Í jómfrúarræðu sinni á Alþingi fyrr í vetur sagði Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir, þingmaður Sjálfstæðisflokksins, að „útgjöld ríkisins sem hlutfall af landsframleiðslu [væru] eiginlega hvergi hærri meðal þróaðra ríkja en á Íslandi“. Stundin birti í kjölfarið gögn frá OECD og hagstofu Evrópusambandsins sem sýna að fullyrðingin er röng og ríkisútgjöld til að mynda hærri á umræddan mælikvarða í Finnlandi, Frakklandi, Danmörku, Belgíu, Austurríki, Ítalíu, Svíþjóð, Ungverjalandi, Noregi, Portúgal, Hollandi og Þýskalandi. Umsvif hins opinbera í hagkerfinu eru þannig meiri í framangreindum löndum.
Áslaug svaraði því til að alltaf þurfi að draga ellilífeyrisgreiðslur frá ríkisútgjöldum hérlendis og erlendis áður en samanburður er gerður milli landa. Víða erlendis sinni ríkið nefnilega hlutverki lífeyriskerfis, en hér á landi spari fólk í lífeyrissjóði utan ríkisins (það er auðvitað torskiljanlegt að aldrei megi bera saman heildarumsvif hins opinbera og því hafi hún ómögulega meint það, en látum það liggja milli hluta). Vísaði Áslaug til greininga Samtaka atvinnulífsins sem hafa dregið ýmislegt frá opinberum útgjöldum landa í greiningum sínum, svo sem almannatryggingar, ellilífeyri og atvinnuleysisbætur, og ályktað að íslenska „báknið sé bólgið“. Hafði Áslaug einmitt í beinu framhaldi af fyrrgreindum ummælum á Alþingi tekið upp þá túlkun samtakanna og sagt að ef opinbert fé skorti í mikilvæg verkefni hljóti það að stafa af rangri forgangsröðun og slæmri nýtingu fjármuna.
Undirliggjandi hugmyndin með þessum frádrætti er að bera saman sambærilegri stærðir milli ríkja. Með honum fáist betri nálgun á umsvif annars reksturs hins opinbera, og hún sýni að íslenska ríkið sé mjög stórt. Það er auðvitað gilt og gagnlegt sjónarmið að bera saman sambærilegar stærðir þegar við á. En ef það er augljóst að draga skuli frá ellilífeyrisgreiðslur, þá er jafn augljóst að draga skuli frá vaxtagreiðslur. Vaxtakostnaður hins opinbera er háður skuldastöðu og vaxtakjörum, og endurspeglar að litlu leyti undirliggjandi rekstur. Ríkisbáknið, svo notað sé orðfæri Samtaka atvinnulífsins, er því betur mælt að þeim frádregnum. Þá birtist heldur önnur mynd.
Séu bæði ellilífeyris- og vaxtagreiðslur dregnar frá útgjöldum hins opinbera endar Ísland í 12. sæti af þeim 23 OECD-löndum sem birta tiltæk gögn fyrir 2015, langt fyrir neðan hin Norðurlöndin – á milli Slóvakíu og Slóveníu. Þar með fellur sá málflutningur þingmannsins að íslenska ríkið skorti endilega forgangsröðun og skilvirkni. Þessa umræðu má svo taka lengra í frádrætti og gagnaúrvinnslu þar til enginn veit lengur hvað um er rætt, en í bili setjum við punkt við að ekki skuli trúa gagnrýnislaust öllu því sem Samtök atvinnulífsins segja – sérstaklega ef maður er þingmaður og vill að málflutningur sinn sé tekinn alvarlega.
Athugasemdir