Konurnar sem voru beittar kynferðisofbeldi af lögmanninum Robert Downey á unglingsárunum segjast hafa orðið fyrir vonbrigðum með þær ákvarðanir sem teknar voru á síðustu dögum þingsins í september. Alþingi hafi ekki svarað ákalli brotaþola um breytingar. Jafnframt upplifa þær skilaboð ríkisstjórnarinnar til erlendra fjölmiðla, þar sem farið var fram á að umfjöllun um stjórnarslitin og uppreist æru barnaníðinga yrði fjarlægð, sem framhald af þögguninni í sumar.
Eins og Stundin greindi frá í byrjun mánaðar reyndi almannatengslafyrirtæki, sem starfar fyrir utanríkisráðuneytið, að fá stórblaðið Washington Post til að breyta eða fella út setningu um þátt kvenna í atburðunum sem leiddu til þess að stjórnarsamstarfinu var slitið. Meginkrafa ríkisstjórnarinnar var þó sú að pistill um málið yrði fjarlægður en Washington Post varð ekki við þeirri beiðni. Stundin hefur óskað eftir upplýsingum um kostnað vegna almannatengslaherferðarinnar og bíður enn eftir svörum. Í fyrstu vísuðu utanríkisráðuneytið og fjármálaráðuneytið hvort á annað en upplýsingabeiðnin er nú í vinnslu hjá utanríkisráðuneytinu.
Þær Anna Katrín Snorradóttir, Glódís Tara, Halla Ólöf Jónsdóttir og Nína Rún Bergsdóttir áttu lykilþátt í umræðunni sem fór af stað í sumar undir myllumerkinu #höfumhátt.
Ríkisstjórnarsamstarfi Bjartrar framtíðar, Viðreisnar og Sjálfstæðisflokksins var svo slitið í kjölfar fréttaflutnings af meðmælum Benedikts Sveinssonar, föður forsætisráðherra, fyrir barnaníðinginn Hjalta Sigurjón Hauksson.
Þetta og úrskurður úrskurðarnefndar um upplýsingamál þess efnis að dómsmálaráðuneytið hefði ekki fylgt lögum þegar ákveðið var að leyna upplýsingum um uppreist æru Roberts Downey og annarra kynferðisbrotamanna, setti framgöngu stjórnarþingmanna og æðstu ráðamanna í nýtt samhengi og vakti mikla reiði í samfélaginu.
Kornið sem fyllti mælinn og sprengdi ríkisstjórnina var svo þegar dómsmálaráðherra viðurkenndi í sjónvarpsviðtölum að hafa sagt forsætisráðherra frá meðmælum föður hans í júlí. Þannig kom í ljós að Bjarni Benediktsson hafði einn fengið upplýsingarnar um meðmælabréf föður síns – upplýsingar sem flokkuðust sem viðkvæmt trúnaðarmál samkvæmt lagatúlkun ráðuneytisins – meðan brotaþolum, fjölmiðlum og almenningi var neitað um þær.
„Ríkisstjórn landsins féll, ekki vegna peninga, ekki vegna pólitísks ágreinings atvinnustjórnmálamanna, heldur vegna þess að konur höfðu hátt,“ segir í ályktun sem Kvenréttindafélag Íslands sendi frá sér þann 15. september.
Íslensk stjórnvöld hafa hins vegar reynt að koma í veg fyrir að þessi túlkun á atburðarás stjórnarslitanna nái fótfestu utan landsteina. Í tölvupósti sem Burson Marsteller, ein virtasta almannatengslastofa heims, sendi Washington Post fyrir hönd ríkisstjórnarinnar var gerð sérstök athugasemd við slíka frásögn og hún sögð afbökun á raunveruleikanum.
Reynt að fela óþægilegar staðreyndir
„Okkur finnst þetta fyrst og fremst óheiðarlegt. Við höfum óskað eftir sannleikanum í marga mánuði og þegar hann loks lítur dagsins ljós og varpar í leiðinni ljósi á spillinguna í íslensku stjórnkerfi þá er leitað til erlends almannatengslafyrirtækis til þess að hylma yfir þá hluti sem við höfum barist fyrir að fá upp á yfirborðið,“ segir Anna Katrín Snorradóttir í samtali við Stundina. „Við veltum því fyrir okkur hvað það kostar íslenskt samfélag að fá þessa aðstoð frá erlendu almannatengslafyrirtæki og hvort Íslendingar séu almennt sáttir við það að skattpeningar þeirra fari í að borga fyrir þetta.“
Glódís Tara segist hneyksluð á þeim svörum sem Bjarni Benediktsson gaf í leiðtogaumræðum á RÚV þann 8. október síðastliðinn þegar Þórhildur Sunna Ævarsdóttir, þingkona Pírata, spurði hvort hann teldi réttlætanlegt að verja almannafé í að bæta ímynd Sjálfstæðisflokksins á erlendri grundu. „Bjarni svaraði á þá leið að þessu fyrirtæki hefði oft verið falið það að leiðrétta rangfærslur og verja orðspor landsins. Svo sakaði hann Pírata um að „níða ríkisstjórnina“ og „koma óorði á Ísland“ og sagði sjálfsagt að fá aðstoð almannatengla við að leiðrétta það,“ segir Glódís og bætir við: „Þarna staðfesti Bjarni einmitt þau viðhorf sem við höfum upplifað frá hans flokki, það hvernig þau neita að horfast í augu við óþægilegar staðreyndir um kynferðisofbeldi og okkur brotaþolana.“
Halla Ólöf tekur undir þetta. „Við erum stoltar af Þórhildi Sunnu fyrir að spyrja ítrekað „óþægilegra“ spurninga fyrir hönd brotaþola kynferðisofbeldis á Íslandi. Hún stendur þétt við bakið á okkur og manni misbýður hve miklu virðingarleysi hún hefur mætt frá þingmönnum Sjálfstæðisflokksins. Þeir ættu miklu frekar að taka sér hana til fyrirmyndar, eða að minnsta kosti þakka henni fyrir að „þora“ að hitta okkur, hlusta á okkur og spyrja óþægilegra spurninga,“ segir hún.
Enn ein tilraunin til þöggunar
Anna, Glódís, Halla og Nína líta á aðgerðir ríkisstjórnarinnar gagnvart erlendum fjölmiðlum sem framhald af þögguninni sem þær upplifðu í sumar þegar þær óskuðu árangurslaust eftir svörum um uppreist æru Roberts Downey og meðferð málsins í dómsmálaráðuneytinu.
„Það að krefja Washington Post um að fjarlægja pistil þar sem fjallað er um #höfumhátt og mótmæli okkar er auðvitað bara enn ein tilraunin til þöggunar. Þarna er verið að reyna að kæfa okkar raddir og alla þá baráttu sem við höfum háð undanfarna mánuði. Þetta er líka í anda þeirrar miklu vanvirðingar sem við höfum upplifað frá fulltrúum Sjálfstæðisflokksins allt frá því að baráttan hófst,“ segir Nína Rún.
„Þetta er alltaf sama sagan. Enn einu sinni er farið á bak við okkur og við ekki virtar viðlits, þau hlusta ekki, svara ekki þegar við leitum til þeirra með spurningar. En samt nýta þau sér okkur brotaþola í pólitískum tilgangi með yfirlýsingum á borð við að „samúð Sjálfstæðismanna hafi alltaf verið hjá brotaþolum“, að flokkurinn „standi með brotaþolum og aðstandendum þeirra“. Hvernig geta þau leyft sér að tala svona um okkur opinberlega þegar þau þora ekki, geta ekki eða vilja ekki tala við okkur í eigin persónu?“
„Hvar er heiðarleikinn og hugrekkið?“
Anna Katrín furðar sig á bréfinu sem ríkisstjórn Íslands lét senda Washington Post. „Hvern er verið að vernda með þessu bréfi? Barnaníðinga og pólitíkusa? Það er alveg ljóst að þetta bréf er eingöngu skrifað til að verja orðspor Sjálfstæðisflokksins, ekki annarra,“ segir hún.
„Hvenær ætlar Sjálfstæðisflokkurinn að taka ábyrgð á orðum og gjörðum sínum og þingmanna sinna? Við bíðum enn eftir því að einhver úr þeirra röðum hlusti á okkur brotaþola og gefi sér tíma til að svara okkur. Þöggunin á sér svo margar birtingarmyndir. Við hörmum t.d. að skynsöm kona eins og Hildur Sverrisdóttir verji opinberlega niðurlægjandi ummæli Brynjars Níelssonar um okkur brotaþola í færslu á Facebook-síðu sinni, telji hann ekki hafa sýnt neina vanvirðingu og hunsi síðan spurningu okkar undir sömu færslu. Hvar er heiðarleikinn og hugrekkið? Hvar er sjálfstæða hugsunin? Hvenær er framgangan orðin nógu gróf til þess að eitthvert þeirra finni sig knúið til að standa upp og segja hingað og ekki lengra? Hvenær brotnar meðvirknin og samtryggingin, hvað þarf til?“
„Hvenær er framgangan orðin nógu gróf til
þess að eitthvert þeirra finni sig knúið til að standa upp og segja hingað og ekki lengra?“
Glódís tekur í sama streng og segir tilraunir til að þagga niður umræðu í erlendum miðlum um stjórnarslitin á Íslandi og tengsl atburðanna við uppreist æru barnaníðinga fela í sér að verið sé að breiða yfir mistök sem enginn vill né þori að taka ábyrgð á.
„Því er haldið fram að þetta sé allt til þess að vernda orðspor Íslands, eins og það sé í þágu allra Íslendinga að ekki sé sagt satt og rétt frá því sem gerðist. Við leyfum okkur hins vegar að trúa því að meirihluti Íslendinga sé laus við þá meðvirkni að aldrei megi tala illa um neitt sem kemur fyrir á Íslandi, að fólk hafi almennt meiri réttlætiskennd en svo,“ segir hún.
Fannst hlægilegt að hlusta á forsætisráðherra
Píratar beittu sér fyrir því á síðustu dögum þingsins í september að sett yrðu lög gegn því að menn sem dæmdir hafa verið fyrir kynferðisglæpi, barnaníð og fleiri svívirðileg brot geti öðlast lögmannsréttindi. Ekki náðist samstaða innan allsherjar- og menntamálanefndar um að slíkt frumvarp yrði tekið fyrir en málið mætti andstöðu frá þingmönnum Sjálfstæðisflokksins.
„Við hreinlega skiljum ekki hvers vegna Alþingi gat ekki séð sóma sinn í að lögfesta þetta fyrir þinglok,“ segir Halla Ólöf. „Það var hlægilegt að hlusta á Bjarna Benediktsson fara með ræðu á opnum kosningafundi Sjálfstæðisflokksins þann 23. september, nokkrum dögum fyrir þinglok og ítreka að hann og flokkurinn hans stæðu með brotaþolum og aðstandendum þeirra, en horfa upp á það nokkrum dögum seinna að þau vildu ekki lögfesta bann við því að kynferðisbrotamenn gegni lögmannsstörfum. Við höfum spurt Bjarna Benediktsson um þetta og enn ekki fengið nein svör. Reyndar hefur enginn úr flokknum haft samband við okkur brotaþolana síðan umræða um þessi mál hófst í sumar.“
Furða sig á afnámi ákvæða um uppreist æru
Aðspurðar hvort þeim finnist Alþingi hafa svarað kalli þolenda með þeim lagabreytingum sem gerðar voru á síðustu dögum þingsins, þegar ákvæði um uppreist æru voru alfarið afnumin úr hegningarlögum, segir Nína Rún: „Nei, það finnst okkur ekki. Það var ekki okkar ósk að ákvæði um uppreist æru yrðu algjörlega tekin út úr almennum hegningarlögum. Það eru ekki öll mál eins. Í raun hræðir þetta okkur, og sérstaklega það að brottfall ákvæðisins gildir bara til 1. janúar 2019. Ef ekki tekst að setja ný lög fyrir þann tíma falla þau gömlu aftur í gildi og þá gætu enn fleiri barnaníðingar fengið uppreist æru.“
Hættulegt að utanríkisráðherra gefi rangar upplýsingar
Guðlaugur Þór Þórðarson utanríkisráðherra fundaði með sendiherrum þann 29. september og sagði í viðtali við RÚV að hann og starfsmenn ráðuneyta og sendiráða hefðu þurft að „leiðrétta allrahanda misskilning úti um allt alnetið og úti um allan heim“.
Fram kom í máli Guðlaugs á fundinum að það hefði „þurft að útskýra að það væri ekki þannig að barnaníðingar sem fengju uppreist æru gætu í framhaldinu unnið með börnum“. Eins og hefur þó verið margbent á geta barnaníðingar sem fá uppreist æru uppfyllt skilyrði til að öðlast lögmannsréttindi og þar með fengið aðgang að vitnaleiðslum og skýrslutökum af börnum í Barnahúsi.
„Þessi ummæli Guðlaugs Þórs eru ekki bara dæmi um hvernig stjórnvöld leyfa sér að fegra málefnið á falskan hátt, heldur líka það hvernig þau gera lítið úr baráttunni okkar. Það er nefnilega alls ekki raunin að barnaníðingar geti ekki unnið með börnum eftir að hafa fengið uppreist æru. Okkur þykir bæði stórfurðulegt og hættulegt að gefa út svona yfirlýsingar sem eru beinlínis rangar,“ segir Nína Rún í samtali við Stundina. „Eins og við höfum margbent á og barist fyrir með ómetanlegri hjálp Þórhildar Sunnu, þingkonu Pírata, þá getur Robert Downey hæglega tekið upp lögmannsskírteinið sitt og farið að starfa sem lögmaður aftur þar sem hann hefur möguleika á því að nálgast börn og unglinga í viðkvæmri stöðu í Barnahúsi. Nú er í raun ekkert sem stöðvar hann.“
Anna, Glódís og Halla taka undir þetta. „Það var Sjálfstæðisflokkurinn sem setti sig á móti frumvarpi Þórhildar Sunnu, líkt og það séu einhver mannréttindi að Robert Downey fái lögmannsréttindin sín aftur og að barnaníðingurinn Hjalti Sigurjón Hauksson fái að keyra skólabíla með varnarlausum fimm og sex ára börnum. Þau vildu ekkert vinna áfram með frumvarpið þó það séu til fordæmi fyrir sams konar lagabreytingum í Evrópu,“ segir Anna. „Við skiljum ekki af hverju þau settu sig upp á móti frumvarpinu. Við óskuðum eftir rökstuðningi frá Bjarna Benediktssyni fyrir tveimur vikum en höfum engin svör fengið.“
ACD-ríkisstjórnin
„Fáránleika-raunsæi eða raunsæislegur fáránleiki“
Ráðherra braut lög þegar hann setti rektor án auglýsingar
Unnu náið með hæstaréttardómurunum meðan þeir dæmdu Arnfríðarmál
Þorsteinn: Jafnvel enn alvarlegra en málið sem varð síðustu ríkisstjórn að falli
Frumgjöld verða 35 milljörðum hærri á næsta ári heldur en fyrri ríkisstjórn stefndi að
Athugasemdir