Svandís Svavarsdóttir matvælaráðherra hefur ákveðið að hvalveiðar megi halda áfram á morgun en undir verulega auknu og strangara eftirliti. Þetta tilkynnti hún á sumarfundi ríkisstjórnarinnar á Egilsstöðum í morgun. Svandís mun í dag setja nýja reglugerð sem felur í sér ítarlegar og hertari kröfur til veiðibúnaðar, veiðiaðferða og aukið eftirlit. Skilyrðin snúa m.a. að þjálfun, fræðslu, veiðibúnaði og veiðiaðferðum.

Svandís rökstyður ákvörðun sína með því að vísa í niðurstöður starfshóps sem hún skipaði í sumar og gaf út skýrslu sína í byrjun viku. Þar hafi komið fram „all margar hugmyndir“ sem væru til þess fallnar að fækka „frávikum“ við hvalveiðar. „Þannig að vertíðin fer af stað á morgun með ítarlegum skilyrðum,“ sagði hún við blaðamenn eftir ríkisstjórnarfundinn.

Samkvæmt reglugerðinni munu Matvælastofnun og Fiskistofa vinna saman að eftirliti með veiðunum. Ráðgert er að stofnanirnar sendi ráðuneytinu skýrslu við lok veiðitímabils þar sem dregnar eru saman helstu niðurstöður eftirlits með hvalveiðum 2023.

Svandís stöðvaði veiðar Hvals hf. á langreyðum tímabundið í júní í kjölfar þess að fagráð um velferð dýra komst að þeirri niðurstöðu að veiðiaðferðir samræmdust ekki ákvæðum dýravelferðarlaga. Ekki væri unnt með núverandi aðferðum að tryggja velferð dýra við aflífun.

SumarfundurFundur ríkisstjórnarinnar, þar sem Svandís Svavarsdóttir matvælaráðherra kynnti ákvörðun sína um framhald hvalveiða, fór fram á Egilsstöðum í morgun.

Mynd: Austurfrétt/Gunnar

Hvalur hf. fékk síðast útgefið leyfi sjávarútvegsráðherra til veiða á langreyðum árið 2019 og gildir það til áramóta.

Andstaða við veiðar aukist hratt

Á þessum tíma hefur viðhorf landsmanna til veiðanna breyst mikið, sérstaklega síðustu mánuði. Ný skoðanakönnun sem Maskína framkvæmdi fyrir Náttúruverndarsamtök Íslands sýnir að andstaða við hvalveiðar hefur aukist um sjö prósentustig, frá 35% í maí 2022 í 42% nú í ágúst. Stuðningur við hvalveiðar hefur minnkað úr 33% í 29% á sama tímabili. Karlar hafa verið hlynntari veiðunum en konur en milli maí í fyrra og í ágúst nú hefur sá stuðningur dregist saman um 10 prósentustig, úr 48 prósent í 38.

Vinstri græn hafa allt frá árinu 2015 haft það í stefnu sinni að leggjast „eindregið  gegn hvalveiðum við Íslandsstrendur“. Við veiðarnar, sagði í ályktun landsfundar þetta ár, „er beitt ómannúðlegum veiðiaðferðum til að viðhalda áhugamáli örfárra útgerðarmanna. Háum upphæðum af opinberu fé hefur verið kastað á glæ til að styrkja þessa áhugamenn um hvalveiðar. Nú er mál að linni“. Þessi stefna flokksins var ítrekuð á flokksráðsfundi hans nú í ágúst.

Í brennidepli

Hvalveiðar hafa verið mikið í umræðunni síðustu misseri. Í febrúar í fyrra skrifaði Svandís grein í Morgunblaðið þar sem fram kom að hún teldi fátt rökstyðja að heimildir til hvalveiða yrðu endurnýjaðar. Nokkrum vikum síðar voru tvö hvalveiðiskip Hvals hf. farin út á sjó til veiða sem höfðu þá ekki verið stundaðar tvö ár á undan.

MæðurEllefu kýr með fóstri voru veiddar á vertíðinni síðasta sumar. Fóstrin voru skorin úr kviði dýranna og rannsökuð.

Mynd: Hard to port

Dýraverndunarsamtökin Hard to Port fylgdust náið með veiðunum og mynduðu á fyrstu vikum vertíðarinnar ítrekað þegar langreyðar voru dregnar á land í Hvalstöðinni í Hvalfirði með marga skutla í sér – suma sem höfðu ekki sprungið. Þá mynduðu samtökin einnig starfsmenn Hvals hf. að fjarlægja fóstur úr kviði dýranna.

Í kjölfar frétta af þessu setti matvælaráðherra reglugerð um aukið eftirlit með veiðunum sem m.a. fól í sér myndavélaeftirlit um borð í hvalveiðibátunum. Meðal annars á því eftirliti byggði skýrsla Matvælastofnunar um veiðar sumarsins 2022 sem gefin var út í maí síðastliðnum.

Afhjúpun í skýrslu MAST

Niðurstaða stofnunarinnar var sú að veiðar á stórhvelum samræmdust ekki markmiðum laga um velferð dýra. Í skýrslunni kom m.a. fram að af þeim 148 langreyðum sem voru veiddar á vertíðinni voru 36 (24%) skotnar oftar en einu sinni. Þar af voru fimm skotnar þrisvar og fjórar skotnar fjórum sinnum. Dauðastríð tveggja þeirra stóð í 1-2 klukkustundir.

Í öðru tilvikinu stóð eftirför áhafnar hvalveiðiskipsins fram í myrkur og á myndböndum sem Heimildin fékk afhent sést að sex sprengjuskutlum var skotið að dýrinu sem synti sært um, kafaði og blés. „Því var um mjög langt dauðastríð að ræða og ætla má með miklum þjáningum áður en [dýrið] drapst,“ sagði í eftirlitsskýrslu MAST um þetta tiltekna atvik.

Einum hval með skutul í bakinu var veitt eftirför í 5 klukkustundir án þess að hvalveiðimönnum tækist að aflífa hann. Skot geiguðu, skutlar sprungu ekki og dýr áttu það til að særast í fyrstu skotum og slíta sig svo laus áður en þau voru hæfð að nýju.

Ekki í anda laga en lögin ekki brotin

Síðasta sumar veiddu starfsmenn Hvals hf. svo að minnsta kosti eina mjólkandi langreyðarkú, sem þýðir að hún hefur verið með kálf á spena. Sá hefur líklega ekki lifað lengi án móður sinnar. Ellefu kýr með fóstri voru veiddar. Sum þeirra höfðu náð um það bil 2/3 fæðingarstærðar sinnar.

MAST taldi þrátt fyrir þetta allt saman að við veiðarnar hefði verið beitt „bestu þekktu aðferðum“ miðað við þær aðstæður sem veiðar á langreyðum eru stundaðar við og því hefðu ákvæði um veiðar í lögum um velferð dýra ekki verið brotin.

Skýrslan vakti mikil viðbrögð og Svandís sagði niðurstöður hennar „sláandi“. Í sama streng tók t.d. Stefán Vagn Stefánsson, þingmaður Framsóknarflokksins og formaður atvinnuveganefndar.

Á veiðumStilla úr myndbandi sem tekið var upp af veiðunum síðasta sumar.

Mannúðleg aflífun ekki möguleg

Næsta skref var að fá fagráð um velferð dýra, sem starfar samkvæmt lögum um dýravelferð, til að rýna í málið og svara þeirri spurningu hvort hægt sé yfir höfuð að standa þannig að veiðum á stórhvelum að aflífun með mannúðlegum hætti sé tryggð, líkt og lög gera ráð fyrir.

Niðurstaða fagráðsins lá fyrir um miðjan júní og var afgerandi: Sú veiðiaðferð sem beitt er við veiðar á stórhvelum samræmast ekki ákvæðum dýravelferðarlaga. Ekki sé hægt að uppfylla þau skilyrði sem nauðsynleg eru til að tryggja velferð dýra við aflífun.

Stopp!

Svandís tók þegar í stað þá ákvörðun að stöðva hvalveiðar tímabundið, til ágústloka, á meðan þeim spurningum væri m.a. svarað hvort að mögulegt væri að bæta eða breyta veiðiaðferðunum með þeim hætti að þær uppfylltu dýravelferðarlög.

Þessi ákvörðun hennar, sem lá fyrir daginn áður en hvalveiðivertíðin átti að hefjast, var harðlega gagnrýnd, m.a. af þingmönnum Sjálfstæðisflokksins. Bjarni Benediktsson, formaður flokksins og fjármálaráðherra í ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur, sagði ákvörðunina hafa sett stjórnarsamstarfið „í loft upp“.

Villt dýrLangreyðar eru risastór dýr sem ferðast langa vegu um heimsins höf á hverju ári. Þær geta náð 70-90 ára aldri að minnsta kosti.

Mynd: Shutterstock

Óljós niðurstaða starfshóps

Eftir að Svandís hafði sett hið tímabundna hvalveiðibann á, bann sem átti að standa til ágústloka á meðan málin yrðu skoðuð ofan í kjölinn, skipaði hún starfshóp sem skoðaði m.a. tillögur Hvals hf. að bættum veiðiaðferðum. Þær sneru m.a. að þjálfun áhafna, breytinga á púðursamsetningu í sprengiskutlum, léttari línu í skutlana og nýs miðs byssanna með ljósi.

Niðurstaða hópsins lá loks fyrir í byrjun vikunnar og var sú að mögulegt væri að bæta veiðiaðferðirnar og „ekki unnt að útiloka“ að veiðar með breyttum aðferðum væru betur til þess fallnar en eldri aðferðir að fækka frávikum væri litið til „mögulegra samlegðaráhrifa þeirra“. Niðurstaðan var því hvorki afgerandi né sérstaklega skýr.

Þá var komið að ákvörðun ráðherra. Yrði hvalveiðibannið framlengt eða ekki? Væri nauðsynlegt að skjóta þá eða ekki?

Og sú ákvörðun liggur nú fyrir. Vertíðin hefst á morgun, segir Svandís.