Þessi grein birtist upphaflega í Stundinni fyrir meira en 10 árum.

Uppruni ISIS: Afkvæmi haturs og draums um samstöðu

Draum­ur­inn um sam­ein­uð Ar­ab­a­ríki hef­ur breyst í mar­tröð sem ásæk­ir okk­ur í formi „Íslamska lýð­veld­is­ins“ IS­IS. Upp­runa IS­IS má rekja til hat­urs vegna inn­gripa Banda­ríkj­anna og draums um sam­ein­ingu mús­líma.

Uppruni ISIS: Afkvæmi haturs og draums um samstöðu
Lífið eftir ISIS Ung stúlka í borginni Kobane í Sýrlandi, sem er í rúst eftir stríðsátök undanfarinna ára. Mynd: AFP

Hermenn ISIS hafa nú haldið svæði á stærð við Ísland mánuðum saman. Eftir að hafa sprottið sem skrattinn úr sauðaleggnum síðasta vor hafa þau valdið usla um allan heim, en uppruni samtakanna á sér djúpar og sérkennilegar rætur. Þær liggja í tilraunum Bandaríkjanna til að hafa stjórn á Miðausturlöndum og halda flæði olíu til iðnríkja gangandi. Þær tilraunir hafa leitt til gegndarlausra íhlutana og ótrúlegra óvinsælda Bandaríkjanna í Miðausturlöndum, sem eftir arabíska vorið hafa komið harkalega í bakið á þeim.

Sagan er þvæld og torskilin og á sér ekkert eiginlegt upphaf. Í henni má þó finna marga upplýsandi og áhugaverða, jafnvel súrrealíska, kafla. Í þessari grein verða nokkrir þeirra raktir. Allir varpa þeir að sínu leyti ljósi á uppgang og stefnu Íslamska ríkisins í Írak og Sýrlandi.

Draumur um sameiginlegt veldi múslima

Árið 1948 kom egypskur hermaður heim úr stríði við Ísrael. Hann hét Gamal Abdel Nasser. Hann þoldi ekki kónginn, stéttaskiptinguna og spillinguna í heimalandi sínu og því síður evrópsku heimsveldin sem ráðskuðust með Miðausturlönd. Í stríðinu, meðan hann beið af sér sprengjuregn Ísraela, hóf hann skrif bókarinnar Heimspeki byltingarinnar og leitaði sér liðsinnis meðal herforingja fyrir mögulegt valdarán.

Í Heimspeki byltingarinnar lýsti Nasser meðal annars draumsýn sinni um sameiginlegt veldi múslima: „Þegar ég hugleiði þessi hundruð milljóna múslima, steypt í heild af sameiginlegri trú, verð ég sífellt meðvitaðri um möguleg afrek sem samvinna þeirra gæti náð.“ Þeir þyrftu bara að hrista af sér heimsveldin og taka höndum saman.

Þessi hugmyndafræði var vini hans, Sayyid Qutb, vel að skapi. Qutb var háttsettur í Múslimska bræðralaginu og afkastamikill rithöfundur. Álit hans á vestrænni, sérstaklega bandarískri, siðmenningu var lítið. Hann vonaðist eftir íslamskri byltingu sem myndi koma á fót sharía-lögum og breiða íslam um heiminn með vopnavaldi. Hann vonaðist líka til þess að Nasser yrði leiðtogi þeirrar byltingar.

Nasser tekur völdin

Nasser
Nasser Átti sér draum um að sameina múslímaríki.

Nasser hafði þó aðrar hugmyndir. Á laun áformaði hann að notfæra sér vinsældir Múslimska bræðralagsins í byltingunni, enda var það stærsta fjöldahreyfing landsins. Að henni lokinni skyldi bræðralaginu svo haldið í skefjum. Árið 1952 tók Nasser völdin, fyrst í egypska hernum og svo í landinu öllu. Pólitískum föngum kóngsins var sleppt, en fangelsin strax fyllt aftur af vinstrisinnum. Svo var miðinu beint að Múslimska bræðralaginu.

Spenna milli þess og yfirvalda hafði aukist hratt og Qutb, ásamt bræðralaginu, taldi sig svikinn af stefnu stjórnvalda. Árið 1954 freistaði það þess að láta skjóta Nasser meðan hann flutti ræðu í Alexandríu. Skotin geiguðu og Nasser sagði áhorfendunum að þeir hefðu ekkert að óttast ef hann dæji. „Ef Gamal Abdel Nasser deyr, þá verðið þið öll Gamal Abdel Nasser,“ þrumaði hann, en ræðunni var útvarpað í beinni um alla Arabíu. „Gamal Abdel Nasser er af ykkur kominn og fyrir ykkur og er tilbúinn að fórna sér fyrir þjóðina!“

Nasser herti eftir þetta tök sín á Egyptalandi. Þúsundum meðlima bræðralagsins var nú safnað í fangelsi landsins og sumir þeirra drepnir. Sayyid Qutb var handtekinn og pyntaður árum saman. Loks var hann hengdur árið 1966. Múslimska bræðralagið forhertist gagnvart yfirvöldum. Á meðan jukust vinsældir Nasser meðal Araba sífellt. Hans helstu feilspor voru hrapallegt tap í stríði við Ísrael og innrás hans í Jemen, sem hefur verið kölluð „Víetnamstríð Egypta‟. Hann bauð þó Vesturlöndum byrginn og fjöldi Araba þráði sameiningu múslima undir hans stjórn. Þegar Nasser dó 52 ára og var jarðsettur í Nasr-moskunni í Kaíró fylgdu honum fimm milljónir manna til grafar.

Múslímska bræðralagið sprettur úr arabíska vorinu

Þrátt fyrir harðræðistilburði Nassers var hann með vinsælustu arabísku leiðtogum allra tíma. Hann var maður fólksins, en það hentaði Vesturlöndum illa. Þau þurftu mann sem var þeim hliðhollur. Arftakar Nasser, fyrst Anwar Sadat og síðar Hosni Mubarak, voru þannig menn. Þeir hertu tökin á Egyptum svo um munaði í síbatnandi samstarfi við Bandaríkin. Það samstarf entist allt til arabíska vorsins, þar sem Múslimska bræðralagið spratt upp á ný.

Kjósa
0
Hvernig finnst þér þessi grein? Skráðu þig inn til að kjósa.

Athugasemdir

Allar athugasemdir eru ábyrgð á þeirra sem þær skrifa. Heimildin áskilur sér rétt til að fjarlægja ærumeiðandi og óviðeigandi athugasemdir.
Tengdar greinar

Íslamska ríkið

Hvernig ISIS varð til í bandarískum fangabúðum
Úttekt

Hvernig IS­IS varð til í banda­rísk­um fanga­búð­um

Helstu leið­tog­ar IS­IS kynnt­ust í banda­rísku fanga­búð­un­um Bucca í Ír­ak. Fyrr­ver­andi her­for­ingj­ar úr her Saddams Hus­sein og öfga­full­ir íslam­ist­ar náðu sam­an í fang­els­inu og úr varð ban­vænn kokteill. Fyrr­ver­andi fangi lík­ir búð­un­um við verk­smiðju sem fram­leiddi hryðju­verka­menn. Fang­ar skrif­uðu síma­núm­er hvers ann­ars inn­an á am­er­ísk­ar boxer nær­bux­ur.

Mest lesið

Safnar fyrir útborgun í bílskúr foreldra sinna
1
Viðtal

Safn­ar fyr­ir út­borg­un í bíl­skúr for­eldra sinna

Hjálm­ar Snorri Jóns­son inn­rétt­aði í sum­ar bíl­skúr for­eldra sinna en hann býr í hon­um ásamt kær­ustu sinni. Hann seg­ir auð­veld­ara að geta safn­að fyr­ir íbúð þannig held­ur en að fara fyrst inn á leigu­mark­að­inn. „Það er svo­lít­ið hugs­un­in að í stað þess að vera á leigu­mark­aði get ég bara ver­ið hér og safn­að pen­ing­um,“ seg­ir Hjálm­ar.
Keyptu íbúð en geta ekki flutt inn vegna hárra afborgana
2
Viðtal

Keyptu íbúð en geta ekki flutt inn vegna hárra af­borg­ana

Páll Krist­inn Stef­áns­son festi kaup á fyrstu íbúð í sum­ar ásamt kær­ustu sinni. Þau hafa bú­ið hjá for­eldr­um Páls und­an­far­ið á með­an þau hafa safn­að pen­ing. Par­ið var spennt að flytja í eig­ið hús­næði en hafa ekki efni á því. „Það er ekk­ert smá svekk þeg­ar mað­ur er bú­inn að kaupa sér íbúð að hafa ekki tök á að búa í henni,“ seg­ir hann.
Skráði sig í sambúð með vini sínum til að standast greiðslumat
3
Viðtal

Skráði sig í sam­búð með vini sín­um til að stand­ast greiðslu­mat

Hann­es Árni Hann­es­son keypti sína fyrstu íbúð með vini sín­um ár­ið 2021. Hvor­ug­ur gat stað­ist greiðslu­mat einn og sér og gripu þeir því til þess ráðs að skrá sig í sam­búð. Vin­un­um gekk vel að búa sam­an þar til báð­ir eign­uð­ust kær­ust­ur. Mán­uði eft­ir að þær fluttu inn seldi Hann­es sinn hlut til vin­ar síns og þau fóru í íbúð­ar­leit að nýju.

Mest lesið

Mest lesið í vikunni

Safnar fyrir útborgun í bílskúr foreldra sinna
3
Viðtal

Safn­ar fyr­ir út­borg­un í bíl­skúr for­eldra sinna

Hjálm­ar Snorri Jóns­son inn­rétt­aði í sum­ar bíl­skúr for­eldra sinna en hann býr í hon­um ásamt kær­ustu sinni. Hann seg­ir auð­veld­ara að geta safn­að fyr­ir íbúð þannig held­ur en að fara fyrst inn á leigu­mark­að­inn. „Það er svo­lít­ið hugs­un­in að í stað þess að vera á leigu­mark­aði get ég bara ver­ið hér og safn­að pen­ing­um,“ seg­ir Hjálm­ar.
Brotthvarf að meðaltali hærra úr íslenskum háskólum en í OECD-ríkjum
4
Fréttir

Brott­hvarf að með­al­tali hærra úr ís­lensk­um há­skól­um en í OECD-ríkj­um

Nið­ur­stöð­ur nýrr­ar skýrslu OECD um há­skóla­mál sýna að brott­hvarf er hærra á Ís­landi en að með­al­tali í OECD-ríkj­um. Þá seg­ir að tryggja þurfi að ís­lensk­ir há­skól­ar standi jafn­fæt­is öðr­um OECD há­skól­um. „Þess­ar nið­ur­stöð­ur stað­festa að há­skóla­mál­in þurfa að njóta sér­stakr­ar at­hygli,“ seg­ir Logi Ein­ars­son menn­ing­ar-, ný­sköp­un­ar- og há­skóla­ráð­herra.
Keyptu íbúð en geta ekki flutt inn vegna hárra afborgana
5
Viðtal

Keyptu íbúð en geta ekki flutt inn vegna hárra af­borg­ana

Páll Krist­inn Stef­áns­son festi kaup á fyrstu íbúð í sum­ar ásamt kær­ustu sinni. Þau hafa bú­ið hjá for­eldr­um Páls und­an­far­ið á með­an þau hafa safn­að pen­ing. Par­ið var spennt að flytja í eig­ið hús­næði en hafa ekki efni á því. „Það er ekk­ert smá svekk þeg­ar mað­ur er bú­inn að kaupa sér íbúð að hafa ekki tök á að búa í henni,“ seg­ir hann.
Skráði sig í sambúð með vini sínum til að standast greiðslumat
6
Viðtal

Skráði sig í sam­búð með vini sín­um til að stand­ast greiðslu­mat

Hann­es Árni Hann­es­son keypti sína fyrstu íbúð með vini sín­um ár­ið 2021. Hvor­ug­ur gat stað­ist greiðslu­mat einn og sér og gripu þeir því til þess ráðs að skrá sig í sam­búð. Vin­un­um gekk vel að búa sam­an þar til báð­ir eign­uð­ust kær­ust­ur. Mán­uði eft­ir að þær fluttu inn seldi Hann­es sinn hlut til vin­ar síns og þau fóru í íbúð­ar­leit að nýju.

Mest lesið í mánuðinum

„Ég er mjög stolt af því að hafa tekið þennan slag“
3
Fréttir

„Ég er mjög stolt af því að hafa tek­ið þenn­an slag“

Mann­rétt­inda­dóm­stóll Evr­ópu komst í dag að þeirri nið­ur­stöðu að ís­lenska rík­ið hefði ekki brot­ið á Bryn­dísi Ásmunds­dótt­ur. Hún seg­ir skrít­ið að tala um tap þeg­ar Mann­rétt­inda­dóm­stóll Evr­ópu veitti henni áheyrn. Nú geti hún loks náð and­an­um. Mark­mið­um um að vekja máls á brota­löm­um í ís­lensku rétt­ar­kerfi hafi náðst, ekki síst þeg­ar sig­ur vannst í öðru mál­inu.

Mest lesið í mánuðinum

Nýtt efni

Mest lesið undanfarið ár

Loka auglýsingu