Þegar danski skattamálaráðherrann Karsten Lauritzen boðaði til fréttamannafundar undir lok ágústmánaðar árið 2015 töldu fréttamenn sig vita hvert tilefnið væri. Fjölmiðlar höfðu nefnilega komist á snoðir um að miklir fjármunir hefðu streymt úr ríkiskassanum gegnum skattakerfið, með ólöglegum hætti. Engan viðstaddra grunaði hins vegar að um væri að ræða 12,7 milljarða danskra króna, sem jafngildir 253 milljörðum íslenskum.

Einn fréttamannanna bað ráðherrann um að endurtaka upphæðina, til að vera viss um að sér hefði ekki misheyrst. Ráðherrann greindi ekki frá því hverjir hefðu móttekið þessa peninga, sagði einungis að um væri að ræða fleiri en einn aðila. Einn maður hefði verið lang atkvæðamestur, sá hefði fengið greidda um níu milljarða danskra króna.

Ráðherrann sagði að sterkur grunur léki á að um væri að ræða það sem hann nefndi „ólöglegar endurgreiðslur“. Danskir fjölmiðlar sökktu sér ofan í málið en þeim gekk ekki vel að fá upplýsingar frá skattinum hvernig þessum endurgreiðslum hefði verið háttað. Danskir fréttamenn sætta sig ekki við „utanumtal“ og hættu ekki fyrr en vinnubrögð skattsins varðandi endurgreiðslurnar höfðu verið dregin fram í dagsljósið. Og óhætt er að segja að vinnubrögðin hafi komið á óvart. 

Endurgreiðslureglurnar

Ef rekstur fyrirtækis sem starfar í Danmörku gengur vel og skilar hagnaði fá hluthafar iðulega greiddan arð. Af arði ber að greiða skatt, skattprósentan fer eftir upphæð arðgreiðslunnar, er lægst 27 en hæst 42 prósent. 

Samkvæmt sérstöku samkomulagi varðandi skattamál, sem Danmörk hefur gert við fjölmörg lönd, getur hluthafi búsettur í öðru landi óskað eftir að fá áðurnefndan skatt endurgreiddan og borgað skatt af arðinum í heimalandinu, þar sem skatturinn er iðulega lægri. Senda skal endurgreiðsluumsókn til dönsku skattstofunnar, SKAT, og viðkomandi fær síðan skattinn greiddan. Þetta virðist ekki ýkja flókið.

Eftirlitsdeildin var einn maður með gúmmístimpil

Þegar fréttamenn höfðu spurt í þaula um endurgreiðslufyrirkomulagið fengu þeir svör sem komu vægast sagt á óvart. Eftirlitsdeildin með endurgreiðslubeiðnunum var einn maður, hann átti að kanna hvort umsækjandi ætti hlutabréf og fengi greiddan arð, staðfesta svo með stimpli og senda áfram til gjaldkeradeildarinnar.

En það var einn hængur á, milljarðarnir 12,7 höfðu aldrei verið greiddir í ríkiskassann. Þeir sem léku á kerfið útbjuggu einfaldlega endurgreiðslubeiðnir sem „maðurinn með gúmmístimpilinn“ eins og danskir fjölmiðlar kölluðu hann, stimplaði og lagði þar með blessun sína yfir. Án þess að kanna hvort umsækjandinn hefði yfirleitt greitt arðgreiðsluskatt. 

Ringulreið

Ekki er ofmælt að fréttirnar af „endurgreiðslunum“ hafi vakið mikla athygli. Stjórnmálamenn kepptust við að lýsa hneykslan sinni og kröfðust skýringa, en enginn taldi sig bera ábyrgð á þessum „skandale“. Óhætt er að segja að ringulreið hafi ríkt í starfsemi skattsins um árabil, þúsundum starfsmanna hafði verið sagt upp og ekkert hlustað á ábendingar starfsfólks um að í kerfinu væru fjölmargar brotalamir. Það segir sína sögu að á árunum 2010–2015 sátu átta manns í ráðherrastól skattaráðuneytisins. 

Sanjay Shah 

Á fréttamannafundinum seint í ágústmánuði árið 2015 sagði Karsten Lauritzen skattamálaráðherra að einn maður hefði fengið um 9 milljarða af þeim 12,7 sem streymt hefðu úr ríkiskassanum.

Þessi einstaklingur reyndist vera Sanjay Shah, maður sem fáir Danir könnuðust við þangað til endurgreiðslumálið kom upp. Nú er það breytt og óhætt að segja að nánast hvert einasta mannsbarn í Danmörku hafi heyrt hans getið og séð af honum myndir í fjölmiðlum.

Átti að verða læknir 

Sanjay Shah fæddist 11. september árið 1970 í London. Foreldrar hans voru af indverskum ættum en fluttu til Englands frá Kenía. Faðirinn var læknir en vegna heilsubrests vann hann stopult og móðirin var heimavinnandi. Auk Sanjay áttu hjónin eina yngri dóttur. Sanjay Shah hefur í viðtölum sagt frá því að fjölskyldan hafi ekki lifað neinu lúxuslífi og búið í lítilli eins herbergis íbúð og haft lítið milli handanna. 

Sanjay átti auðvelt með nám og sagði í viðtali að foreldrarnir hefðu haft ákveðnar hugmyndir um framtíð sonarins, hann ætti að verða læknir. „Það væri besta starf sem hugsast gæti og ég trúði því.“ Hann fékk inngöngu í læknadeildina við King´s College í London.

„Eftir eitt ár var ég búinn að átta mig á að ég vildi ekki verða læknir.“ Hann hélt þó náminu áfram um hríð en lagði sömuleiðis stund á sálfræði og japönsku. Eftir að hafa gefist upp á háskólanáminu sinnti hann ýmsum störfum en árið 1996 fékk hann starf hjá fjárfestingabankanum Merril Lynch, þar sem hann var í nokkur ár. Þar var vinnuálagið mikið og sömuleiðis innbyrðis samkeppni á vinnustaðnum. 

Dýru bílarnir kveiktu áhuga á verðbréfum

Sanjay Shah veitti því athygli að á bílastæði við vinnustaðinn stóðu ætíð fokdýrir lúxusbílar og eitt sinn spurði hann hver ætti þessa bíla og fékk að vita að það væru verðbréfasalarnir á efstu hæðinni. „Þá sagði ég við sjálfan mig að ég vildi komast í þennan hóp,“ sagði Sanjay Shah. Hann sagði upp hjá Merril Lynch og vann síðan um hríð hjá Morgan Stanley fjárfestingabankanum og enn fremur Credit Suisse. Þegar hann réði sig hjá hollenska stórbankanum Radobank heyrði hann í fyrsta sinn um endurgreiðslur og hin svonefndu cum-ex viðskipti. Í þeim fólst að hægt væri, í Þýskalandi og jafnvel víðar, að fá endurgreiðslur vegna sama hlutabréfsins tvisvar sinnum. Árið 2008 missti Sanjay Shah vinnuna hjá Radobank þegar deildin sem hann starfaði í var lögð niður. Ári síðar flutti hann til Dubai ásamt eiginkonunni Usha og þremur börnum þeirra. Þar stofnaði hann fyrirtækið Solo Capital. 

Starfsemin gekk í stuttu og einfölduðu máli út á að fá, með flóknum fléttum, endurgreiðslur frá dönsku skattstofunni eins og áður var nefnt. Anthony Mark Petterson, fyrrverandi starfsmaður Solo Capital, sagði að nafnið væri lýsandi, Sanjay Shah hefði verið einráður og stjórnað öllu. Anthony þessi var handtekinn í Bretlandi í fyrrasumar og síðar framseldur til Danmerkur. Hann viðurkenndi að hafa unnið með Sanjay Shah og var í byrjun þessa mánaðar dæmdur í átta ára fangelsi, auk þess sem verulegir fjármunir í hans eigu voru gerðir upptækir.  

Handtaka og réttarhöld

Eftir að hafa stundað „endurgreiðsluleikinn“ um nokkurra ára skeið var endi bundinn á starfsemi Solo Capital árið 2015. Sanjay Shah bjó eins og áður sagði í Dubai og fór ekki huldu höfði. Hann bjó, ásamt fjölskyldunni, í 650 fermetra húsi og fjölmiðlar hafa greint frá því að meðal „innanstokksmuna“ hafi verið 38 þúsund lítra fiskabúr með yfir 200 tegundum af skrautfiskum. Þetta hóglífi fékk skjótan endi þegar Sanjay Shah var handtekinn í lok maí árið 2022. Danmörk og Dubai hafa ekki samning um framsal og það var ekki fyrr en í desember 2023 að Sanjay Shah var fluttur í Vestre Fængsel í Kaupmannahöfn.

Réttarhöldin hófust 11. mars sl. og gert ráð fyrir að þau taki 60 daga. Á þriðja degi réttarhaldanna lýsti Sanjay Shah því yfir að hann hefði vissulega mótttekið peninga frá skattinum, það hefði allt verið löglegt því hann hefði notfært sér glufu í lögum. Málskjölin fylla 300 þúsund blaðsíður og fram hefur komið að á „endurgreiðslutímabilinu“ hafi Sanjay Shah sent danska skattinum 2.500 endurgreiðslubeiðnir. Gert er ráð fyrir að dómur falli í júní á næsta ári.