Svandís Svavarsdóttir matvælaráðherra ætlar að fela óháðum aðila að fara yfir stjórnsýslu og lagaumgjörð hvalveiða, þar með talið alþjóðlegar skuldbindingar ríkisins, og valdheimildir stjórnvalda á þeim grundvelli. Þá verður álitsgjafinn jafnframt beðinn um að gera tillögur að úrbótum eftir því sem við á, og eftir atvikum tillögur að breytingum á lögum. 

Svandís hefur einnig ákveðið að fela ríkislögmanni að leggja mat á framkomið erindi Hvals hf. þar sem félagið óskar eftir viðræðum við ríkið um mögulegt uppgjör vegna álitsins. Í færslu á Facebook segir Svandís að hún grípi „til þessara skýru viðbragða í ljósi þess að mikilvægt er að stjórnvöld beri virðingu fyrir eftirlitsstofnunum og sýni það í verki. Umboðsmaður Alþingis gegnir mikilvægu hlutverki í eftirliti með stjórnsýslu ríkisins í okkar lýðræðissamfélagi.“

Með þessu virðast viðbrögð Vinstri grænna við áliti umboðsmanns Alþingis, sem sagði að Svandís hefði brotið lög með ákvörðun sinni um að banna hvalveiðar tímabundið degi áður en þær áttu að hefjast, fram komin. Þingmenn hinna stjórnarflokkanna, sérstaklega Sjálfstæðisflokksins, hafa þrýst á slík viðbrögð. Þótt það hafi ekki verið sagt opinberlega þá hefur verið krafa uppi um afsögn eða að Svandís feti í fótspor Bjarna Benediktssonar, formanns Sjálfstæðisflokksins, og skipti um ráðuneyti. Bjarni gerði slíkt í október eftir að umboðsmaður Alþingis komst að þeirri niðurstöðu að hann hefði brostið hæfi til að selja félagi í eigu föður síns hlut í Íslandsbanka. Bjarni fór þá úr fjármála- og efnahagsráðuneytinu í utanríkisráðuneytið. Í færslu Svandísar er hvorki boðuð afsögn né tilfærsla í annað ráðuneyti.

Inga Sæland, formaður Flokks fólksins, hefur sagt að hún muni leggja fram vantrauststillögu á Svandísi í dag þegar þing kemur aftur saman eftir rúmlega mánaðarlangt jólafrí. Þingmenn Sjálfstæðisflokksins hafa ekki gefið afgerandi svör um hvort þeir muni verja Svandísi vantrausti og hafa margir sagt að það sé í höndum Vinstri grænna að finna réttu viðbrögðin við niðurstöðu umboðsmanns Alþingis. Nú liggja þau viðbrögð fyrir. Búast má við að vantrauststillagan verði tekin fyrir á morgun eða hinn. 

Þungbært og umhugsunarefni

Í færslunni sem birtist í morgun segir Svandís að álit umboðsmanns Alþingis hafi verið sér mikið umhugsunarefni, bæði sem stjórnmálamaður og embættismaður. „Það er hverjum ráðherra þungbært þegar álit umboðsmanns leiðir í ljós að ráðstafanir séu ekki eins og best verður á kosið. Í þessu tilviki að útgáfa reglugerðar um hvalveiðar hafi ekki átt sér nægilega skýra stoð í lögum eins og atvikum var háttað í júní. Einnig að aðdragandi og undirbúningur reglugerðarinnar hafi ekki uppfyllt kröfur um meðalhóf.“

Að baki útgáfu reglugerðarinnar á sínum tíma hafi þó ekki verið neinn illur ásetningur. Henni hafi ekki gengið neitt annað til en að fara að lögum og þar á meðal og ekki síst mikilvægum lögum frá 2013 um að okkur beri að koma vel fram við dýr. „Í afar þröngri stöðu í tíma og rúmi þar sem ég fékk í hendur álit fagráðs um dýravelferð sem taldi að veiðar á hval gætu ekki samræmst dýravelferðarlögum fól ég ráðuneyti mínu að gera tillögur að viðbrögðum. Ég fór þá að öllu leyti að ráðgjöf ráðuneytisins og undirritaði reglugerð um frestun á upphafi vertíðarinnar þar sem unnt væri að nýta tímann til að m.a. kanna tillögur leyfishafans um það hvort og þá hvernig bæta mætti framkvæmdina.“

Svandís segir að hún hafi enn ekki heyrt þá rödd sem telji að það sé réttlætanlegt að stunda ómannúðlegar veiðar á hvölum. „Og umboðsmaður tekur raunar undir það að málefnalegt geti verið að líta til sjónarmiða um dýravelferð við reglusetningu á grundvelli hvalveiðilaganna. En nú er álit umboðsmanns komið fram og ég hlusta á þau sjónarmið sem þar koma fram og tek þau til mín.

Ráðuneyti mitt hefur rýnt álitið og lögfræðileg niðurstaða þess er sú að það gefi ekki tilefni til sérstakra viðbragða. Það er í samræmi við niðurstöðu umboðsmanns en hann beinir ekki sérstökum tilmælum um úrbætur til mín, umfram það að hafa sjónarmiðin sem fram koma í álitinu í huga til framtíðar.“

Ætlar að gera tvennt

Engu að síður hafi hún ákveðið eftirfarandi: Í fyrsta lagi að fela óháðum aðila að fara yfir stjórnsýslu og lagaumgjörð hvalveiða, þar með talið alþjóðlegar skuldbindingar ríkisins, og valdheimildir stjórnvalda á þeim grundvelli. „Álitsgjafi verði jafnframt beðinn um að gera tillögur að úrbótum eftir því sem við á, og eftir atvikum tillögur að breytingum á lögum.“

Í öðru lagi að fela ríkislögmanni að leggja mat á framkomið erindi Hvals hf. þar sem félagið óskar eftir viðræðum við ríkið um mögulegt uppgjör vegna álitsins. „Ég gríp til þessara skýru viðbragða í ljósi þess að mikilvægt er að stjórnvöld beri virðingu fyrir eftirlitsstofnunum og sýni það í verki. Umboðsmaður Alþingis gegnir mikilvægu hlutverki í eftirliti með stjórnsýslu ríkisins í okkar lýðræðissamfélagi.“