Þessi grein birtist upphaflega í Stundinni fyrir meira en 4 árum.

Finnskur fræðimaður um Samherjamálið á Akureyri: Á Íslandi ríkir „valdakerfi klansins“

Lars Lund­sten, finnsk­ur fræði­mað­ur sem starfar við Há­skól­ann á Ak­ur­eyri, seg­ir að það sé ekki skrít­ið að Ís­land sé tal­ið vera spillt­asta land Norð­ur­land­anna. Hann seg­ir að á Ak­ur­eyri megi helst ekki tala um Sam­herja­mál­ið í Namib­íu.

Finnskur fræðimaður um Samherjamálið á Akureyri: Á Íslandi ríkir „valdakerfi klansins“
Valdakerfi klansins Finnski fræðimaðurinn Lars Lundsten, sem starfar við Háskólann á Akureyri, lýsir því í grein í finnsku blaði hvernig það sem hann kallar „valdakerfi klansins“ myndar hryggjarstykkið í íslensku samfélagi. Hann setur Samherjamálið í Namibíu í samhengi í við þetta og nefnir sem dæmi að það megi helst ekki tala um málið á Akureyri. Mynd: Davíð Þór

Finnskur fræðimaður og starfsmaður Háskólans á Akureyri, Lars Lundsten, segir að það sé ekki skrítið að Ísland sé ofar á lista yfir spillingu en hin Norðurlöndin. Hann segir að í íslenskt samfélag sé innbyggt eins konar valdakerfi klansins þar sem menn mynda hópa sem standa saman í gegnum súrt og sætt og gera hverjir öðrum greiða sem miða að því að bæta stöðu hvers annars. Eðli þessa kerfis sé því fyrirgreiðslupólitík á báða bóga. Oft og tíðum þurfi því ekki að greiða fé eða önnur gæði í beinar mútur þar sem þetta valdakerfi, sem hann kallar valdakerfi „klansins“, geri þær óþarfar. Orðrétt segir Lars um þetta: „Valdakerfi klansins er tegund spillingar þar sem peningar eða aðrar beinar mútur eru óþarfar. Kerfið gengur út á að gera greiða og taka við greiðum.“

Þetta kemur fram í grein eftir Lars í finnska blaðinu Hufudstabladet sem birt var á mánudaginn. Blaðið er stærsta og víðlesnasta dagblað Finnlands sem gefið er út á sænsku en þar í landi hefur minnihluta landsmanna, tæplega 300 þúsund, sænsku að móðurmáli og kallast Finnlandssvíar. 

Samstaðan í íslensku samfélagiLars lýsir því hvernig hin mikla samstaða sem einkennir íslenskt samfélag hafi líka sínar skuggahliðar.

Lars hefur starfað við Háskólann á Akureyri frá árinu 2016 og er nú forstöðumaður doktorsnáms við skólann. Áður var hann forseti félagsvísindadeildar. Rannsóknar- og sérsvið hans er fjölmiðlafræði. Tengsl hans við Ísland ná hins vegar ennþá lengra aftur en hann var skiptinemi á Íslandi á áttunda áratugnum og er með BA-gráðu í íslensku frá Háskóla Íslands. Áður en hann gerðist fræðimaður starfaði hann sem blaðamaður á bæði finnsku og sænsku.

Eitt íslenskt orðatiltæki sem Lars notar til að kjarna málflutning sinn um íslenskt samfélag í greininni er að maður eigi ekki „að rugga bátnum“ of mikið eða að „skíta í eigið bú“ eins og hann orðar það á finnlandssænsku. 

Spilltast á NorðurlöndunumInntakið í grein Lars Lundsten er að Ísland sé spilltast Norðurlandanna vegna þess að íslensku samfélagi sé stjórnað af fyrirgreiðslupólitík manna á milli og þar sem beinar mútur þurfi í reynd ekki.

Smæð íslensks samfélags og samstaðan 

Í grein sinni fjallar Lars um smæð íslenska samfélags, samheldni þess og erfiðleikana sem geta falist í því að fólk þekkist svo vel innbyrðist. Hann setur þessa eiginleika í samhengi við Samherjamálið svokallaða í Namibíu en höfuðstöðvar Samherja eru sem kunnugt er á Akureyri þar sem útgerðin er með um 500 starfsmenn í vinnu. 

Lars segir sögu af því að fyrir skömmu hafi hann rekist á kunningja sinn á Akureyri og að hann hafi sagt við hann í léttum dúr að hann hafi dregist inn í Samherjamálið. Kunningin varð hins vegar vandræðalegur þegar Lars nefndi Samherja. „Kunningi minn þagði þegar hann heyrði orðið Samherji. Ég dreif mig í að utskýra að þetta snérist bara um iðnaðarmann sem hafði ekki getað komið og hjálpað mér með gólfið í bílskúrnum vegna þess að hann hefði fengið svo mikla vinnu hjá Samherja. Vinur minn veit að maður á aldrei að gagnrýna einstaklinga, fyrirtæki eða stofnanir fyrir eitthvað misjafnt hér í þessu landi,“ segir Lars og útskýrir það með þeim orðum að best sé að „rugga ekki bátnum“.

Sagan sem Lars segir um vin sinn á Akureyri rímar ágætlega við kjarnann í nýlegri umfjöllun Stundarinnar um áhrif Samherjamálsins í Namibíu á íbúa Akureyrar og þau mismunandi viðhorf sem Eyfirðingar hafa til fyrirtækisins í samanburði við fólk sem er búsett annars staðar á landinu. 

Lars segir að þessi samstaða fólks á Íslandi sé að ýmsu leyti jákvæð og tekur dæmi af árangri Íslendinga í baráttunni við Covid. „Félagslega samstaðan er stór og mikilvægur þáttur í menningunni. Við erum stór fjölskylda þar sem öllum getur liðið eins og þeir séu öruggir. Það sem er verst er að vera útilokaður og jaðarsettur. Þetta sterka innbyrðis trygglyndi er ein af ástæðum þess að Íslandi hefur gengið vel í baráttunni við COVID.“

Tekur tengsl Kristjáns Þórs sem dæmiLars Lundsten tekur tengsl Kristjáns Þórs Júlíussonar sjávarútvegsráðherra við Samherja sem dæmi um spillingu íslensks samfélags í grein sinni.

Neikvæðar hliðar samstöðunnar

En Lars bendir einnig á að þessi samstaða meðal fólks sem einkennir íslenskt samfélag hafi einnig neikvæðar afleiðingar. „Neikvæða hliðin á hinni sterku samstöðu í íslensku samfélagi er að erfiðlega getur gengið að koma lögum yfir bæði stóra og litla skúrka. Maður getur ekki kært, handtekið og ennþá síður dæmt frænda sinn eða besta tenórinn í kirkjukórnum. […] Ósýnilegri og kannski ennþá hættulegri skuggahlið samfélagsins er valdakerfi klansins sem enn þann dag í dag myndar hryggjarstykkið í íslensku samfélagi. Það mikilvæga er ekki alltaf hvað þú getur eða hvað þú gerir heldur hver þú ert, það er að segja hvað fjölskyldu eða stjórnmálaflokki þú tilheyrir.“

Lars setur þessi einkenni sem hann þykist sjá á íslensku samfélagi svo í samband við Samherjamálið í Namibíu og „náin tengsl“ Kristjáns Þórs Júlíussonar sjávarútvegsráðherra við fyrirtækið. Ítrekað hefur verið fjallað um þessi tengsl í fjölmiðlum á Íslandi.  Kristján Þór hefur nú gefið út að hann ætli ekki að sækjast eftir endurkjöri til Alþingis í komandi þingkosningum á þessu ári og setur þessi tengsl hans í samhengi við rannsóknina á Namibíumálinu á Íslandi og í Namibíu og gefur í skyn að þessi tengsl ráðherrans kunni að hafa áhrif á gang rannsóknarinnar. Samherjmálið segir Lars „málið sem helst ekki má nefna“ á Akureyri.

Lars klykkir svo út með að það sé ekki skrítið að Ísland sé spilltast á Norðurlöndunum. „Það er sem sagt ekki einkennilegt að Ísland sé gagnrýnt meira fyrir spillingu en hin Norðurlöndin. Hin fjögur Norðurlöndin er meðal þeirra sjö landa í heiminum þar sem spilling er talin vera minnst  á meðan Ísland er í sautjánda sæti á listanum sem Transparency International birtir reglulega.“

Kjósa
3
Hvernig finnst þér þessi grein? Skráðu þig inn til að kjósa.

Athugasemdir

Allar athugasemdir eru ábyrgð á þeirra sem þær skrifa. Heimildin áskilur sér rétt til að fjarlægja ærumeiðandi og óviðeigandi athugasemdir.
Tengdar greinar

Heimavígi Samherja

Þorsteinn Már og Helga skulduðu fyrirtækjum Samherja í Belís og Kýpur milljónir án gjalddaga
FréttirHeimavígi Samherja

Þor­steinn Már og Helga skuld­uðu fyr­ir­tækj­um Sam­herja í Belís og Kýp­ur millj­ón­ir án gjald­daga

Árs­reikn­ing­ar fé­laga Sam­herja á Kýp­ur sýna inn­byrð­is við­skipti við Þor­stein Má Bald­vins­son og Helgu Stein­unni Guð­munds­dótt­ur. Þau voru sekt­uð vegna brota á gjald­eyr­is­hafta­lög­un­um eft­ir hrun­ið vegna milli­færslna inn á reikn­inga þeirra en þær sekt­ir voru svo aft­ur­kall­að­ar vegna mistaka við setn­ingu lag­anna.

Mest lesið

Hefði ekki dottið í hug að ráða sjálfan sig
1
Viðtal

Hefði ekki dott­ið í hug að ráða sjálf­an sig

Bogi Ág­ústs­son hef­ur birst lands­mönn­um á skján­um í yf­ir fjóra ára­tugi og flutt Ís­lend­ing­um frétt­ir í blíðu og stríðu. Hann seg­ir heim­inn hafa breyst ótrú­lega mik­ið til batn­að­ar á þess­um ár­um en því mið­ur halli á ógæfu­hlið­ina í rekstri fjöl­miðla á Ís­landi. Af öll­um þeim at­burð­um sem hann hef­ur sagt frétt­ir af lögð­ust snjóflóð­in fyr­ir vest­an ár­ið 1995 þyngst á hann. Enn þann dag í dag man hann hvernig var að þurfa að lesa upp nöfn þeirra sem dóu í flóð­inu á Flat­eyri.
Hver er Jón Óttar? - „Ég hef sjálfur fylgst með fólki mánuðum saman“
2
Fréttir

Hver er Jón Ótt­ar? - „Ég hef sjálf­ur fylgst með fólki mán­uð­um sam­an“

Jón Ótt­ar Ólafs­son, einn þeirra sem stund­aði njósn­ir fyr­ir Björgólf Thor Björgólfs­son ár­ið 2012, gaf út glæpa­sögu ári síð­ar þar sem að­al­sögu­hetj­an er lög­reglu­mað­ur sem stund­ar hler­an­ir. Jón Ótt­ar vann lengi fyr­ir Sam­herja, bæði á Ís­landi og í Namib­íu, en áð­ur hafi hann ver­ið kærð­ur af sér­stök­um sak­sókn­ara, sem hann starf­aði fyr­ir, vegna gruns um að stela gögn­um.

Mest lesið

Mest lesið í vikunni

Hefði ekki dottið í hug að ráða sjálfan sig
1
Viðtal

Hefði ekki dott­ið í hug að ráða sjálf­an sig

Bogi Ág­ústs­son hef­ur birst lands­mönn­um á skján­um í yf­ir fjóra ára­tugi og flutt Ís­lend­ing­um frétt­ir í blíðu og stríðu. Hann seg­ir heim­inn hafa breyst ótrú­lega mik­ið til batn­að­ar á þess­um ár­um en því mið­ur halli á ógæfu­hlið­ina í rekstri fjöl­miðla á Ís­landi. Af öll­um þeim at­burð­um sem hann hef­ur sagt frétt­ir af lögð­ust snjóflóð­in fyr­ir vest­an ár­ið 1995 þyngst á hann. Enn þann dag í dag man hann hvernig var að þurfa að lesa upp nöfn þeirra sem dóu í flóð­inu á Flat­eyri.
Hver er Jón Óttar? - „Ég hef sjálfur fylgst með fólki mánuðum saman“
2
Fréttir

Hver er Jón Ótt­ar? - „Ég hef sjálf­ur fylgst með fólki mán­uð­um sam­an“

Jón Ótt­ar Ólafs­son, einn þeirra sem stund­aði njósn­ir fyr­ir Björgólf Thor Björgólfs­son ár­ið 2012, gaf út glæpa­sögu ári síð­ar þar sem að­al­sögu­hetj­an er lög­reglu­mað­ur sem stund­ar hler­an­ir. Jón Ótt­ar vann lengi fyr­ir Sam­herja, bæði á Ís­landi og í Namib­íu, en áð­ur hafi hann ver­ið kærð­ur af sér­stök­um sak­sókn­ara, sem hann starf­aði fyr­ir, vegna gruns um að stela gögn­um.
Grein um hópnauðgun byggð á Facebookfærslu: Athugaði „hvort þetta væri alvöru manneskja“
3
Fréttir

Grein um hópnauðg­un byggð á Face­book­færslu: At­hug­aði „hvort þetta væri al­vöru mann­eskja“

Mar­grét Frið­riks­dótt­ir, rit­stjóri Frétt­in.is, stend­ur við grein um hópnauðg­un hæl­is­leit­enda og stað­fest­ir að grunn­ur­inn að grein­inni sé Face­book-færsla sem kona birti um helg­ina. Önn­ur kona er merkt í færsl­unni – hún teng­ist mál­inu ekki neitt en hef­ur heyrt í fólki sem tel­ur að hún hafi orð­ið fyr­ir hópnauðg­un.
Taxý Hönter bannaður á leigubílastæðinu:  „Þeir lugu upp á mig rasisma“
5
Fréttir

Taxý Hön­ter bann­að­ur á leigu­bíla­stæð­inu: „Þeir lugu upp á mig ras­isma“

Með­al þeirra leigu­bíl­stjóra sem hef­ur ver­ið mein­að­ur að­gang­ur að leigu­bíla­stæð­inu á Kefla­vík­ur­flug­velli er Frið­rik Ein­ars­son eða Taxý Hön­ter. Hann seg­ir ástæð­una vera upp­logn­ar kvart­an­ir, með­al ann­ars um að hann sé ras­isti. Karim Ask­ari, leigu­bíl­stjóri og fram­kvæmda­stjóri Stofn­un­ar múl­isma á Ís­landi, seg­ir Frið­rik hafa áreitt sig og aðra bíl­stjóra.

Mest lesið í mánuðinum

Hefði ekki dottið í hug að ráða sjálfan sig
2
Viðtal

Hefði ekki dott­ið í hug að ráða sjálf­an sig

Bogi Ág­ústs­son hef­ur birst lands­mönn­um á skján­um í yf­ir fjóra ára­tugi og flutt Ís­lend­ing­um frétt­ir í blíðu og stríðu. Hann seg­ir heim­inn hafa breyst ótrú­lega mik­ið til batn­að­ar á þess­um ár­um en því mið­ur halli á ógæfu­hlið­ina í rekstri fjöl­miðla á Ís­landi. Af öll­um þeim at­burð­um sem hann hef­ur sagt frétt­ir af lögð­ust snjóflóð­in fyr­ir vest­an ár­ið 1995 þyngst á hann. Enn þann dag í dag man hann hvernig var að þurfa að lesa upp nöfn þeirra sem dóu í flóð­inu á Flat­eyri.
„Ég var bara glæpamaður“
3
Viðtal

„Ég var bara glæpa­mað­ur“

„Margt af því sem ég hef gert mun ég aldrei geta bætt fyr­ir,“ seg­ir Kristján Hall­dór Jens­son, sem var dæmd­ur fyr­ir al­var­leg­ar lík­ams­árás­ir. Hann var mjög ung­ur að ár­um þeg­ar ljóst var í hvað stefndi og fann ekki leið­ina út fyrr en ára­tug­um síð­ar. Í dag fer hann inn í fang­els­in til þess að hjálpa öðr­um, en það er eina leið­in sem hann sér færa til þess að bæta fyr­ir eig­in brot.
Íslendingar vísa trans konu á flótta frá Bandaríkjunum úr landi
5
Fréttir

Ís­lend­ing­ar vísa trans konu á flótta frá Banda­ríkj­un­um úr landi

Kona sem er á flótta frá Banda­ríkj­un­um með son sinn sótti um al­þjóð­lega vernd á Ís­landi. Fyr­ir Út­lend­inga­stofn­un lýsti hún því hvernig hat­ur hafi far­ið vax­andi þar í landi gagn­vart kon­um eins og henni – trans kon­um – sam­hliða að­gerð­um stjórn­valda gegn trans fólki. Sjálf hafi hún orð­ið fyr­ir að­kasti og ógn­un­um. „Með hverj­um deg­in­um varð þetta verra og óhugn­an­lega.“
Hver er Jón Óttar? - „Ég hef sjálfur fylgst með fólki mánuðum saman“
6
Fréttir

Hver er Jón Ótt­ar? - „Ég hef sjálf­ur fylgst með fólki mán­uð­um sam­an“

Jón Ótt­ar Ólafs­son, einn þeirra sem stund­aði njósn­ir fyr­ir Björgólf Thor Björgólfs­son ár­ið 2012, gaf út glæpa­sögu ári síð­ar þar sem að­al­sögu­hetj­an er lög­reglu­mað­ur sem stund­ar hler­an­ir. Jón Ótt­ar vann lengi fyr­ir Sam­herja, bæði á Ís­landi og í Namib­íu, en áð­ur hafi hann ver­ið kærð­ur af sér­stök­um sak­sókn­ara, sem hann starf­aði fyr­ir, vegna gruns um að stela gögn­um.

Mest lesið í mánuðinum

Nýtt efni

Mest lesið undanfarið ár