Til hvers vísum við þegar við tölum um „þjóðarrétti Íslendinga“?

Margir hugsa sennilega um lambasteik, hrútspunga, kæstan hákarl, kjötsúpu og skyr. Einhver myndi svo kannski bæta við plokkfiski í sparifötum, flatkökum með Góðosti, ýsu í raspi og nýbakaðri hjónabandssælu með íslenskri rabarbarasultu.

Mér finnst þetta ekki vera rangt mat á íslenskri matarmenningu. En samt er þetta ekki allur sannleikurinn.

Þjóðarréttir eiga að vera eitthvað sem er hægt að finna í þjóðbraut. Þegar ég ferðast um landið sem leiðsögumaður fyrir erlenda ferðalanga blasir við allt önnur matarmenning. Og hún er ekki minna séríslensk en hræringur og svið.

Ég get talað um lambakjöt og reynt að útskýra ást Íslendinga á ferskum fiski þar til ég verð blár í andlitinu. Á ferðalögum um Ísland eru það hins vegar aðrir þjóðarréttir sem eru í boði fyrir ferðamenn. Þá getum við nefnt sveitta sjoppuborgara, íslenskar pylsur og séríslensku hveitisúpuna, sem er alltaf eins á bragðið sama hvort hún kallast sveppa-, aspas- eða blómkálssúpa.

Þetta er að sjálfsögðu alþjóðlegur matur. En eins og það eru til tökuorð í íslensku máli eru til tökuréttir í íslenskum vegasjoppum. Tökuréttir eru aðlagaðir að íslenskri matarmenningu með sama hætti og tökuorð eru aðlöguð að íslensku máli. Tökuorð fá íslenskar beygingarendingar og stafsetningu og framburður þeirra lagast að hljóðkerfinu. Við segjum „kirkja“ og ekki „kyriakon” eins og í grísku. Tökuréttirnir fá íslenskt meðlæti, fituskammt dagsins og matreiðsla þeirra er löguð að íslenskri  sjoppumenningu. Við borðum sjoppuborgara, hveitisúpu og kartöflumjölspylsur með takmörkuðu kjötinnihaldi. 

„Fyrir útlenska ferðamenn er sjoppuborgarinn táknmynd matarmenningar Íslands.“

Sjoppuborgarinn er borinn fram með grátandi jöklasalati og í gömlu brauði sem hefur beyglast á ferðinni um landið frá Bónus til sjoppunnar og það er svo sætt að það á eiginlega heima í nammibarnum. Fyrir útlenska ferðamenn er sjoppuborgarinn táknmynd matarmenningar Íslands. Hamborgarinn er rétturinn sem telst vera ómissandi á matseðlinum á íslenskum veitingastöðum.

Hveitisúpan hefur sterkt og einkennandi bragð af hveiti, salti og rjóma. Hún er þykk eins og drullan á Kjalvegi til Hveravalla í leysingum. Ef súpan er alveg ekta inniheldur hún bara grænmæti sem kemur beint úr dós eða frystikistu. Og hún er brimsölt eins og hafið.

Íslenska pylsan er ekki bara framleidd úr góðgæti eins og kartöflumjöli. Hið fullkomna bragð af barnamat er bara hægt að skapa með úrvalsvörum eins og maltódextríni, sojapróteini, þrúgusykri, nítríti og um það bil 25 prósent íslensku vatni. Án sósu og lauks er nánast ekkert bragð af íslenskum pylsum. Hvar er íslensk pylsumenning? Er hún til? Af hverju borða Íslendingar bara pylsulíki? 

Og svo er það kokteilsósan. Meðlætið sem gerir óhollan sjoppumat enn óhollari. Sem útlendingur hér á landi er algjörlega óskiljanlegt að Íslendingar berjist um heiðurinn af því að hafa skapað þessa eftirlíkingu af Thousand Island-sósu sem er svo feit að þú nánast finnur hvernig blóðið í slagæðunum þykkist með hverri klípu af henni. 

Hér er hins vegar viðskiptatækifæri fyrir sama fólk og selur íslenskt sælgæti í sérhönnuðum umbúðum til erlendra ferðamanna á fáránlegu verði. Gefum sósunni nýtt nafn sem hentar betur í markaðssetningu fyrir túrista. Eitthvað sem gefur í skyn að Þúsund-eyja-eftirlíkingasósan sé í raun rammíslenskur þjóðarréttur.

Íslenskir hreintungusinnar kalla kokteila ekki kokteila heldur hanastél. Svo hvers vegna tölum við ekki um hanastélssósu? Gerið þið svo vel: Kjarnavörur, Gunnars og E. Finnsson! Notum þessa hugmynd frekar svo við getum séð túristana fitna á séríslenskum þjóðarrétti sem ber nafn sem jafnvel ströngustu málvöndunarmenn munu samþykkja. Og sjá: Hanastélssósutekjur íslenska þjóðarbúsins munu snaraukast. Þetta væri ekki sjoppulegt.