Þessi grein birtist fyrir meira en ári.

Þegar drottningin var hálshöggvin — Hvað er satt í myndinni um Napóleon

María Ant­onetta var vissu­lega leidd und­ir fallöx­ina eins og Ridley Scott lýs­ir í upp­hafs­senu mynd­ar sinn­ar um Napó­leon. En hér um bil allt við þá senu er rangt

Þegar drottningin var hálshöggvin — Hvað er satt í myndinni um Napóleon
Hrokinn drýpur af drottningu í túlkun Catherine Walker

Skáldverk sem styðjast við sagnfræði eða þó ekki sé nema „raunverulega atburði“ vekja oft miklar deilur. Spurningar kvikna um hvort og að hve miklu leyti listamenn mega eða ættu að breyta hinum sagnfræðilega veruleika í þágu verka sinna.

Kvikmynd Ridley Scotts um Napóleon Frakkakeisara, sem frumsýnd var í vetrarbyrjun, hefur erlendis vakið fjörugar umræður um þetta. Sér í lagi Frakkar og Bretar hafa skeggrætt í þaula hvað sé „að marka“ sýn Scotts af lífi og ferli hans hágöfgi keisarans og þótt sumar þær umræður snúist vissulega um keisarans skegg (ekki bókstaflega) þá kveikja önnur dæmi úr mynd Scotts markverðar spurningar um eðli sannleika og skáldskapar.

Eitt prýðilegt dæmi má finna í sjálfri upphafssenu myndarinnar sem er innan við tvær mínútur að lengd. Hún gerist 16. október 1793 þegar franska byltingin hefur staðið í fjögur ár og nú er komið að því að byltingarmenn færa Maríu Antonettu drottningu á aftökustað. Napóleon er látinn vera viðstaddur og fylgjast með í æstum mannfjöldanum þegar drottingin er keyrð í vagni inn á Byltingartorgið.

Drottningin er hrokafull og staffírug á svip, klædd glæsilegum samkvæmiskjól þeirra tíma og með villt ljóst hár flóandi í allar áttir. Hún er samt einhvern veginn ekki mjög drottningarleg í fasi, heldur nánast gleðikonuleg í sínum flegna kjól.

Hún gengur upp á pallinn þar sem fallöxin bíður, skiptist ekki á orðum við neinn, krýpur við öxina og meðan böðlarnir eru að koma öllu í kring virðist hún loks örlítið óróleg á svip.

En svo fellur öxin, böðullinn tekur í hárlubbann og lyftir upp höfðinu til að sýna mannfjöldanum sem fagnar ógurlega — nema Napóleon sem grettir sig lítillega.

Senan búin, myndræn og sterk, er það ekki?

En þetta gerðist ekki svona, það er alveg ljóst.

Í fyrsta lagi var Napóleon ekki viðstaddur aftöku Maríu Antonettu drottningar. Með því að koma honum þarna fyrir vill Scott leikstjóri líklega stytta sér leið að söguefninu — sýna okkur í einu vetfangi byltingarástandið og leiða fram hetju sína, Napóleon.

En með þessu gefur Scott okkur í skyn að Napóleon hafi frá byrjun verið í hringiðu byltingarinnar.

Og það var hann nefnilega alls ekki. Hann var varla skriðinn úr herskóla þegar byltingin braust út og þegar María Antonetta var hálshöggvin var hann staddur við Toulon á suðurströnd Frakklands, lágt settur liðsforingi í byltingarhernum.

María Antonetta á samtímamálverki

Og hann var 24 ára og pasturslítill en ekki sá miðaldra sjálfsöruggi karl sem Joaquin Phoenix sýnir okkur á Byltingartorginu í þessari senu.

Skipta þessar breytingar í skáldverkinu máli? Hamla þær í einhverju skilningi okkar á Napóleon?

En hvað með Maríu Antonettu, eins og drottning birtist í myndinni í túlkun írsku leikkonunnar Catherine Walker? Hún sést ekki í myndinni nema í rétt rúma mínútu en samt tekst Scott að þjappa þar saman ótal „vitleysum“.

María Antonetta var alls ekki upplitsdjörf og hrokafull á svip þegar hún var keyrð í vagninum upp að höggstokknum.

Hún var örmagna af þreytu, vonbrigðum og ótta og þótt hún reyndi vissulega að bera sig vel og af eins miklu stolti og hún fann í brjósti sér eftir fjögurra ára fangavist, þá duldist engum að konan sem fetaði sig upp á höggstokkinn átti ekki lengur neinn hroka í sér.

Hún hafði verið rænd börnunum sínum og barnungur sonur hennar settur í klær illmenna og neyddur til að saka móður sína opinberlega um kynferðislega misnotun, hvorki meira né minna.

Ásakanir sem áttu sér enga stoð en drógu úr henni máttinn.

Og María Antonetta var ekki með flóandi greitt hár í allar áttir, heldur hafði hún verið nánast snoðklippt áður en hún var flutt á torgið. Það var gert við alla sem leiddir voru undir fallöxina, svo hárið þvældist ekki fyrir.

Og yfir þessu stutta hári var hún með einfalda húfu.

Og hún var sannarlega ekki í samkvæmiskjól, hvorki drottningarlegum né fleðulegum, heldur í hvítum slopp.

Og þegar María Antonetta kom upp á pallinn steig hún óvart á tána á böðlinum sem bjóst til að leggja hana undir fallöxina.

Svona var María Antonetta í hátt daginn sem hún var líflátin.

Og drottningin bað böðulinn kurteislega afsökunar, þetta hefði verið alveg óvart.

Svo var hún höggvin.

Þarna hefur Ridley Scott sem sé gerbreytt allri umgjörðinni kringum þá staðreynd að á tilteknum stað og tiltekinni stundu hafi tiltekin kona verið hálshöggvin.

Og skipta þessar breytingar máli?

Ridley Scott gæti sagt sem svo að hrokafull firring hirðarinnar í Frakklandi hafi vissulega átt sinn þátt í að byltingin braust út og því sé réttlætanlegt að sýna þann hroka í persónu drottningar á aftökustaðnum — þótt raunverulega hafi hún hegðað sér allt öðruvísi.

En er það svo? Hvað má gera í þágu listarinnar ef maður gefur sig um leið út fyrir að vilja lýsa sannleikanum?

Má til dæmis gerbreyta hegðun manneskju á banastundinni bara af því hún er „vondi kallinn“ í sögunni?

Kjósa
32
Hvernig finnst þér þessi grein? Skráðu þig inn til að kjósa.

Athugasemdir (1)

Skráðu þig inn til að skrifa athugasemd eða kjósa.
  • Guðröður Jónsson skrifaði
    Það má, en hvort það sé æskilegt er önnur spurning. Ég held að þú hafir rétt fyrir þér að senan var sett svona fram sem táknmynd fyrir hroka og yfirlæti aðalsfólks þess tíma.
    0
Allar athugasemdir eru ábyrgð á þeirra sem þær skrifa. Heimildin áskilur sér rétt til að fjarlægja ærumeiðandi og óviðeigandi athugasemdir. Hægt er að láta vita af athugasemdum með því að smella á Tilkynna.
Tengdar greinar

Flækjusagan

Saga Írans 5: Kameldýrakarl frá Baktríu, frumlegasti trúarhöfundur sögunnar
Flækjusagan

Saga Ír­ans 5: Kam­eldýra­karl frá Baktríu, frum­leg­asti trú­ar­höf­und­ur sög­unn­ar

Í síð­ustu grein (sjá hana hér) var þar kom­ið sögu að stofn­andi Persa­veld­is, Kýrus hinn mikli, var horf­inn úr heimi. Það gerð­ist ár­ið 530 FT en áhrifa hans átti eft­ir að gæta mjög lengi enn og má vel segja að Kýrus sé enn af­ar vold­ug­ur í hug­ar­heimi Ír­ana. En nú spóla ég að­eins aft­ur í tím­ann og dreg fram ann­an...

Mest lesið

Mest lesið

Mest lesið í vikunni

Hann var búinn að öskra á hjálp
1
Viðtal

Hann var bú­inn að öskra á hjálp

Hjalti Snær Árna­son hvarf laug­ar­dag­inn 22. mars. For­eldr­ar hans lásu fyrst um það í frétt­um að hans væri leit­að í sjón­um, fyr­ir það héldu þau að hann væri bara í göngu­túr. En hann hafði lið­ið sál­ar­kval­ir, það vissu þau. Móð­ir Hjalta, Gerð­ur Ósk Hjalta­dótt­ir, lýs­ir því hvernig ein­hverf­ur son­ur henn­ar gekk á veggi allt sitt líf, og hvernig hann veikt­ist svo mik­ið and­lega að þau voru byrj­uð að syrgja hann löngu áð­ur en hann var dá­inn.

Mest lesið í mánuðinum

Forsprakki útifundar játaði fjárdrátt á leikskólanum Klettaborg
3
Fréttir

Forsprakki úti­fund­ar ját­aði fjár­drátt á leik­skól­an­um Kletta­borg

Sig­fús Að­al­steins­son, stofn­andi hóps­ins Ís­land - þvert á flokka, sem stend­ur fyr­ir úti­fund­um um hæl­is­leit­end­ur, ját­aði á sig fjár­drátt frá leik­skól­an­um Kletta­borg þeg­ar hann var for­stöðu­mað­ur þar. Hann vill ekki dæma hvort brot af því tagi séu nógu al­var­leg til að inn­flytj­end­ur sem gerð­ust sek­ir um þau ætti að senda úr landi.
Hann var búinn að öskra á hjálp
4
Viðtal

Hann var bú­inn að öskra á hjálp

Hjalti Snær Árna­son hvarf laug­ar­dag­inn 22. mars. For­eldr­ar hans lásu fyrst um það í frétt­um að hans væri leit­að í sjón­um, fyr­ir það héldu þau að hann væri bara í göngu­túr. En hann hafði lið­ið sál­ar­kval­ir, það vissu þau. Móð­ir Hjalta, Gerð­ur Ósk Hjalta­dótt­ir, lýs­ir því hvernig ein­hverf­ur son­ur henn­ar gekk á veggi allt sitt líf, og hvernig hann veikt­ist svo mik­ið and­lega að þau voru byrj­uð að syrgja hann löngu áð­ur en hann var dá­inn.

Mest lesið í mánuðinum

Nýtt efni

Innflytjendur á Íslandi
Samtal við samfélagið#15

Inn­flytj­end­ur á Ís­landi

Ís­land hef­ur tek­ið um­tals­verð­um breyt­ing­um und­an­farna ára­tugi. Eft­ir að hafa löng­um ver­ið eitt eins­leit­asta sam­fé­lag í heimi er nú svo kom­ið að nær fimmti hver lands­mað­ur er af er­lendu bergi brot­inn. Inn­flytj­end­ur hafa auðg­að ís­lenskt sam­fé­lag á marg­vís­leg­an hátt og mik­il­vægt er að búa þannig um hnút­ana að all­ir sem hing­að flytja geti ver­ið virk­ir þátt­tak­end­ur á öll­um svið­um mann­lífs­ins. Til að fræð­ast nán­ar um inn­flytj­enda hér­lend­is er í þess­um þætti rætt við Dr. Löru Wil­helm­ine Hoff­mann, nýdoktor við Menntavís­inda­svið Há­skóla Ís­lands, þar sem hún tek­ur þátt í verk­efn­inu “Sam­an eða sundr­uð? Mennt­un og fé­lags­leg þátt­taka flótta­barna og -ung­menna á Ís­landi.” Hún starfar einnig sem stunda­kenn­ari við Há­skól­ann á Ak­ur­eyri og Há­skól­ann á Bif­röst. Sjálf er Lara þýsk en rann­sókn­ir henn­ar hverf­ast um fólks­flutn­inga, dreif­býli, tungu­mál og list­ir en hún varði doktors­rit­gerð sína í fé­lags­vís­ind­um við Há­skól­ann á Ak­ur­eyri ár­ið 2022. Tit­ill doktors­rit­gerð­ar­inn­ar er „Að­lög­un inn­flytj­enda á Ís­landi: Hug­læg­ar vís­bend­ing­ar um að­lög­un inn­flytj­enda á Ís­landi byggð­ar á tungu­máli, fjöl­miðla­notk­un og skap­andi iðk­un.“ Guð­mund­ur Odds­son pró­fess­or í fé­lags­fræði við HA ræddi við Löru en í spjalli þeirra var kom­ið inn á upp­lif­un inn­flytj­enda af inn­gild­ingu, hlut­verk tungu­máls­ins, stærð mál­sam­fé­laga, sam­an­burð á Ís­landi og Fær­eyj­um og börn flótta­fólks.

Mest lesið undanfarið ár