Fyrirhugaðar lagabreytingar sem Þórdís Kolbrún Reykfjörð Gylfadóttir dómsmálaráðherra kynnti í vor myndu girða nær alfarið fyrir að fólk í sömu stöðu og Safari-fjölskyldan og Sarwari-feðgarnir fengi hælisumsókn sína tekna til efnismeðferðar á Íslandi.

Réttarstaða fólks sem þegar hefur fengið alþjóðlega vernd í landi á borð við Grikkland yrði veikt verulega. Ríkisstjórnin afgreiddi frumvarp þess efnis á ráðherrafundi þann 2. apríl síðastliðinn, nokkrum dögum eftir að nemendur Hagaskóla höfðu gengið fylktu liði að dómsmálaráðuneytinu og mótmælt brottvísun skólasystur sinnar. Málið var lagt fram sem stjórnarfrumvarp nokkrum dögum síðar en kom ekki til umræðu á vorþinginu.

Mynd: MBL / Eggert Jóhannesson

Eins og fjallað hefur verið um í fjölmiðlum stóð til að vísa hinum afganska Asadullah Sarwari og barnungum sonum hans til Grikklands í síðustu viku, en brottvísunin var stöðvuð að læknisráði eftir að eldri drengurinn fékk taugaáfall og fór að kasta upp vegna kvíða. Stundin greindi svo frá því í gær að Shahnaz Safari og börnum hennar tveimur, Zainab og Amir, verður að öllu óbreyttu vísað úr landi í næstu viku. Málin hafa vakið gríðarlega athygli. 

Safari-fjölskyldan og Sarwari-feðgarnir eiga það öll sameiginlegt að hafa þegar fengið alþjóðlega vernd í Grikklandi. Í skýrslu sem unnin var fyrir Evrópuráðið í fyrra kemur fram að grísk stjórnvöld hafi ekki sett af stað neinar aðgerðir til að vinna að aðlögun flóttamanna í landinu. Samkvæmt gögnum sem kærunefnd útlendingamála hefur stuðst við í mati á aðstæðum í Grikklandi eru þar fá gistiskýli í boði fyrir heimilislausa og heilbrigðisþjónusta óviðunandi.

Verði frumvarp dómsmálaráðherra til breytinga á útlendingalögum lagt aftur fram og samþykkt á næsta þingi felur það í sér að stjórnvöld verða svipt heimildinni til að taka umsóknir einstaklinga, sem þegar hafi hlotið alþjóðlega vernd í öðru Evrópuríki á borð við Grikkland, til efnislegrar meðferðar á grundvelli undantekningaákvæðis 2. mgr. 36. gr. útlendingalaga sem fjallar um sérstök tengsl og sérstakar ástæður, svo sem er varða heilsufar. Hingað til hefur þetta undantekningarákvæði verið eina hálmstrá fólks sem eru í sams konar stöðu og Safari-fjölskyldan og Sarwari-feðgarnir.

Ef fyrirhugaðar breytingar Þórdísar Kolbrúnar hefðu þegar náð fram að ganga væri t.d. ólíklegt að heilsufar afganska drengsins sem varð veikur af kvíða í síðustu viku hefði vægi við afgreiðslu hælisumsóknar fegðanna. Eins og fram kom í viðtali við Magnús Davíð Norðdahl, lögmann feðganna, í viðtali við Mbl.is í dag er þetta einmitt það ákvæði sem hann vill láta reyna á með endurupptökubeiðni sem send hefur verið kærunefnd útlendingamála. Væri frumvarp ríkisstjórnarinnar orðið að lögum væri kærunefndinni óheimilt að beina því til Útlendingastofnunar að taka umsóknina til efnismeðferðar vegna sérstakra ástæðna á borð við slæma heilsu barns, nema því aðeins að veikindin teldust „alvarleg“ og „nauðsynleg yfirstandandi meðferð“ krefðist þess að fallið yrði frá endursendingu til viðtökuríkis.

Eins myndu lagabreytingarnar girða fyrir að Safari-fjölskyldan fengi umsókn sína tekna til efnismeðferðar á grundvelli sérstakra tengsla við landið. „Zainab hefur myndað sértök tengsl í Hagaskóla,“ sagði Magnús í viðtali við RÚV í mars og benti á að samkvæmt útlendingalögum er stjórnvöldum heimilt að taka mál til efnismeðferðar á slíkum grundvelli. Slíkt ætti ekki við ef frumvarp dómsmálaráðherra hefði orðið að lögum.

Fram kemur í greinargerð frumvarpsins að markmiðið sé að „hverfa frá þeirri framkvæmd að umsóknir einstaklinga sem þegar hafi hlotið alþjóðlega vernd séu teknar til efnislegrar meðferðar á grundvelli undantekninga 2. mgr. 36. gr. um sérstök tengsl og sérstakar ástæður“. Þá sé lagt til að „kæra fresti ekki réttaráhrifum ef umsækjanda um alþjóðlega vernd hefur verið synjað um efnislega meðferð á þeim grundvelli að hann hafi þegar hlotið alþjóðlega vernd í öðru ríki“.

Þó er lagt til að bætt verði við ákvæði um að mál skuli tekið til efnismeðferðar ef „brýnar einstaklingsbundnar aðstæður umsækjanda krefjast þess“. Í greinargerð er tekið dæmi: „svo sem þegar einstaklingsbundnir hagsmunir barns koma í veg fyrir endursendingu til viðtökuríkis eða þegar umsækjandi glímir við alvarleg líkamleg eða andleg veikindi og nauðsynleg yfirstandandi meðferð krefst þess að fallið verði frá endursendingu til viðtökuríkis“. 

Fyrirhugaðar breytingar byggja á þeirri afstöðu að aðstæður einstaklinga sem þegar hafi hlotið alþjóðlega vernd í öðru ríki séu „almennt ekki þess eðlis að skilyrði alþjóðlegrar verndar hér á landi séu uppfyllt“ og því eigi að mörgu leyti sambærileg sjónarmið við og þegar um er að ræða umsækjendur sem eru ríkisborgarar öruggra upprunaríkja, en réttur slíkra umsækjenda hefur verið þrengdur verulega á undanförnum árum. „Byggist þetta jafnframt á því að almennt má líta svo á að réttindi flóttafólks séu virt í öðrum Evrópuríkjum og að aðstæður séu ekki með þeim hætti að ástæða sé til að ætla að brotið verði alvarlega gegn grundvallarmannréttindum þess.“ 

Þórdís Kolbrún dómsmálaráðherra birti stöðuuppfærslu á Facebook í kvöld og sagðist ekki geta tjáð sig um einstök mál. „Ég veit þó að mál þeirra eru til skoðunar innan þess kerfis sem löggjafinn hefur búið til,“ skrifar hún. „Til að tryggja jafnræði hef ég ekki heimild til að stíga inn í einstök mál – en mig langar samt að segja þetta: Í stjórnarsáttmála ríkisstjórnarinnar er fjallað um endurskoðun á framkvæmd laganna nú þegar reynsla er komin á hana. Ég hef lengi talið að fara þurfi sérstaklega yfir framkvæmd laganna þegar kemur að börnum. Framkvæmdin þarf að fullu að samræmast anda laganna – sem er mannúð og að taka skuli sérstakt tillit til barna.“ 

Fréttin hefur verið uppfærð og lengd síðan hún birtist fyrst.