræðralaginu og afkastamikill rithöfundur. Álit hans á vestrænni, sérstaklega bandarískri, siðmenningu var lítið. Hann vonaðist eftir íslamskri byltingu sem myndi koma á fót sharía-lögum og breiða íslam um heiminn með vopnavaldi. Hann vonaðist líka til þess að Nasser yrði leiðtogi þeirrar byltingar.

Nasser tekur völdin

Nasser
Nasser Átti sér draum um að sameina múslímaríki.

Nasser hafði þó aðrar hugmyndir. Á laun áformaði hann að notfæra sér vinsældir Múslimska bræðralagsins í byltingunni, enda var það stærsta fjöldahreyfing landsins. Að henni lokinni skyldi bræðralaginu svo haldið í skefjum. Árið 1952 tók Nasser völdin, fyrst í egypska hernum og svo í landinu öllu. Pólitískum föngum kóngsins var sleppt, en fangelsin strax fyllt aftur af vinstrisinnum. Svo var miðinu beint að Múslimska bræðralaginu.

Spenna milli þess og yfirvalda hafði aukist hratt og Qutb, ásamt bræðralaginu, taldi sig svikinn af stefnu stjórnvalda. Árið 1954 freistaði það þess að láta skjóta Nasser meðan hann flutti ræðu í Alexandríu. Skotin geiguðu og Nasser sagði áhorfendunum að þeir hefðu ekkert að óttast ef hann dæji. „Ef Gamal Abdel Nasser deyr, þá verðið þið öll Gamal Abdel Nasser,“ þrumaði hann, en ræðunni var útvarpað í beinni um alla Arabíu. „Gamal Abdel Nasser er af ykkur kominn og fyrir ykkur og er tilbúinn að fórna sér fyrir þjóðina!“

Nasser herti eftir þetta tök sín á Egyptalandi. Þúsundum meðlima bræðralagsins var nú safnað í fangelsi landsins og sumir þeirra drepnir. Sayyid Qutb var handtekinn og pyntaður árum saman. Loks var hann hengdur árið 1966. Múslimska bræðralagið forhertist gagnvart yfirvöldum. Á meðan jukust vinsældir Nasser meðal Araba sífellt. Hans helstu feilspor voru hrapallegt tap í stríði við Ísrael og innrás hans í Jemen, sem hefur verið kölluð „Víetnamstríð Egypta‟. Hann bauð þó Vesturlöndum byrginn og fjöldi Araba þráði sameiningu múslima undir hans stjórn. Þegar Nasser dó 52 ára og var jarðsettur í Nasr-moskunni í Kaíró fylgdu honum fimm milljónir manna til grafar.

Múslímska bræðralagið sprettur úr arabíska vorinu

Þrátt fyrir harðræðistilburði Nassers var hann með vinsælustu arabísku leiðtogum allra tíma. Hann var maður fólksins, en það hentaði Vesturlöndum illa. Þau þurftu mann sem var þeim hliðhollur. Arftakar Nasser, fyrst Anwar Sadat og síðar Hosni Mubarak, voru þannig menn. Þeir hertu tökin á Egyptum svo um munaði í síbatnandi samstarfi við Bandaríkin. Það samstarf entist allt til arabíska vorsins, þar sem Múslimska bræðralagið spratt upp á ný.

Kjósa
0
Hvernig finnst þér þessi grein? Skráðu þig inn til að kjósa.

Athugasemdir

Allar athugasemdir eru ábyrgð á þeirra sem þær skrifa. Heimildin áskilur sér rétt til að fjarlægja ærumeiðandi og óviðeigandi athugasemdir.
Tengdar greinar

Íslamska ríkið

Hvernig ISIS varð til í bandarískum fangabúðum
Úttekt

Hvernig IS­IS varð til í banda­rísk­um fanga­búð­um

Helstu leið­tog­ar IS­IS kynnt­ust í banda­rísku fanga­búð­un­um Bucca í Ír­ak. Fyrr­ver­andi her­for­ingj­ar úr her Saddams Hus­sein og öfga­full­ir íslam­ist­ar náðu sam­an í fang­els­inu og úr varð ban­vænn kokteill. Fyrr­ver­andi fangi lík­ir búð­un­um við verk­smiðju sem fram­leiddi hryðju­verka­menn. Fang­ar skrif­uðu síma­núm­er hvers ann­ars inn­an á am­er­ísk­ar boxer nær­bux­ur.

Mest lesið

Mataræði er vanræktur þáttur í svefnvanda
2
Viðtal

Mataræði er van­rækt­ur þátt­ur í svefn­vanda

Góð­ur svefn er seint of­met­inn en vanda­mál tengd svefni eru al­geng á Vest­ur­lönd­um. Tal­ið er að um 30 pró­sent Ís­lend­inga sofi of lít­ið og fái ekki end­ur­nær­andi svefn. Ónóg­ur svefn hef­ur áhrif á dag­legt líf fólks og lífs­gæði. Svefn er flók­ið fyr­ir­bæri og margt sem get­ur haft áhrif á gæði hans, má þar nefna lík­am­lega og and­lega sjúk­dóma, breyt­inga­skeið, álag, kvíða, skort á hreyf­ingu og áhrif sam­fé­lags­miðla á svefn­gæði. Áhrif nær­ing­ar og neyslu ákveð­inna fæðu­teg­unda á svefn hafa hins veg­ar ekki vak­ið at­hygli þar til ný­lega.

Mest lesið

Mest lesið í vikunni

„Hann sagðist ekki geta meir“
1
Viðtal

„Hann sagð­ist ekki geta meir“

„Ég gat ekki bjarg­að barna­barn­inu mínu. En ef það verð­ur til þess að ég geti kannski bjarg­að ein­hverj­um, þó ekki nema einu barni, þá vil ég segja sögu okk­ar,“ seg­ir Þór­hild­ur Helga Þor­leifs­dótt­ir kennslu­ráð­gjafi. Son­ar­son­ur henn­ar, Pat­rek­ur Jó­hann Kjart­ans­son Eberl, fannst lát­inn mið­viku­dag­inn 12. maí 2021, að­eins fimmtán ára gam­all. Hann hafði svipt sig lífi.
Síðasta tilraun Ingu Sæland
3
ViðtalFormannaviðtöl

Síð­asta til­raun Ingu Sæ­land

Flokk­ur fólks­ins var stofn­að­ur til að út­rýma fá­tækt á Ís­landi, sem Inga Sæ­land, formað­ur flokks­ins, þekk­ir af eig­in raun. Hún boð­ar nýtt hús­næð­is­kerfi með fyr­ir­sjá­an­leika og nið­ur­skurð í öllu því sem heita að­gerð­ir gegn lofts­lags­breyt­ing­um. Græn­asta land í heimi eigi að nota pen­ing­ana í heil­brigðis­kerfi og aðra inn­viði sem standi á brauð­fót­um.
Svanhildur Hólm með áberandi minnsta reynslu af utanríkismálum
6
Fréttir

Svan­hild­ur Hólm með áber­andi minnsta reynslu af ut­an­rík­is­mál­um

Ljóst er að Svan­hild­ur Hólm, sendi­herra í Banda­ríkj­un­um, sker sig úr hópi koll­ega sinna frá Norð­ur­lönd­un­um hvað varð­ar tak­mark­aða reynslu á vett­vangi ut­an­rík­is­mála. Stjórn­skip­un­ar- og eft­ir­lits­nefnd bíð­ur enn svara frá ut­an­rík­is­ráðu­neyt­inu um vinnu­brögð ráð­herra við skip­un á sendi­herr­um í Banda­ríkj­un­um og Ítal­íu.

Mest lesið í mánuðinum

Leyniupptaka lýsir vinargreiða og hrossakaupum Bjarna og Jóns
1
Afhjúpun

Leyniupp­taka lýs­ir vin­ar­greiða og hrossa­kaup­um Bjarna og Jóns

Son­ur og við­skipta­fé­lagi Jóns Gunn­ars­son­ar þing­manns full­yrð­ir í upp­tök­um sem tekn­ar voru af manni sem sagð­ist vera fjár­fest­ir að Jón hafi sam­þykkt beiðni Bjarna Bene­dikts­son­ar um að þiggja sæti á lista gegn því að Jón kom­ist í að­stöðu til veita veiði­leyfi til Hvals hf. Það verði arf­leifð Jóns að tryggja Kristjáni Lofts­syni nán­um vini sín­um leyf­ið. Það sé hins veg­ar eitt­hvað sem eigi að fara leynt.
„Hann sagðist ekki geta meir“
3
Viðtal

„Hann sagð­ist ekki geta meir“

„Ég gat ekki bjarg­að barna­barn­inu mínu. En ef það verð­ur til þess að ég geti kannski bjarg­að ein­hverj­um, þó ekki nema einu barni, þá vil ég segja sögu okk­ar,“ seg­ir Þór­hild­ur Helga Þor­leifs­dótt­ir kennslu­ráð­gjafi. Son­ar­son­ur henn­ar, Pat­rek­ur Jó­hann Kjart­ans­son Eberl, fannst lát­inn mið­viku­dag­inn 12. maí 2021, að­eins fimmtán ára gam­all. Hann hafði svipt sig lífi.
Grunaði að það ætti að reka hana
4
Viðtal

Grun­aði að það ætti að reka hana

Vig­dís Häsler var rek­in úr starfi fram­kvæmda­stjóra Bænda­sam­tak­anna eft­ir að nýr formað­ur tók þar við fyrr á ár­inu. Hún seg­ir kosn­inga­vél Fram­sókn­ar­flokks­ins hafa ver­ið gang­setta til að koma hon­um að. Vig­dís ræð­ir brottrekst­ur­inn og rasísk um­mæli sem formað­ur Fram­sókn­ar­flokks­ins hafði um hana. Orð­in hafi átt að smætta og brjóta hana nið­ur. Hún seg­ist aldrei munu líta Sig­urð Inga Jó­hanns­son sömu aug­um eft­ir það.

Mest lesið í mánuðinum

Nýtt efni

Mest lesið undanfarið ár