Þessi grein birtist upphaflega í Stundinni fyrir meira en 10 árum.

Uppruni ISIS: Afkvæmi haturs og draums um samstöðu

Draum­ur­inn um sam­ein­uð Ar­ab­a­ríki hef­ur breyst í mar­tröð sem ásæk­ir okk­ur í formi „Íslamska lýð­veld­is­ins“ IS­IS. Upp­runa IS­IS má rekja til hat­urs vegna inn­gripa Banda­ríkj­anna og draums um sam­ein­ingu mús­líma.

Uppruni ISIS: Afkvæmi haturs og draums um samstöðu
Lífið eftir ISIS Ung stúlka í borginni Kobane í Sýrlandi, sem er í rúst eftir stríðsátök undanfarinna ára. Mynd: AFP

Hermenn ISIS hafa nú haldið svæði á stærð við Ísland mánuðum saman. Eftir að hafa sprottið sem skrattinn úr sauðaleggnum síðasta vor hafa þau valdið usla um allan heim, en uppruni samtakanna á sér djúpar og sérkennilegar rætur. Þær liggja í tilraunum Bandaríkjanna til að hafa stjórn á Miðausturlöndum og halda flæði olíu til iðnríkja gangandi. Þær tilraunir hafa leitt til gegndarlausra íhlutana og ótrúlegra óvinsælda Bandaríkjanna í Miðausturlöndum, sem eftir arabíska vorið hafa komið harkalega í bakið á þeim.

Sagan er þvæld og torskilin og á sér ekkert eiginlegt upphaf. Í henni má þó finna marga upplýsandi og áhugaverða, jafnvel súrrealíska, kafla. Í þessari grein verða nokkrir þeirra raktir. Allir varpa þeir að sínu leyti ljósi á uppgang og stefnu Íslamska ríkisins í Írak og Sýrlandi.

Draumur um sameiginlegt veldi múslima

Árið 1948 kom egypskur hermaður heim úr stríði við Ísrael. Hann hét Gamal Abdel Nasser. Hann þoldi ekki kónginn, stéttaskiptinguna og spillinguna í heimalandi sínu og því síður evrópsku heimsveldin sem ráðskuðust með Miðausturlönd. Í stríðinu, meðan hann beið af sér sprengjuregn Ísraela, hóf hann skrif bókarinnar Heimspeki byltingarinnar og leitaði sér liðsinnis meðal herforingja fyrir mögulegt valdarán.

Í Heimspeki byltingarinnar lýsti Nasser meðal annars draumsýn sinni um sameiginlegt veldi múslima: „Þegar ég hugleiði þessi hundruð milljóna múslima, steypt í heild af sameiginlegri trú, verð ég sífellt meðvitaðri um möguleg afrek sem samvinna þeirra gæti náð.“ Þeir þyrftu bara að hrista af sér heimsveldin og taka höndum saman.

Þessi hugmyndafræði var vini hans, Sayyid Qutb, vel að skapi. Qutb var háttsettur í Múslimska bræðralaginu og afkastamikill rithöfundur. Álit hans á vestrænni, sérstaklega bandarískri, siðmenningu var lítið. Hann vonaðist eftir íslamskri byltingu sem myndi koma á fót sharía-lögum og breiða íslam um heiminn með vopnavaldi. Hann vonaðist líka til þess að Nasser yrði leiðtogi þeirrar byltingar.

Nasser tekur völdin

Nasser
Nasser Átti sér draum um að sameina múslímaríki.

Nasser hafði þó aðrar hugmyndir. Á laun áformaði hann að notfæra sér vinsældir Múslimska bræðralagsins í byltingunni, enda var það stærsta fjöldahreyfing landsins. Að henni lokinni skyldi bræðralaginu svo haldið í skefjum. Árið 1952 tók Nasser völdin, fyrst í egypska hernum og svo í landinu öllu. Pólitískum föngum kóngsins var sleppt, en fangelsin strax fyllt aftur af vinstrisinnum. Svo var miðinu beint að Múslimska bræðralaginu.

Spenna milli þess og yfirvalda hafði aukist hratt og Qutb, ásamt bræðralaginu, taldi sig svikinn af stefnu stjórnvalda. Árið 1954 freistaði það þess að láta skjóta Nasser meðan hann flutti ræðu í Alexandríu. Skotin geiguðu og Nasser sagði áhorfendunum að þeir hefðu ekkert að óttast ef hann dæji. „Ef Gamal Abdel Nasser deyr, þá verðið þið öll Gamal Abdel Nasser,“ þrumaði hann, en ræðunni var útvarpað í beinni um alla Arabíu. „Gamal Abdel Nasser er af ykkur kominn og fyrir ykkur og er tilbúinn að fórna sér fyrir þjóðina!“

Nasser herti eftir þetta tök sín á Egyptalandi. Þúsundum meðlima bræðralagsins var nú safnað í fangelsi landsins og sumir þeirra drepnir. Sayyid Qutb var handtekinn og pyntaður árum saman. Loks var hann hengdur árið 1966. Múslimska bræðralagið forhertist gagnvart yfirvöldum. Á meðan jukust vinsældir Nasser meðal Araba sífellt. Hans helstu feilspor voru hrapallegt tap í stríði við Ísrael og innrás hans í Jemen, sem hefur verið kölluð „Víetnamstríð Egypta‟. Hann bauð þó Vesturlöndum byrginn og fjöldi Araba þráði sameiningu múslima undir hans stjórn. Þegar Nasser dó 52 ára og var jarðsettur í Nasr-moskunni í Kaíró fylgdu honum fimm milljónir manna til grafar.

Múslímska bræðralagið sprettur úr arabíska vorinu

Þrátt fyrir harðræðistilburði Nassers var hann með vinsælustu arabísku leiðtogum allra tíma. Hann var maður fólksins, en það hentaði Vesturlöndum illa. Þau þurftu mann sem var þeim hliðhollur. Arftakar Nasser, fyrst Anwar Sadat og síðar Hosni Mubarak, voru þannig menn. Þeir hertu tökin á Egyptum svo um munaði í síbatnandi samstarfi við Bandaríkin. Það samstarf entist allt til arabíska vorsins, þar sem Múslimska bræðralagið spratt upp á ný.

Kjósa
0
Hvernig finnst þér þessi grein? Skráðu þig inn til að kjósa.

Athugasemdir

Allar athugasemdir eru ábyrgð á þeirra sem þær skrifa. Heimildin áskilur sér rétt til að fjarlægja ærumeiðandi og óviðeigandi athugasemdir.
Tengdar greinar

Íslamska ríkið

Hvernig ISIS varð til í bandarískum fangabúðum
Úttekt

Hvernig IS­IS varð til í banda­rísk­um fanga­búð­um

Helstu leið­tog­ar IS­IS kynnt­ust í banda­rísku fanga­búð­un­um Bucca í Ír­ak. Fyrr­ver­andi her­for­ingj­ar úr her Saddams Hus­sein og öfga­full­ir íslam­ist­ar náðu sam­an í fang­els­inu og úr varð ban­vænn kokteill. Fyrr­ver­andi fangi lík­ir búð­un­um við verk­smiðju sem fram­leiddi hryðju­verka­menn. Fang­ar skrif­uðu síma­núm­er hvers ann­ars inn­an á am­er­ísk­ar boxer nær­bux­ur.

Mest lesið

Mest lesið

Mest lesið í vikunni

„Á ekki möguleika á að fá réttláta málsmeðferð“
2
Fréttir

„Á ekki mögu­leika á að fá rétt­láta máls­með­ferð“

Nauðg­un­ar­kær­an var felld nið­ur, en um­boðs­mað­ur Al­þing­is tek­ur und­ir að­finnsl­ur við rann­sókn lög­reglu, varð­andi at­riði sem hefðu getað skipt máli við sönn­un­ar­mat. Eft­ir at­hug­un á máli Guðnýj­ar S. Bjarna­dótt­ur sendi um­boðs­mað­ur Al­þing­is einnig rík­is­sak­sókn­ara ábend­ingu varð­andi varð­veislu gagna í saka­mál­um og árétt­aði mik­il­vægi þess að ákær­andi hafi öll gögn und­ir hönd­um þeg­ar hann tek­ur af­stöðu.
Komst loks í átröskunarmeðferð þegar veikindin voru orðin alvarleg
5
Viðtal

Komst loks í átrösk­un­ar­með­ferð þeg­ar veik­ind­in voru orð­in al­var­leg

El­ín Ósk Arn­ars­dótt­ir ákvað 17 ára að fara í „sak­laust átak“ til að létt­ast en missti al­gjör­lega tök­in og veikt­ist al­var­lega af átrösk­un. Hún lýs­ir bar­áttu sinni, ekki ein­ung­is við lífs­hættu­leg­an sjúk­dóm held­ur líka brot­ið heil­brigðis­kerfi þar sem fólk fær ekki hjálp fyrr en sjúk­dóm­ur­inn er orð­inn al­var­leg­ur, en dán­ar­tíðni vegna hans er sú hæsta á með­al geð­sjúk­dóma.

Mest lesið í mánuðinum

Forsprakki útifundar játaði fjárdrátt á leikskólanum Klettaborg
1
Fréttir

Forsprakki úti­fund­ar ját­aði fjár­drátt á leik­skól­an­um Kletta­borg

Sig­fús Að­al­steins­son, stofn­andi hóps­ins Ís­land - þvert á flokka, sem stend­ur fyr­ir úti­fund­um um hæl­is­leit­end­ur, ját­aði á sig fjár­drátt frá leik­skól­an­um Kletta­borg þeg­ar hann var for­stöðu­mað­ur þar. Hann vill ekki dæma hvort brot af því tagi séu nógu al­var­leg til að inn­flytj­end­ur sem gerð­ust sek­ir um þau ætti að senda úr landi.
Einhverfir á vinnumarkaði: Starfsmannaskemmtanir bara ólaunuð yfirvinna
5
Úttekt

Ein­hverf­ir á vinnu­mark­aði: Starfs­manna­skemmt­an­ir bara ólaun­uð yf­ir­vinna

Í at­vinnu­aug­lýs­ing­um er gjarn­an kraf­ist mik­illa sam­skipta­hæfi­leika, jafn­vel í störf­um þar sem þess ekki er þörf. Þetta get­ur úti­lok­að fólk, til að mynda ein­hverfa, sem búa yf­ir öðr­um mik­il­væg­um styrk­leik­um. Bjarney L. Bjarna­dótt­ir gerði tíma­mót­a­rann­sókn á þessu og legg­ur áherslu á að at­vinnu­rek­end­ur efli fötl­un­ar­sjálfs­traust.
Drengir kvörtuðu undan kennara og var meinað að sitja kennslustundir
6
Úttekt

Dreng­ir kvört­uðu und­an kenn­ara og var mein­að að sitja kennslu­stund­ir

Tólf ára gaml­ir dreng­ir leit­uðu til skóla­stjóra vegna meints of­beld­is af hálfu kenn­ara. Í kjöl­far­ið var þeim mein­að að sitja kennslu­stund­ir hjá kenn­ar­an­um. Ann­ar baðst af­sök­un­ar eft­ir tvær vik­ur og fékk þá að koma aft­ur í tíma. Hinn sætti út­skúf­un í tvo mán­uði, áð­ur en skól­an­um var gert að taka dreng­inn aft­ur inn í tíma. For­eldr­ar drengs­ins segja kerf­ið hafa brugð­ist barn­inu og leit­uðu að lok­um til lög­reglu.

Mest lesið í mánuðinum

Nýtt efni

Mest lesið undanfarið ár