Ísland er eftirbátur hinna Norðurlandaþjóðanna með tilliti til aðgangs almennings að opinberum upplýsingum.  

Landið hefur ekki samþykkt sáttmála Evrópuráðsins um aðgang að opinberum upplýsingum, líkt og til dæmis Noregur og Svíþjóð hafa gert. Ef Ísland myndi samþykkja og skrifa undir þennan sáttmála myndi upplýsingarétturinn einnig þurfa að eiga við um löggjafarþingið Alþingi og dómstóla. Þetta myndi fela í sér að Alþingi mætti ekki vera undanskilið upplýsingalögum. Ef Ísland skrifar undir sáttmálann mun það einnig fela í sér að meiri líkur eru á að sáttmálinn verði fullgiltur í löndum Evrópu þar sem nægjanlega mörg lönd hafa ekki ennþá skrifað undir hann.  Um þetta var meðal annars rætt í frumvarpi Jóhönnu Sigurðardóttur til upplýsingalaga sem lagt var fram og samþykkt á þingi á árunum 2012 og 2013. 

Katrín Jakobsdóttir talar nú um að breyta þessu og að Ísland skrifi undir þennan sáttmála Evrópuráðsins. Breytingarnar sem hún almennt talar fyrir eru þær að Ísland verði líkara Svíþjóð með tilliti til upplýsingagjafar frá opinberum aðilum. Í frumvarpi Jóhönnu Sigurðardóttur til upplýsingalaga frá 2012–2013 kemur það glögglega fram að lög um upplýsingarétt almennings ganga skemur á Íslandi en hjá hinum Norðurlandaþjóðunum þótt íslenska löggjöfin sé „svipuð“ og í Danmörku og Noregi. Svíþjóð er hins vegar nokkuð sér á parti á Noðurlöndunum hvað varðar upplýsingagagnsæi hjá hinu opinbera og virðist Katrín vera að tala fyrir því að Ísland taki upp sambærilega stefnu og Svíar hvað varðar gagnsæi í upplýsingagjöf.  

„Sænsku upplýsingalögin hafa víðara gildissvið en þau íslensku“

Um Svíþjóð segir svo í greinargerð í frumvarpi Jóhönnu: „Sænsku upplýsingalögin hafa víðara gildissvið en þau íslensku því þau ná ekki einungis til stjórnvalda, bæði ríkis og sveitarfélaga, heldur einnig til dómstóla, löggjafarþingsins og stofnana þess. Líkt og íslensku reglurnar ná þær sænsku í grunninn ekki til einkaaðila. Upplýsingalögin slá því þó föstu að félög í eigu sveitarfélaga falli undir upplýsingalög ef hinn opinberi eigandi hefur afgerandi áhrif á félagið. Í viðauka við þau lög er einnig talinn upp fjöldi hálfopinberra aðila og einkaaðila sem falla undir lögin, a.m.k. að hluta til. Þar á meðal eru einhver hlutafélög í eigu ríkisins.“

Loksins komið framStundin gerði ´árangurslausar tilraunir til að fá svör frá Ásmundi Friðrikssyni um aksturgjöld hans og annarra þingmanna í september. Nú loksins er komið fram hversu mikið hann keyrir á kostnað ríkisins en forseti Alþingis veitti svör við spurningu Björns Levís Gunnarssonar um þetta en áður hafði skrifstofa Alþingis neitað að veita Stundinni sambærilegar upplýsingar.

Út frá þessum lögum er erfitt að sjá hvernig stofnun eins og Alþingi ætti að geta synjað fjölmiðlum um umbeðnar upplýsingar eins og greiðslur til þingmanna vegna notkunar þeirra á einkabílum sínum í starfi, líkt og gerst hefur í tilfelli Stundarinnar.

Sænskt dæmi um þetta er til dæmis þegar þingmaður Græningja, Mikaela Valtersson, lét sænska þingið greiða fyrir sig leigubíla upp á 17 þúsund sænskar krónur, rúmlega 200 þúsund íslenskar, á árunum 2010 og 2011 þrátt fyrir að hún hafi búið við hliðina á lestarstöð. Dagblaðið Expressen gat fengið kvittanir fyrir öllum þessum leigubílaferðum Valterssons– 43 talsins – vegna þess að sænsk upplýsingalög gera almenningi kleift að fá slíkar upplýsingar ef það er hið opinbera sem greiðir reikninginn. Sama má segja um reikninga á veitingahúsum og aðra reikninga þingmanna ef það er ríkið sem greiðir fyrir þingmennina í umrædd skipti. Fjölmiðlar geta meira að segja fengið upplýsingar um hvaða mat þingmenn pöntuðu á veitingahúsum og hvað þeir drukku ef það er sænska ríkið sem greiddi kostnaðinn.  Valtersson hætti í stjórnmálum skömmu eftir að greint var frá þessu. 

Á Íslandi hefur hins vegar verið litið á ýmiss konar sporslur og greiðslur til þingmanna, eins og til dæmis akstursgjöldin sem þeir innheimta, sem þeirra einkamál. Forsætisráðherra virðist nú hafa hug á að breyta þessu og auka gagnsæið á Alþingi frekar. 

Pistill sem birtist í prentútgáfu Stundarinnar 26. janúar 2017

P.S. Athugasemd höfundar.  Myndatexti undir mynd af Ásmundi Friðrikssyni var ekki hluti af pistlinum þegar hann var birtur í vefútgáfu Stundarinnar þar sem svar Alþingis við fyrirspurn Björns Levís Gunnarssonar var ekki komið fram þegar pistillinn var prentaður. Hlekk á svar forseta Alþingis við fyrirspurn þingmannsins má finna hér.