Flestir kannast við að hafa horft á bandarískar bíómyndir þar sem matarleifarnar eru einfaldlega settar í vaskinn þar sem þær eru síðan maukaðar og renna út í fráveitukerfið. Ýmsum hefur því þótt freistandi tilhugsun að fá sér sorpkvörn í vaskinn nú þegar flokka þarf lífrænan úrgang sérstaklega, sem sumum finnst tómt vesen. 

Samkvæmt Umhverfisstofnun, Heilbrigðiseftirliti Reykjavíkur og Veitum er það hins vegar alls ekki góð hugmynd að senda matarleifarnar í íslenskt veitukerfi, jafnvel þótt þær séu niðurhakkaðar í vatnsmauki. 

Sorpkvarnir eru raunar ekki algengar á íslenskum heimilum. Um er að ræða rafmagnstæki sem er sett undir eldhúsvask og malar það sem í hana er látið. Nauðsynlegt er að láta vatn renna samhliða því að matarleifar eru settar í sorpkvörnina, og úrgangurinn rennur síðan út í frárennslið. 

Sorpkvörn undir vaski

Mynd: Shutterstock

Söluaðili vill ekki tjá sig

RÚV greindi frá því í liðinni viku að Steingrímur Örn Ingólfsson, framkvæmdastjóri fyrirtækisins Kvarna, segi áhuga og eftirspurn eftir sorpkvörnum hafa aukist með nýju sorpflokkunarkerfi þar sem lífrænn úrgangur er flokkaður sér. Hins vegar bendi Veitur á að fráveitukerfið sé ekki í stakk búið til að taka á móti úrgangi úr sorpkvörnum.

Þegar blaðamaður Heimildarinnar hafði samband við Steingrím Örn vildi hann hins vegar ekkert tjá sig um sorpkvarnir, sagði að fyrirtækið sem þau kaupa kvarnirnar af í Bandaríkjunum hafi ráðlagt þeim að fara ekki í rökræður um kvarnirnar í fjölmiðlum, og vísaði einfaldlega á aðsenda grein frá eiganda Kvarna sem birtist í Morgunblaðinu árið 2017. 

Hætta á stíflum og tæringu lagna

Fyrr það sama ár, 2017, gaf skrifstofustjóri skrifstofu umhverfisgæða hjá Reykjavíkurborg út að hann teldi æskilegt að banna sorpkvarnir sem þá voru sagðar vera að ryðja sér til rúms undir eldhúsvöskum á heimilum borgarbúa og hakka þar niður matarleifar í holræsakerfið. Sagði hann kvarn­irn­ar auka veru­lega álag á frá­veitu­kerfið, álag sem það sé ekki hannað fyr­ir. Úrgang­ur­inn safn­ist fyr­ir í kerf­inu og valdi mikl­um kostnaði við hreins­un og jafn­vel skemmd­um.

Í framhaldi af þessu sendi Heilbrigðiseftirlit Reykjavíkur frá sér yfirlýsingu þar sem sagði að fráveitukerfinu sé ekki ætlað að ferja malaðar matarleifar. „Því leggst það alfarið á móti eldhúskvörnum í vöskum, hvort sem er í heimahúsum eða hjá matvælafyrirtækjum“, sagði í henni.

Þegar blaðamaður hafði samband við Heilbrigðiseftirlitið nú vegna sorpkvarna var svarið einfalt: „Fréttatilkynningin frá 2017 á enn þá við, Heilbrigðiseftirlitið leggst gegn notkun á sorpkvörnum enda er fráveitukerfið ekki ætlað til þess að losa sig við matarleifar. Aukið magn lífrænna efna getur haft í för með sér meiri hættu á stíflum, leitt til tæringar á lögnum auk þess sem álag eykst bæði á fráveitukerfið og viðtakann.“

Allt öðruvísi en í Bandaríkjunum

Jón Trausti Kárason, forstöðumaður vatns- og fráveitu hjá Veitum, tekur undir þetta. Þá bendir hann á að þegar kemur að fráveitukerfum hér á landi sé allt annað upp á teningnum en til að mynda í Bandaríkjunum. „Þar eru fráveitukerfin byggð upp þannig að fólk er beinlínis hvatt til að nota svona búnað. Þá er verið að horfa til þess að það er verið að nýta úrganginn sem fellur til á heimilum og fyrirtækjum í metanframleiðslu á endastöðinni í fráveituhreinsuninni. Þá eru allar lagnir hannaðar með það fyrir augum að það sé verið að setja þennan massa niður,“ segir hann. 

Einnig segir Jón Trausti að matarafgöngum sé mun betur komið til nýtingar sé honum safnað saman sem næst upprunanum en ekki í fráveitunni þar sem hann verði sóttmengaður af skólpi. „Ef við ætlum í alvöru að ná árangri og stíga skref í þá átt að vera hér með hringrásarhagkerfi þá verðum við að breyta um fókus. Þetta hráefni er verðmætast þegar það er fangað sem næst uppruna sínum en ekki á endanum á fráveituhreinsistöðinni,“ segir hann.

Í aðsendu greininni frá eiganda og stofnanda Kvarna, Ingólfi Erni Steingrímssyni, frá 2017 segist hann vera að bregðast við neikvæðri umfjöllun og neikvæðum skrifum um sorpkvarnir. Þar segir hann sorpkvarnir hengdar sem bakari fyrir smið þegar kemur að vandamálum við fráveitulagnir. Sorpkvarnirnar tæti matinn niður í 2 millimetra korn og hann spyr: „Lifa rottur og mýs á gruggvatni eða vilja þær frekar naga bitana frá heimilum sem ekki hafa sorpkvörn?“

Spurning um lögmæti notkunar sorpkvarna

Birgitta Stefánsdóttir, sérfræðingur á sviði loftslags- og hringrásarhagkerfisins hjá Umhverfisstofnun, segir regluverkið í kringum úrgangsmál ekki gera ráð fyrir notkun sorpkvarna. „Ef sorpkvarnir eru notaðar tapast ákveðin verðmæti, það er að segja næringarefnin í lífúrganginum nýtast ekki í gasgerð eða til framleiðslu á jarðvegsbæti og því samræmast kvarnirnar illa hugmyndafræði hringrásarhagkerfisins. Næringarefni sem eru losuð í viðtaka í fljótandi formi geta einnig leitt til ofauðgunar,“ segir hún. 

Þá bendir hún á að í lögum um meðhöndlun úrgangs kemur fram að „óheimilt er að losa úrgang annars staðar en á móttökustöð eða í sorpílát, þ.m.t. grenndargáma“. Í sömu grein sé reyndar undanþága fyrir heimajarðgerð, en losun í fráveitu falli ekki undir skilgreiningu á heimajarðgerð.

„Fráveitukerfið eins og það er hannað í dag er ekki móttökustöð fyrir úrgang. Úrgangnum er ekki safnað og hann fer ekki í viðeigandi meðhöndlun ef honum er skilað í veitukerfið. Eins og lögin standa í dag er einstaklingum og lögaðilum skylt að vera með sérstaka söfnun á lífúrgangi og setja má spurningarmerki við hvort kvarnirnar uppfylli þá kröfu,“ segir Birgitta og bætir við: „Þannig í stuttu máli hefur stofnunin hingað til verið nokkuð neikvæð í garð sorpkvarna.“