Aftur og aftur

Halldór Armand Ásgeirsson

Forlagið

3,5 stjarna af 5

Skáldsaga Halldórs Armands Ásgeirssonar, Aftur og aftur, er skemmtileg bók. Lýsingar hans á samtímanum, hvernig snjallsíminn hefur yfirtekið líf margra með öllu sínu stefnulausa samfélagsmiðlafikti, eru sumar pínlegar. Ég smáskríkti á köflum yfir þessum lýsingum af því stundum sér maður sjálfan sig í þeim og það getur verið óþægilegt.

Aðalsögupersónan í bókinni, Arnmundur, gengur hins vegar lengra í sínu snjallsímaflökti og narsisíska sjálfsrúnki en flestir gera enda reynir hann líka að sigrast á farsímafíkninni í gegnum bókina og verða „gerandi í eigin tilveru“.  

Skáldsaga um hrun

Aftur og aftur segir sögurnar af 28 ára háskólanemanum Arnmundi sem skrifar ritgerð um hryðjuverkaárásir við háskóla í Frakklandi undir handleiðslu popppaðrar franskrar fræðikonu sem sendir honum fræðilegar athugasemdir um ritgerðina hans af djamminu og Stefáni Fal, þingmannssyni og  fyrrverandi sveitaballatrommara frá Selfossi, sem hefur lent í ýmsu í lífinu, meðal annars dópinnflutningi og íslenska efnahagshruninu. Sagan hefst  11. september 2001 með sjálfstæðum sögum Arnmundar og Stefáns Fals og svo tvinnast örlög þeirra saman mörgum árum seinna, eftir hrunið. 

Hér er sem sagt komin skáldaga sem öðrum þræði fjallar um bankahrunið 2008 og Halldór skrifar nokkra þekkta leikendur úr því, eins og Sigurð Einarsson og Hreiðar Má Sigurðsson, inn í bókina. Atburðir úr sögu hrunsins sem einungis eru nokkurra ára gamlir,  Panamaskjölin, Kvíabryggjuvist þekktra manna  og breytingar á lögum sem gerðu þeim kleift að losna fyrr úr fangelsi eru skrifaðar inn í bókina. 

Stundum hefur mann þyrst í svona sögur sem eru rifnar beint upp úr veruleikanum eins og hann er í dag; kannski í stað enn einnar skáldsögunnar um horfin heim úr íslenska bændasamfélaginu frá aldamótunum 1900 eða enn lengra í fyrndinni. 

Nærsaga unga fólksins

Sagan er líka skemmtileg nærfortíðarlýsing á neyslusögu Íslands, lýsing á tækni-, tísku- og matarbylgjum ungs fólks síðustu tæplega tveggja áratuga. Halldór Armand talar mikið um Nokia farsíma, Converse-skó, staldrar við orkudrykkinn Aquarius, langlokuát ungs fólks með pítusósu í munnvikunum og lýsir tímabili íslensku sveitaballahljómsveitanna af þannig innsæi og innlifun að annað eins hefur varla sést í poppumfjöllun í skáldskap síðan Patrick Bateman talaði í löngu og innblásnu máli um Huey Lewis and the News, Whitney Houston og Phil Collins í skáldsögunni American Physco eftir Bret Easton Ellis. Allt snýst þetta um neyslu og neyslumenningu og það er gaman að sjá hvernig hann tvinnar þessum díteilum saman við söguna alveg eins og Ellis gerði á sínum tíma með poppið frá níunda áratugnum. Þetta er nostalgía fyrir fólk sem er alið upp í þessu umhverfi og sem man ennþá eftir Landi og sonum -  Hreims en ekki Indriða - og Selfossi sem musteri íslenskrar sveitaballamenningar, tríbaltattúunum, pinnunum í augabrúnunum og rökuðu hnökkunum. 

Nostur við orð

Halldór Armand er líflegur og fjörlegur penni. Aftur og aftur stend ég mig að því að fá vellíðunar- og gleðitilfinningu yfir einhverju sem hann orðar vel og skemmtilega og ég krota og krota á spassíurnar þar sem mér finnst hann vera hittinn, fyndinn og hnyttinn. 

Þetta geta verið einstaka orð hjá Halldóri, eins og þegar hann talar um að réttarkerfið á Íslandi sé að „mylja“ atburði hrunsins; Arnmundur hafi „veðsett“ sitt litla hjarta; tveggja lítra kókflösku sem „dæsir“ þegar hún er opnuð og að fólk upplifi „edensælu“ - ég gef mér að hann sé að tala um Eden í Hveragerði - í Leifsstöð, til heilla málsgreina: „Ég hafði lengi grínast með að einn dag yrði hún háskólaprófessor eða þokkafull söngkona sem lifði flóknu ástalífi meðal auðugra gáfumenna á meginlandinu og reykti í rúminu.“

Halldór spreyjar skemmtilegheitum og frumlegu orðalagi og setningum á blaðsíður þessarar bókar. Hann er gjöfull á gaman; þetta er stundum eins og að pikka nammimola af síðunum hjá honum og þá vill maður auðvitað halda áfram að lesa.  

Breið samtímaskáldsaga

En þó bókin sé öðrum þræði næm og hugvitssamleg innanbúðarlýsing á íslenskri nærsögu og samtíma, sem einungis einhver sem hefur lifað í þessu samfélagi gæti skrifað, þá er bókin engin innansveitarkróníka. Halldór víkkar sögusviðið með því að tengja sögur þessara tveggja manna við útlönd og heimssögulega atburði eins og 11. september, önnur minni hryðjuverk og alþjóðlegu fjármálakreppuna og hrunið 2008. Með stöðugri nettengingu söguhetjanna í snjallsímunum sínum verður líka til stöðugt talsamband við útlönd  og heimssöguna þar sem bæði Arnmundur og Stefán Valur eiga í samskiptum við fólk sem býr utan Íslands og sem jafnvel býr í nágrenni við staði þar sem hryðjuverkaárásir eru framkvæmdar. Snjallsímarnir og netið víkka því líka alþjóðlegt samhengi bókarinnar.

Þetta verður fyrir vikið, að mínu mati, stór og breið samtímaskáldsaga hjá honum sem minnti mig að sumu leyti á bækur bandarískra samtímahöfunda eins og Jonathan Franzen og A.M. Homes, sú síðarnefnda dró upp hrollvekjandi og dystópíska mynd af bandarísku samfélagi í skáldsögunni May We Be Forgiven frá árinu 2012 þar sem álíka næmni fyrir neyslumenningu og poppi og í bók Halldórs Armands kemur fram. Rétt eins og hjá þessum höfundum fær maður samtímann, stemninguna, ástandið, stöðuna beint í æð í bók Halldórs af með ákveðnum léttleika og frásagnargleði: Hughrifin og tilfinninguna fyrir núinu, með kostum þess og löstum.   

Stóri gallinn er söguframvindan

Gallar bókarinnar felast hins vegar í söguuppbyggingunni og framvindu sögunnar. Hvert fer Halldór Armand með þessi vel gerðu þræði um Arnmund og Stefán Fal sem hann spinnur svo firna flott nær alla söguna?

 Ég fékk það á tilfinninguna að Halldór hafi ekki alveg vitað hvert hann hafi viljað leiða söguþráðinn og af hverju. Lausn hans á þessu, sem er sannarlega niðurstaða og sem ég fjalla ekki um efnislega hér til að skemma ekki fyrir mögulegum lesendum þessarar fjörugu bókar, er ekki trúverðug og hana skortir að mínu mati undirbyggingu til þess að teljast vera sannfærandi. Framvindan kom mér satt að segja á óvart, og ekki á jákvæðan hátt, af því undirbygginguna fyrir niðurstöðunni skortir. Fyrir vikið er bókin, sagan, dálítið snubbótt í lokin og ekki mjög sterk heild þó samtímalýsingarnar og tilþrif Halldórs séu frábær heilt yfir. Þarf þessa miklu og skjótu dramatík, þarf þessa lúkningu á frásögninni, þarf glæpasöguplott, þarf einhver að deyja?

Aftur og aftur er mikil þeysireið eftir frumlegan og hugmyndaríkan höfund, sannkallaður síðuflettir (e. pageturner), og þessi stóri galli í sögunni sjálfri sem heild gerir það ekki að verkum að lesandinn vilji hætta að lesa bókina, þar sem sagan er einungis bundin saman og kláruð á þennan dálítið ódýra hátt á alllra síðustu blaðsíðum hennar.