Daníel Jakobsson, framkvæmdastjóri viðskiptaþróunar hjá ísfirska laxeldisfyrirtækinu Arctic Fish, benti meðal annars á rafvirkjunina sem skýringu á því að ljósabúnaður í sjókví fyrirtækisins í Patreksfirði virkaði ekki sem skyldi með þeim afleiðingum að of hátt hlutfall eldislaxins í kvínni varð kynþroska. Þetta sagði Daníel á íbúafundi sem Arctic Fish hélt í félagsheimilinu á Patreksfirði þann 29. nóvember. Ljósastýringin er eitt af þeim atriðum sem lögreglan á Vestfjörðum er að rannsaka í tengslum við slysasleppingu hjá Arctic Fish í sumar. 

Á fundinum á Patreksfirði, sem var „hita- og tilfinningafundur“ samkvæmt viðstöddum sem Heimildin hefur rætt við, svöruðu þeir Daníel og Stein spurningum íbúa um slysasleppinguna og einnig um lúsafaraldurinn sem kom upp hjá fyrirtækinu í Tálknafirði nú í haust. Eitt það helsta sem kom fram á fundinum, líkt og fréttamaður RÚV benti á í einu fréttinni sem birtist um fundinn í íslenskum fjölmiðlum, voru tengsl slysasleppingarinnar við laxalúsafaraldur sem geisað hefur í sjókvíum Arctic Fish síðustu mánuði. 

Þessar aðstæður hjá Arctic Fish á Vestfjörðum eru sögulegar í íslensku laxeldi þar sem slysasleppingin vakti alþjóðlega athygli og um er að ræða fyrsta skiptið sem slíkur lúsafaraldur veldur slíku tjóni í sjókvíaeldinu hér við land. Norskir fjölmiðlar hafa til dæmis fjallað mikið um málið. 

Íbúar gagnrýndu Arctic Fish en sýndu líka skilning

Á íbúafundinum kom meðal annars fram gagnrýni á Arctic Fish fyrir að starfa af minni fagmennsku en Arnarlax en það fyrirtæki hefur upp á síðkastið ekki glímt við eins mörg erfið mál og Arctic Fish þó að laxalúsin hafi einnig valdið því skakkaföllum. Þá kom einnig fram, í máli eins gests, að íbúar Patreksfjarðar vildu ekki skamma Arctic Fish heldur aðeins að sjókvíaeldið gengi vel. Loks var fyrirtækið einnig gagnrýnt fyrir að hafa ekki auglýst íbúafundinn nægilega vel. 

Daníel Jakobsson og Stein Ove Tveiten gáfu Heimildinni ekki kost á viðtali um íbúafundinn á Patreksfirði og málflutning þeirra þar þegar blaðið leitaði ítrekað eftir því. „Við skoðum það,“ sagði Daníel í sms-skilaboðum. 

Gefur ekki kost á viðtali Daníel Jakobsson gefur ekki kost á viðtali um íbúafundinn á Patró þegar eftir því er leitað.

Ljósin virka verr í kaldari sjó

Gat kom á umrædda sjókví í Patreksfirði síðsumars með þeim afleiðingum að um 3500 eldislaxar sluppu úr kvínni og uppgötvaðist í kjölfarið að of hátt hlutfall laxa í kvínni hafði orðið kynþroska.

Þetta er eiginlega þriðja vandamálið sem hefur herjað á Arctic Fish á síðari hluta þessa árs: Of hátt hlutfall kynþroska eldislax. Þessir laxar veiddust svo í ám hér og þar um landið. 

Ástæðan er sú að ljósabúnaðurinn í kvínni virkaði ekki sem skyldi en ljósin eiga að koma í veg fyrir að laxinn verði kynþroska þar sem þau eiga að plata laxinn með því að það sé ennþá sumar. Þar með verður hann ekki kynþroska þar sem laxar verða það þegar daginn tekur að stytta að hausti og dimman dettur á.

Þetta getur verið slæmt þar sem fiskur sem orðinn er kynþroska leitar frekar upp í ár á hrygningartíma og getur þar af leiðandi frekar makað sig með villtum löxum. Þetta getur leitt til erfðablöndunar við villta laxa ef laxar sleppa úr sjókvíunum. 

Eitt af því sem Daníel Jakobsson sagði á fundinum var meðal annars það að ljósabúnaðurinn í kvíum fyrirtækisins hafi ekki virkað eins og hann átti að gera þar sem þessi búnaður virki verr í þeim kaldari sjó sem er við Íslandsstrendur en í Noregi. 

Heimildin hafði samband við rafvirkjann sem sér um ljósastýringuna fyrir Arctic Fish og Arnarlax á suðvestanverðum Vestfjörðum til að spyrja hann um hvað hafi farið úrskeiðis í ljósabúnaðinum. Hann gaf ekki kost á viðtali um málið. 

Tengsl lúsar og slysasleppingarÁ íbúafundinum komu fram þær nýju upplýsingar að tengsl væru á milli baráttu Arctic Fish við laxalús á suðvestanverðum Vestfjörðum og slysasleppingarinnar hjá fyrirtækinu. Hér sést mynd af lúsétnum löxum í Tálknafirði sem Veiga Grétarsdóttir tók.

Mynd: Veiga Grétarsdóttir

Laxinn lúsugur svo hætt var við slátrun

Eitt af því sem kom fram á fundinum var það að til hafi staðið að slátra laxinum sem var í kvínni sem gat kom síðar á. Hins vegar hafi laxinn verið svo lúsugur að ákveðið hafi verið að bíða með að slátra upp úr henni. Arctic Fish fékk leyfi til að nota lúsameðal á laxana í umræddri kví, og tveimur öðrum, dagana 10. til 17 júlí en eftir að byrjað hafði verið á því var hætt við vegna þess að laxinn tók illa við þeirri meðhöndlun og einhverjir fiskar drápust. 

 Í kjölfarið hafi eftirlit með kvínni setið á hakanum þar sem slátra hafði átt upp úr henni og hún tæmd. Svo hafi gleymst að færa fóðurtæki sem notað er til að gefa eldislaxinum að borða og lóð neðan úr því götuðu umrædda kví sem ekki var undir því eftirliti sem hún átti að vera þar sem hún átti að hafa verið orðin tóm. Niðurstaðan var því sú að eftirlit með kvínni fór ekki fram með neðansjávarskoðun í 95 daga. Götin á kvínni fundust svo 20. ágúst. og höfðu þá um 3500 laxar sloppið úr henni. 

Í frétt RÚV um íbúafundinn var haft eftir Stein Ove Tveiten að tengsl væri á milli laxalúsarinnar og ljósastýringarinnar án þess að hann hafi útskýrt nákvæmlega hvað hann ætti við. „Ég held að mörg af vandamálunum og uppákomunum megi rekja til laxalúsarinnar. Laxalúsin var að valda vandræðum þegar lax slapp úr kvíunum.“

Ekki yfir eitt prósentSamkvæmt nýju frumvarpi Svandísar Svavarsdóttur um lagareldi má hlutfall kynþroska eldislax í sjókvíum ekki fara yfir eitt prósent.

Mynd: Heimildin / Davíð Þór

Hlutfall kynþroska eldislax má ekki fara yfir 1 prósent

Í nýju frumvarpi Svandísar Svavarsdóttur matvælaráðherra um lagareldi, sem kynnt hefur verið í samráðsgátt stjórnvalda, er kveðið á um nokkur atriði sem eiga að girða fyrir að upp komi sams konar vandamál og hjá Arctic Fish.

Í kynningu frumvarpsins segir orðrétt: „Afföll og lúsasmit í kvíum hafa bein áhrif á framleiðslumöguleika; Framleiðsluheimildir takmarkast ef strok úr kvíum á sér stað; Óheimilt er að hlutfall kynþroska fisks í sjókví fari yfir 1%.“

Hlutfall kynþroska eldislax í sjókví Arctic Fish var hins vegar 35 prósent, 34 prósentustigum yfir því sem mun mega samkvæmt nýju frumvarpi matvælaráðherra. Þetta getur hins vegar gerst ef ljósastýring í sjókvíum virkar ekki sem skyldi vegna einhvers. Samkvæmt frumvarpi matvælaráðherra stendur til að reyna að koma í veg fyrir að þetta gerist með skýrara laga- og regluverki. 

Í rekstrarleyfi Arctic Fish í Patreksfirði er skilyrði um það að félagið verði að viðhafa ljósastýringu í kvíum sínum. Þar segir orðrétt um þetta: „Rekstrarleyfishafi skal við eldi frjórra laxa notast við ljósastýringu þ.e. hafa kveikt ljós í kvíum meðan dagsbirtu gætir ekki frá 20. september til 20 mars.“

Samkvæmt frumvarpinu, ef það verður að lögum, reyna yfirvöld nú að bregðast við því með lagasetningu og ákveðnum viðurlögum ef slysasleppingar eiga sér stað og kynþroski eldislaxa fer yfir ákveðin mörk, svo dæmi séu tekin.